Alican Uludağ
Anayasa Mahkemesi, kentsel dönüşüm uygulamaları ile altyapı, katlı ve köprülü kavşak yapımı konularında belediyelerin yetkilerini sınırlayan ve bu konuda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na yetki veren Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'ni Anayasa'ya aykırı bularak iptaline karar verdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla 15 Ekim 2023 tarihinde 153 Nolu Bazı Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi yayımlandı. Kararnameyle belediyelerin bazı konulardaki yetkileri Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na bağlı Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğü, Yapı İşleri Genel Müdürlüğü ve Kentsel Dönüşüm Başkanlığı’na verildi. Bu kapsamda Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğü'ne verilen şu iki yetki AYM'ye taşındı:
"Mahallî idarelerin altyapı sistemleri ile ilgili genel planlama, programlama, fizibilite, projelendirme, işletme, finansman ihtiyacı ve yatırım önceliklerine; teknik altyapı tesislerinin mekânsal strateji planları ile çevre düzeni ve imar planlarına uygun olarak planlanmasına, projelendirilmesine ve yapılmasına ilişkin usul ve esaslar ile bu konulardaki her türlü etüt, proje, yapı ruhsatı ve yapı kullanma iznine ilişkin usul ve esasları belirlemek.
Teknik altyapı tesisleri ve altyapı birlikleri kurulması konusunda mahallî idareler arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, rehberlikte bulunmak ve teknik altyapı tesislerine ilişkin envanteri tutmak."
Kararnameyle Yapı İşleri Genel Müdürlüğü'ne ise "97'inci madenin birinci fıkrasının (ğ) bendi kapsamındaki uygulamalara ilişkin her türlü altyapı, katlı ve köprülü kavşak gibi yapıların projelerini yapmak veya yaptırmak" yetkisi verildi. Ayrıca Kentsel Dönüşüm Başkanlığı da "Belediye Kanununun 73'üncü maddesi kapsamındaki uygulamalara ilişkin kentsel dönüşüm ve gelişim alına ilişkin gerekli hazırlık işlemlerini yürütmek" yetkisini aldı.
AYM'den üç önemli yetkiye iptal kararı
CHP, kararnamedeki bu düzenlemelerin iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne dava açtı. Yüksek Mahkeme, her üç düzenlemeyi "Konu bakımından yetki yönünden Anayasa'ya aykırı olduğuna ve iptaline" karar verdi. İptal kararı, 9 ay sonra yürürlüğe girecek.
Kararın gerekçesinde, Anayasa'nın 127'nci maddesine göre mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile ilgili yetkilerin, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenebileceği anımsatıldı. Kararda, söz konusu yetkilerin yasayla değil
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle verildiğine işaret edilerek, şu değerlendirmeye yer verildi:
"Kuralın, mahalli idarelerin altyapı sistemleri ve teknik altyapı tesisleri ile ilgili karar alma ve uygulama sürecinde uymak zorunda oldukları usul ve esasları merkezi idare teşkilatında yer alan Genel Müdürlükçe belirlenmesini öngörmek suretiyle yerel yönetimlere tanınan idari özerkliğin istisnasını oluşturan idari vesayet yetkisine ve mahalli idarelerin merkezi idare ile karşılıklı ilişkilerine düzenleme içerdiği anlaşılmıştır. Anayasa’nın 127'inci maddesine göre anılan hususların münhasıran kanunla düzenlenmesi gerekmektedir. Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa'nın 104. Maddesinin on yedinci fıkrasının üçüncü cümlesine aykırıdır. İptali gerekir."
"Mülkiyet hakkı yasak alan içinde kalır"
Mahkeme, iyileştirme, yenileme ve dönüşüm uygulama ile imar uygulamaları kapsamında her türlü altyapı, katlı ve köprülü kavşak gibi yapıların projelerinin Yapı İşleri Genel Müdürlüğünce yapılmasına veya yaptırılmasına ilişkin düzenlemeyi de Anayasa'ya aykırı buldu. Kararda, bu konunun mülkiyet hakkına ilişkin olduğu ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle düzenlenmeyecek yasak alan içinde kaldığı vurgulandı.
Kentsel dönüşüm yetkisi
AYM, kararnameyle Kentsel Dönüşüm Başkanlığı’na Belediye Kanunu'nun 73'üncü maddesi kapsamındaki kentsel dönüşüm ve gelişim alanı ile yenileme alanı ilanına ilişkin gerekli hazırlık işlemlerini yürütme ve görevi verilmesini de Anayasa'ya aykırı buldu. İptal kararında, söz konusu yetkinin ancak kanunla düzenlenebileceği belirtildi.