EMEL ARMUTÇU
TMMOB Mimarlar Odası’nın, insan haklarının, iş cinayetlerinde, katliam gibi kazalarda göz göre göre öldürülenlerin ve yakınlarının, Emek Sineması’nın, kent ve doğanın, Gezi’nin, Validebağ’ın, susturulmaya çalışılan gazetecilerin avukatı, aktivist, Taksim Dayanışma üyesi, Sosyal Haklar Derneği yönetim kurulu üyesi…
Can Atalay, Gezi’den önce de Gezi sırasında ve sonrasında da hep aynı yerdeydi. Yakın dostu, gazeteci Timur Soykan’ın benzetmesiyle, avukatlık cübbesini bir süper kahramanın pelerini gibi giydi. Aman duymasın, konu toplumsal meseleler, haksızlıklar, adaletsizlikler olduğunda okuduğu on binlerce sayfadan süzdüğü hukuk dili çözülüyor, yer yer sesi yükseliyor ama kendisini azıcık övmeyegörsünler, yüzünün kızarması ile sakalını kaşımaya başlaması arasındaki bir saniyede konuyu değiştiriyor.
Annesi Şükran Atalay’a göre, “zor günlerin adamı”; ona şu zamanların gerçekleşmesi en zor isteğiyle, hakkınızı aramak için gelin! Şu an değil tabii, önce başınızın üzerindeki kapaklar açılsın, kendi hak maskesini taksın, sonra sizinkilere de yine sıra gelecek…
OKUMAYI ÖĞRENMEDEN ÖNCE OKUMAYA BAŞLADI
Şerafettin Can Atalay 24 Mart 1976’da, bankacı bir anne ve muhasebeci bir babanın tek çocuğu olarak İstanbul’da doğdu. İlk ismi, 1971’de, inşaat işçilerini sigortalı yapmaya girişen TİP Amasya İl Başkanı’yken siyasi bir suikastle öldürülen amcası Şerafettin Atalay’dandı.
Kimbilir, belki hakça bir yaşam mücadelesi de biraz ondan, biraz anne ve babadan… Babası Mustafa Atalay da uzun yıllardır diyalize bağlı yaşamasını, TİP’li olduğu için 12 Eylül döneminde sakıncalı olarak yaptığı askerliğe ‘borçluydu.’
Ama küçükken burnundan dolayı laz diye sevilen, Trabzon Spor 38 yıl önce şampiyon olduğunda babasının götürdüğü Beşiktaş tribününü terk edip tek başına Trabzonluların yanına geçen -gerçi sonra yine Beşiktaş’ta karar kılan- Can’ın doğuştan kendi getirdikleri de vardı mutlaka: Gittiği yuvada yemek yapan Dürdane teyze, temizlik yapan Meryem Teyze onun için hep çok değerli oldu. Annesi apartman görevlisine azıcık yüksek sesle konuşsa, içeriden koşar gelir, eteğinden çekiştirirdi.
Çocukluğu ve ilk gençliği Kadıköy’de geçti. Dört yaşındayken gelen 12 Eylül nedeniyle bir süre babasından ayrı yaşamak zorunda kaldı; annesi de gidecek diye korkmuş da olabilir. Ama bu okuma-öğrenme sevgisini babasından kazanmasına engel olmadı; şimdi başucunda üç kitapla yaşasa da okumayı öğrenmeden önce de okumuştu o. Bir misafir geldiğinde “Sana şu masalı okuyayım mı?” diye sorar, koşup kitabı getirir, okurdu. Misafir o yaşta nasıl okuduğuna şaşarken, babasının okumalarından ezberlediklerini sıraladığını bilemezdi.
LİSEDE ‘FLÖRT FAHİŞELİKTİR’ EYLEMİ
Anne babasının çevresi dolayısıyla Aziz Nesin, Yaşar Kemal, Can Yücel gibi amcalarla, Sıdıka Su gibi teyzelerle sohbetleri olmuştu. Ortaokul yıllarına geldiğinde Ruhi Su türküleri dinliyor, Nazım Hikmet şiirleri okuyordu. O yüzden ortaokuldaki yeni ortama kolay alışamadı, sıra arkadaşlarıyla dil tutturmakta zorlandı. Annesinin çarşıya gidip o günlerin popüler sanatçılarının albümlerini alması gerekti.
İlk yurtdışı dil kampına 12 yaşındayken gitti; hatta o gün bavulunun başına bir şeyler gelmiş, bağlamak zorunda kalmışlardı. Annesi, bu yaşta çocuğun bununla nasıl baş edeceğini düşünedursun, o bavulu aynı şekilde, eksiksiz geri getirdi, aklında havaalanında yabancı ülkeye girerken yapılan AB üyeleri, diğer ülkeler ayrımı kalmıştı.
Lisedeyken mahalle futbol takımın kalecisiydi. Ama Can Atalay’dı o, pop dinlemek de bir yere kadardı. Dönemin Devlet Bakanı Cemil Çiçek’in “Flört fahişeliktir” ‘beyanatı’nın, kadınlar arasında yarattığı öfke bulutlarından biri, yağmur olup Can’ın kafasına damladı.
Bir arkadaşıyla birlikte Cumhuriyet gazetesinden kestiği kupürü okulun panosuna asmış, altına da “Kız arkadaşlarımıza böyle bir şey söylenemez” gibi bir yorum yazmışlardı. Öğretmen sorgulayınca ‘suçu’ tek kabul edenin Can olduğunu söylemeye gerek var mı?
BIÇAK ÇEKENE, BIKTIRANA KADAR NASİHAT
Sıra üniversiteye geldiğinde hangi mesleğe uygun olduğunu öğrenmek için, ailesinden habersiz bir danışmanlık şirketine gitmiş, yapılan testte ilk sırada hukuk çıkmıştı. Aslında aklında tiyatro vardı; okulda pek çok oyunda rol almıştı. Bir gün bu konuyu konuşma şansı bulduğu Genco Erkal’ın, şaka yollu, “Babanın satacak çok mülkü varsa tiyatrocu ol” demesinden etkilendi mi bilemiyoruz, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi.
Üniversiteye girene kadar düşündükleri, sonrasında düşüneceklerinin garantisiydi: Okulun kitap standı kuran, paneller düzenleyen, siyasi tartışmalar yapan öğrencilerden biriydi artık. O sırada İletişim’de okuyan Timur Soykan’a göre hiçbir zaman “birşeyci” olmadı; ama bağımsız bir karakter olarak örgütlüydü. Herkese, yapılacak iş varsa koşan, emek harcayan, kollayan iyi bir yoldaş oldu.
Ülkede sol siyaset yapmanın tehlikeleri malum, o da nasibini aldı tabii; çok saldırıya uğradı, tehdit aldı. Ama onun bunlara verdiği karşılık açısından bir örnek yeterli olabilir: Ülkede başka bir kesimin nasıl ‘siyaset’ yaptığı da malum, okul koridorunda bıçaklı bir öğrenci belirdi bir gün, bir diğerinin Can’ı gösterdiği görüldü ve “vur onu” dediği duyuldu. Neyse, arbede çıktı, Can kurtuldu, bıçak polise teslim edildi. Bıçağı tutan öğrenci ise Can ve arkadaşları tarafından her gün kendi gittikleri kafeye götürüldü, nasihat üzerine nasihat dinledi, “abi ben zaten istemiyordum” dediği günlerde ortadan kayboldu.
DOKUNAN YANDI, OKUMAYAN KALMADI
Mezun olduktan sonra birkaç yıl çalıştığı NTV Hukuk Departmanından kovulmasında, bir dönem Fethullah polislerinin peşine düştüğü, gazeteleri basarak kopyalarını sildirildiği, henüz yayınlanmamış İmamın Ordusu kitabının yazarı Ahmet Şık’ın avukatı olmasının payı büyüktü. Avukat Fikret İlkiz’le birlikte ayrılmaya zorlandı, kovuldu ve bir yandan tutuklanan arkadaşı ve müvekkili Ahmet Şık’la görüşmek için Silivri’ye gidip gelirken, bir yandan kitabı tamamlayarak “yok ettirmemek için” çalışan arkadaşlarına destek oldu. Telekulakların ve polis baskısının -yine- yoğun olduğu o günlerde biraz tedirgindiler.
Timur Soykan nasıl ‘ayıldıklarını’ şöyle anlatıyor yıllar sonra: “Can’la buluştuk, hep yaptığımız gibi sağa sola arkaya bakındık. Sonra durduk. ‘Yahu ne yapıyoruz, bomba mı hazırlıyoruz, yoo biz kitap hazırlıyoruz’ dedik.” Evet, sadece kitap hazırlıyorlardı, Erdoğan ‘bombadan beter’ dese de o bir kitaptı, sivil itaatsizlik ve yoğun bir çabayla ve çaba gösterenlerin deyimiyle kitap ‘özgürleşti’, Ahmet Şık’ın evinden götürülürken bağırdığı ‘Dokunan Yanar’ adını aldı.
Askerliğini yaptıktan sonra Mimarlar Odası’nda çalışmaya başladı. Kadıköy’de de meslektaşlarıyla ortak bir büro açtı; annesi Şükran Atalay’a göre oradan kazandığını, Soma, Aladağ, Çorlu, Hendek gibi mahkemeler için harcadı. “Zor günlerin adamı Can” cümlesini de o zaman kurmuştu. En yakın arkadaşlarının bile haberi olmazdı; bir bakarlardı Aladağ’da kucağında bir çocuk oturuyor, bir bakarlardı Soma’da bir teyze omuzunda ağlıyor. Timur Soykan’ın deyimiyle acıları yaşadı hep, bir vicdan çıpası gibi hep oralarda durdu, geri adım atmadı, tersine üzerine gitti.
COŞKU ONUN DİĞER ADI…
Mahkemelerde konuşan, evet, hukuku yalayıp yutmuş, her bir davanın yüzlerce sayfasını sorumlulukla okumuş, gerçek adaleti arayan bir avukat ama aynı zamanda üç dört yaşlarından itibaren Dürdane ya da Meryem teyzeyi koruması altına alan çocuk Can gibi…
Tıpkı 13-14 yaşında arabadan inerken çarpıştığı ve hemen özür dilediği koca adamdan sıkı bir yumruk yediğinde şaşıran ve inanılmaz bir haksızlık duygusu yaşayan Can. O haksızlık duygusunun son yıllarda inanılmaz acımasız, pervasız ve alay eder gibi yaşatılmasına bir isyan, mahkemelerdeki çıkışları. Ancak o çıkışlar, asla hukukun sınırlarını aşmayan bir titizlikle girdi tutanaklara.
Her türlü temel haktan yoksun, “ölümüne” çalıştırdığı 301 maden işçisinin davasında, maden patronunun pervasız küstahlığına dayanamayıp hukuka davet ederken arkasında olduğu masayı yumruklayan ama devlet malına değil kendi eline zarar veren bir coşkuydu onunki. Evet, coşku onun diğer adı olabilir; her şeyi heyecanla ama temiz, sahici yaşadığını, çıkışlarının asla öfke krizi değil, koruma-savunma kaygısı olduğunu söylüyor arkadaşları. İnanmayan, gergin geçen tüm duruşmalarının hukuk dersleriyle dolu tutanaklarına bakabilir.
ŞİMDİ O TUTUKLU…
Yıllardır ‘tutuklanması muhtemel’ arkadaşlarına kol kanat geren Can Atalay’ın, Gezi Davası’ndan aldığı 18 yılla, şimdi kendisi cezaevinde. Hem de yıllarca karşısında mücadele ettiği Fethullahçılara en azından eş durumundan yakın, AKP milletvekili olmak istemiş bir hakimin kararıyla… Gazeteci Mustafa Hoş’un dediği gibi, Gezi Davası’nda Can Atalay’a verilen ceza, aynı zamanda Çorlu’da trende öldürülenlere, Aladağ’da yakılan çocuklara, Soma’da ölüme gönderilen madencilere, Hendek’te havai fişeklere kurban edilen işçilere de verildi.
Ona bırakılsa cezaevinden de mesleğini sürdürecekti. Dün karara bağlanan -ve 11 çocuğun ölümüne neden olanların bile Can Atalay’dan daha az ceza aldığı- Aladağ davasında, göz göre göre yakılan çocukların aileleri “O ne yaptı da 18 yıl ceza aldı, biz avukatımızı istiyoruz” dediler. Aladağ gibi Çorlu’daki tren katliamı davasına da SEGBİS üzerinden katılmak için başvurmuştu, kabul edilmedi. Dört yıldır bekledikleri-hak ettikleri adaleti bulamayan Çorlu aileleri, yanlarında değil, içlerinde olan avukatlarından da oldular. Ama onlar da onu bırakmadı; mahkeme öncesi kaybettiklerinin adını anarken onu da andılar:
-Can Atalay!
- Burada!
YARIN: TAYFUN KAHRAMAN: İSTANBUL’U PLAN PLAN, BİNA BİNA BİLEN ADAM
1. BÖLÜM: Mücella Yapıcı: O, bulunduğu ortamı güzelleştirme insanı
2. BÖLÜM: Can Atalay: Zor zamanların kahramanı
3. Bölüm: Tayfun Kahraman: İstanbul’u plan plan, bina bina bilen adam
4. Bölüm: Osman Kavala: Hayatı boyunca kesintisiz bir nezaket