600 kilogramlık ağırlığıyla, temmuz başından bu yana Norveç'in başkenti Oslo'daki fiyordda vakit geçiriyordu... Çoğu zaman teknelere çıkarak uyuyordu. Yüzlerce kişi dişi morsu görmek için fiyorda akın ediyor, her hareketi internetten canlı yayınlanıyordu. Norveçliler ona adeta aşık olmuştu. Öyle ki, ülke mitolojisindeki 'aşk tanrıçası'na atıfla Freya olarak anılıyordu. Freya, dünya çapında da bir fenomen haline gelmişti.
Ancak onu görmeye gelenlerin sayısı her geçen gün artarken, aslında vahşi bir hayvan olan Freya'nın da davranışlarında değişimler gözlemlendi. Onu fiyorddan çıkarmanın yöntemi ve maliyeti konusunda uzun süren tartışmalar yapılsa da, Freya geçen hafta, 'kamu güvenliğini tehlikeye attığı' gerekçesiyle uyutuldu...
Peki iklim krizi ve denizlerdeki kirlilik yüzünden kuzeyden Oslo fiyorduna indiği düşünülen Freya'nın öldürülmesi şart mıydı? Norveç bir haftadır, ülkeyi bölen bu soruya yanıt arıyor.
BAŞBAKAN DA TARTIŞMAYA DAHİL OLDU
Gelinen noktada, Norveç hükümeti 'katil' olmakla suçlanırken, internette Freya'nın bronz bir heykelinin yapılması için başlatılan kampanya birkaç gün içinde 24 bin dolar topladı. Norveç'in sınırları dışında da tepki çeken karar sonrasında Başbakan Jonas Gahr Støre da tartışmaya dahil olarak "Freya'yı uyutmanın doğru karar olduğunu" savundu.
Fakat "Freya kurtarılmaz mıydı?" sorusu gündemden düşmedi. Uzmanlar ise bir yandan morsların davranışlarının öngörülemez olduğunu ve bu nedenle insanlarla yakınlığın riskli olabileceğini, bir yandan da Freya'yı Kuzey denizlerine yönlendirmenin başka bir yolunun bulunmuş olabileceğini söylüyor.
DOKUNMA MESAFESİNE YAKLAŞTILAR
Geçen sene içinde İngiltere, Hollanda, Danimarka ve İsveç sularında da görülen Freya, gitttiği her yerde ilgi çekmişti. Ancak Oslo fiyorduna 'yerleşen' mors, bir tekneden öbürüne çıkıp inerken, giderek daha fazla insan ona yaklaşmaya başladı. Fiyorda akın edenler ona dokunmasa da, dokunma mesafesinde fotoğraflarını ve videolarını çekmeye çalıştı.
'SİVRİ DİŞLERİYLE İNSANLAR ARASINDA YÜZMESİ RİSKLİYDİ'
Freya'nın bir kadını korkuttuğu, kanıya binen bir kişiyle 'korkutucu bir karşılaşma yaşadığı' gibi haberler gelirken, Grönland Doğal Kaynaklar Enstitüsü'nden üst düzey bilim insan Erik Born "Morsları davranışı öngörülemez" dedi. BBC News'a konuşan Born, morsların yüzgeçleriyle sözgelimi fokları yakalayıp öldürebildiğini belirterek, Freya'nın insanlara ve insanların ona giderek daha fazla yaklaşmasının tehlikeli olduğunu söyledi: "Sivri dişleri olan yarım ton ağırlığındaki bir morsun insanlar arasında yüzmesi son derece riskli."
Kopenhag Hayvanat Bahçesi'nin Zooloji Direktörü Frost Bertelsen de morsların 'düşman'larına ciddi zarar verme becerisinin bulunduğunu, istatistiklerin düşük olmasının da insanlarla temaslarını çok az olmasından kaynaklandığını söyledi. Prof. Bertelsen, Norveç Balıkçılık Bakanlığı'nın 'ötanazi' kararını onayladığını anlattı.
'RİSKİ ARTIRAN, İNSAN DAVRANIŞI OLDU'
Kutuplardaki memeli hayvanlar üzerine uzman olan ve morslarla deneyimi bulunan Kanadalı biyolog Dr Jeff W. Higdon ise suçun Freya'da olmadığını vurguladı. "Bu olayda insan davranışı riski ciddi ölçüde artırdı" diyen Higdon, Freya'yı görmek için fiyorda gelenlerin niçin mantıklı davranmadıklarını sorguladı: "O hayvanın etrafında toplanan herkes kendilerini ve çocuklarını riske attı, bu talihsiz sonuca katkıda bulundu."
Bazı bilim insanları da, söz konusu riskin illa ki Freya'nın öldürülmesi ile sonuçlanmamış olması gerektiğini vurguladı. Profesör Fern Wickson, tehlikenin kanıtlanmış olmaktan çok potansiyel olduğunu söyledi.
'HAYAL KIRIKLIĞI YAŞADIM'
Freya'nın yönelttiği riskin "toplumumuzda ve gündelik hayatlarımızda düzenli olarak tolere ettiğimiz riskten daha yüksek olmadığını" belirten Wickson, şöyle konuştu: "Hükümetin bu potansiyel riski, insanların davranışlarını yönetmek adına daha etkili önlemler getirmek yerine Freya'nın hayatına son vererek yönetmeye çalışması şaşırtıcı ve hayal kırıklığına uğratıcıydı."
BAŞKA HANGİ YÖNTEMLER DÜŞÜNÜLDÜ?
Norveç Balıkçılık İdaresi, ötanazi kararından önce Freya'nın fiyorddan çıkarılması için Denizcilik Araştırmaları Enstitüsü (IMR) ile de görüşerek bazı yöntemleri ele aldı. Ancak IMR uzmanları, Freya'nın anestezi ile uyuşturulup açık denize çıkarılmasına karşı çıktı; hayvanın bu işlemden sonra güvende hissetmek için suya gireceği ve anestezi etkisini gösterdiğinde boğularak ölebileceği kanaatine vardı. Freya'nın anestezi senaryosunda solunum ve dolaşım sorunları yaşayabileceği de beliritildi.
Freya'yı bir tekneye bağlanacak ağ ile çekme ihtimali de, ağa dolanıp panik yapabileceği ve boğulabileceği düşünülerek devredışı bırakıldı.
Hayvanı üstü açık bir kafese çekip bu şekilde açık denize götürülmesi önerisi de IMR'den kabul görmedi.
Norveç Balıkçılık İdaresi, tüm bu tartışmaların sonucunda ötanazi kararı aldı. Kararda, Freya'yı taşımanın içerdiği risklerin yanı sıra büyük maliyet de gerekçe gösterildi... BBC'ye yapılan açıklamadaysa, "Son dönemde hem morsun hem de insanların davranışları değişmişti. Dolayısıyla ötanazinin doğru önlem olduğuna karar verdik" denildi.
Dünya Doğayı Koruma Vakfı'nın Kutup Bölgeleri Başdanışmanı Rod Downie ise "Freya halka, halk da Freya'ya karşı tehlike içeriyordu" dedi. (Kısa Dalga)