Bayram sonrası piyasalar: Dövizde kontrollü artış... Altının yönü

GENEL MANZARA

Genel durum şöyle gözüküyor: Döviz kurları birkaç aylık aradan sonra bir miktar yükseldi. Yükselişe, MB bilanço verilerine rezerv satışı ile müdahale edildiği anlaşılıyor. Bu arada dövizde sonbahara doğru yükselme olacağına ilişkin analizler dikkat çekiyor.

Yabancı girişi yavaşladı. Son iki haftanın birinde çıkış, birinde ise yok denecek seviyede bir giriş dikkat çekiyor.

Portföy yatırımlarından ve carry trade’ten çıkış izleniyor.

Şirketlerin dikkat çekici hızla artan döviz kredileri yavaşladı.

Tüketici güveninde aşınma izleniyor. Ekonomi yönetiminin güven erozyonu yaşadığı görülüyor.

Bakan Şimşek’in, söylentisi yağmur gibi gelen bir vergi paketi üzerinde çalıştığı anlaşılıyor.

Şirketleri ilgilendiren düzenlemelerde öngörülen artışlar düşük. Ancak dar gelirli kesimin üzerine binecek yeni vergiler (bahşişlerden vergi, kiradan yüksek vergi, yurtdışı çıkış harçlarının 10 kattan fazla artışı, motokuryelere vergi) halkta derin bir güvensizliği ateşlemiş gözüküyor. Süreç doğru yönetilmediği için vergilerin önce şaiyası çıkıyor, arkasından yalanlama veya düzeltme geliyor.

Piyasalar

DÖVİZ

Kurlarda, aylardır devam eder sakin seyir değişti. Dolar 33 liraya dayandı. Halen 32.82 liradan işlem görüyor. Artışta yabancı çıkışı, Citi’nin alım tavsiyesini geri çekmesi, Erdoğan’ın Nas’ı hatırlatan açıklamaları etkili oldu. Yabancılar TL pozisyonlarında kâr satışları yaptı.

Ne olur? Geçen haftaki yükselişte müdahale olduğunu gördük. MB, kurda sert yükselişe izin verme eğiliminde değil. Kontrollü kur istiyor. Kurlarda aylık enflasyonun daha altında artışlar mümkün. Yabancı çıkışını turizm girişi dengeliyor. Piyasada fiyatlar “çıldırmış” gibi duruyor. İşlerin kontrolden çıkması ihtimal dışı değil. Ukrayna’ya Batı yığınağı ve olası bir Hizbullah – İsrail savaşı da dış faktörler olarak risk oluşturuyor.

BORSA

Borsa işlemlerine verginin ertelenmesi endeksi 10.600 seviyesine taşıdı. Borsa geçen hafta da en çok kazandıran yatırım aracıydı. BIST 100 endeksi, en düşük 10.569,23 ve en yüksek 10.792,92 puanı gördükten sonra haftayı, önceki hafta kapanışına göre yüzde 2,87 değer kazanarak 10.771,36 puandan tamamladı. Yatırım fonları bu hafta yüzde 1,50 ve bireysel emeklilik fonları yüzde 1,78 değer kazandı.

Ne olur? Yabancı çıkışı yükselişi desteklemiyor. Kurlarda artışın devam etmesi ve TL faizlerdeki görece artış borsanın aleyhine çalışıyor ancak bu faktörler ciddi bir yatırımcı çıkışını getirecek düzeyde değil. Uzmanları derin bir düşüş veya sert bir yükseliş beklemiyor.

ALTIN

ABD'nin haftalık işsizlik başvuruları ve konut başlangıçları verileri öncesinde yükselişe geçen altında sonrasında düşüş oldu. 20 Haziranda 2.360 doları gören ons altın cumartesi saat 12.40 itibariyle 2.322 dolar seviyesinde. Bu fiyat yüzde 1.61 değer kaybı anlamına geliyor. Cumhuriyet altını 15.978, çeyrek 4.006 lirada.

Ne olur? Altının Fed'in para politikası netleşene kadar bekleme çizgisinde kalması muhtemel gözüküyor. Yıl sonuna doğru olası bir faiz indirimi altını destekleyecek. Ayrıca Ukrayna ve Orta Doğu'daki çatışmalar dolayısıyla liman alımları yanı sıra merkez bankaları ve Çinli tüketicilerin alımlarıyla da desteklenen fiyatlarda sert düşüş beklenmiyor. Orta vadede yön yukarı gözüküyor.

FAİZ

7 Haziran haftasında:

TL bazlı ticari kredi faizleri 104 baz puan azalışla yüzde 63,18’e geldi.

TL mevduat faizi bir önceki haftaya göre 3 baz puan artışla yüzde 57,57’ye çıktı.

Dolar mevduat faizi 11 baz puan azalışla yüzde 2,13’e ve Euro mevduat faizi 18 baz puan azalışla yüzde 1,21’e indi.

TL konut kredi faizleri 14 baz puan azalışla yüzde 44,84’e,

Taşıt kredi faizleri 1.628 baz puan azalışla yüzde 24,52’ye

İhtiyaç kredi faizleri 91 baz puan azalışla yüzde 75,02’e geriledi.

Ne olur? Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yine Nas’a mı dönülecek kuşkularını depreştiren konuşmaları sonrası politika faizi indirimi tartışması kısmen güçlendi. Ağırlıklı beklenti 2025 yılı başında indirimlerin başlaması şeklinde. Bu sonbaharda bekleyenler de var. 27 Haziran PPK toplantısında faizde değişim beklenmiyor. Kredi ve mevduat faizlerinin ise bu çeyrekte gevşemeye başlaması muhtemel.

REZERV ARTIŞI DEVAM EDİYOR

TCMB’nin swap hariç net rezervler 14 Haziran haftasında 5,4 milyar dolar artarak 11,4 milyar dolara yükseldi. Seçimlerden bu yana ilgili döviz pozisyonundaki toparlama 76,9 milyar doları buldu.

DÖVİZ KREDİLERİNDE YAVAŞLAMA

Merkez Bankası’nın aylık yüzde 2 büyüme sınırı getirdiği döviz kredilerinde BDDK verilerine göre halen hedefin üzerinde olmakla birlikte yavaşlama başladı. Yılsonuna göre döviz kredilerinde yüzde 17,52’lik büyüme yaşanırken aylık artış hızı da mayıstaki zirvesinden (%6,12), haziranın ilk 12 gününde aylıklandırılmış % 3,6’ya geriledi. Dolar cinsi döviz kredilerde faiz, 7 Haziran itibariyle %9,13.

TÜKETİCİ GÜVENİ YILIN EN DÜŞÜK SEVİYESİNDE

Tüketici Güven Endeksi Mayıs ayında 80,51 iken Haziran ayında %2,7 oranında azalarak 78,3 oldu. Bu değer, 2024 yılının en düşük düzeyi.

TARIMSAL GİRDİ FİYAT ENDEKSİ YILLIK ARTIŞI YÜZDE 52,2

Tarımsal girdi fiyat endeksinde 2024 yılı Nisan ayında bir önceki aya göre %1,72 artış, bir önceki yılın Aralık ayına göre %14,61 artış, bir önceki yılın aynı ayına göre %52,20 artış gerçekleşti. Tarım-ÜFE'de 2024 yılı Mayıs ayında bir önceki aya göre %0,91 azalış, bir önceki yılın Aralık ayına göre %19,58 artış, bir önceki yılın aynı ayına göre %61,24 artış gerçekleşti.

SGP'YE GÖRE KİŞİ BAŞI GS YURT İÇİ HASILA ENDEKS DEĞERI 73 OLDU

Satın alma gücü paritesine (SGP) göre; 27 AB ülkesi ortalaması 100 iken, bu değer Türkiye için 73 oldu ve AB ortalamasının %27 altında kaldı. Kişi başına fiili bireysel tüketim düzeyi 27 Avrupa Birliği ülkesi ortalaması 100 iken, Türkiye için 86 oldu ve AB ortalamasının %14 altında kaldı. Türkiye'nin fiili bireysel tüketime ilişkin fiyat düzeyi endeksi 38 oldu. Yani, AB genelinde 100 Euro’ya alınan aynı mal ve hizmet sepeti Türkiye'de 38 Euro karşılığı TL ile alınabiliyor.

“NEREDEN BULDUN” YASASI GERİ Mİ GELİYOR?

AKP’nin iktidarının ilk yıllarında kaldırdığı Nereden Buldun Yasası’nın başka bir ad ve biçim altında, “Özel Gider (Harcama) Bildirimi” olarak yeriden getirilmek istendiği konuşuluyor. Ancak uzmanlar, “Siyasi Ahlak Yasası” çıkarma girişimine, “çıkarsa, il başkanı yapacak kimse bulunmaz” diyerek karşı çıkan iktidarın böyle bir yasa çıkarmaya yanaşmayacağını da belirtiyor.

VERGİ KAÇIRMAK İÇİN KURULMUŞ ZOMBİ ŞİRKETLERE ÖNLEM

Maliye Bakanlığı, KDV vurgunu yapılan zombi şirketlere yönelik önlemler alacak. ekonomim.com’un haberine göre vergi paketi taslağında, şirketlerin birleşme, devir ve bölünme işlemleri, KDV indirimleri incelemesine tabi tutulacak. 400 Milyon TL devir indirilecek KDV’si olan zombi şirket, 40-50 milyon TL’den satılıyor. Bu da ciddi bir KDV rantı yaratıyor. IMF’ye göre Türkiye, zombi şirket oranının en yüksek ülke.

TASARRUFUN ADI VAR KENDİ YOK

Bakan Şimşek’in açıklamasına göre tasarruf önlemleri bütün kurumları kapsıyordu. Ancak mayıs bütçe verileri, örtülü ödenekte % 459,7 artış olduğunu; gayrimenkul alımının 2 kattan fazla artarak ilk 5 ayda 13,9 milyara çıktığını, bina kiralamaya 7,5 milyar ödendiğini gösteriyor. Sadece mayısta araç kiralamaya 395 milyon, uçak kiralamalarına 169,4 milyon lira harcanmış. Cezalardaki artış da % 351,2 olmuş.

VERGİ GELİRLERİ İKİYE KATLANDI, MAYIS BÜTÇESİ FAZLA VERDİ

Merkezi Yönetim Bütçesi mayısta 219,4 milyar fazla verdi. Gelirler 1.007 milyar olarak gerçekleşirken, giderler 787,7 milyar oldu. Böylece ilk 4 ayın aksine 5’inci ayda fazla verildi. Bütçenin fazla vermesinde nisanda 487,8 milyar olan vergi gelirlerinin 898,4 milyara yükselmesi etkili oldu.

ÖTV HASILATI ALKOL VE SİGARADA İKİYE, YAKITTA DÖRDE KATLANDI

Mayıs 2024 merkezi yönetim bütçe verilerine göre 2023 yılının Ocak-Mayıs döneminde 70,8 milyar TL olan alkol ve tütün ürünlerinden toplanan ÖTV, bu yılın aynı döneminde ikiye katlanarak 141,2 milyar TL'ye ulaştı. Yakıttan toplanan ÖTV ise bu dönemde dörde katlanarak 135,9 milyar TL oldu.

VERGİ UZMANI BİNGÖL: TEMMUZ'DA FİYATLAR UÇACAK

Vergi uzmanı Ozan Bingöl, akaryakıt fiyatları ile ilgili dikkat çeken bir açıklama yaptı. Bingöl şöyle dedi: “Cumhurbaşkanı aksi bir karar almazsa 3 Temmuz tarihinde alkol ve tütün ürünlerindeki ÖTV tutarları haziran ayı ÜFE’si sıfır bile gelse otomatik olarak en az yüzde 7,87 oranında artacaktır. KDV’si ile birlikte yaklaşık artış tutarı 2 lira ile 2,5 lira arasında olacaktır. 20 Haziran’daki zam ile birlikte örneğin benzinde on üç gün sonra toplamda pompaya yansıyacak 4 lirayı aşan bir artış söz konusu olacaktır.”

MERKEZİ YÖNETİM BRÜT BORÇ STOKU 7,641 TRİLYON LİRA OLDU

Hazine ve Maliye Bakanlığı, 31 Mayıs itibarıyla merkezi yönetim brüt borç stoku verilerini açıkladı. Borç stoku mayıs sonu itibarıyla 7 trilyon 641,3 milyar lira oldu. Borç stokunun 2 trilyon 996,8 milyar lira tutarındaki kısmı Türk lirası, 4 trilyon 644,5 milyar lira tutarındaki bölümü ise döviz cinsi borçlardan oluştu.

ET FİYATLARI ÜRETİCİDE DÜŞTÜ, MARKET, KASABA, LOKANTAYA YANSIMADI

Yılbaşında tarihi zirveyi gören et fiyatları, son iki aydır düşüşte. ESK’nın ithalata hız vermesi ile başlayan düşüş eğilimini, Kurban Bayramı dolayısıyla azalan talep de etkiledi. ESK’nın dana ve kuzu kesim fiyatları, son 2 ayda 410 TL'den 310 TL'ye kadar geriledi, ESK kesim fiyatları dibi gördü. Ancak kombinalarda, üreticide görülen düşüş, market, kasap ve lokantalara yansımadı. Üretici denetim çağrısı yaptı.

19 KİT SATILACAK TARTIŞMASI

CHP’li Deniz Yavuzyılmaz, 19 KİT’in yönetimine atama yetkisinin Maliye ve Hazine Bakanlığı’na alındığını, bu işlemin özelleştirme hazırlığı olduğunu açıkladı. AncakHazine ve Maliye Bakanlığı, bu işlemin satış için değil, yönetim etkinliğini artırma amaçlı olduğunu açıkladı.

FITCH, TÜRKİYE'NİN BÜYÜME TAHMİNİNİ YÜKSELTTİ

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings, Türkiye ekonomisinin büyüme tahminini bu yıl için yüzde 2,8'den yüzde 3,5'e çıkardı. Kuruluş, küresel ekonomiye ilişkin büyüme beklentisini ise bu yıl için yüzde 2,4'ten yüzde 2,6'ya yükseltti.

Ekonomim Yazarı Fatih Özatay

FAİZ DEMEÇLERİNE DİKKAT

Üzerinde çalışıldığı söylenen vergi paketinin içeriğinin netleşmesinin eli kulağında olsa gerek. Uygulanmakta olan ekonomi programının yapısal bir içeriği yok. Olmayınca da kadim sorunlarımızı çözmek gibi bir iddiası da yok. Temel amaç, özellikle Eylül 2021’den başlayarak Mayıs 2023 seçimlerine kadar olan sürede yerle bir olan makroekonomik dengeleri yerine oturtmak. Bu sayede enflasyonu hiç olmazsa 2024 sonunda yüzde 40 civarına düşürmek amaçlanıyor. Bir daha belirtmek de sakınca yok. Yüzde 40’a düşürsek bile sonuçta yüksek enflasyon liginde altıncı sıradaki yerimiz değişmeyecek. Dolayısıyla uluslararası ölçütlerle bakıldığında mütevazi bir program bu. Ama Türkiye açısından elzem.

Bu mütevazi ama elzem programın bile karşılaştığı önemli sorunlar var. En başından beri bütçe açığı sorunu el yakıyor. Orta Vadeli Program’da hedeflenen bütçe açığı oldukça yüksek. 2024 için tahmin edilen açık GSYH’nin yüzde 6,4’ü düzeyinde. Tek nedeni seçim harcamaları değil. Mayıs 2023 seçimleri öncesindeki seçim uygulamaları sadece 2023’ün bütçe dengelerini bozmakla kalmadı, sonraki yıllardaki bütçe açıklarına da önemli etkisi var; mesela EYT uygulaması. Kaldı ki deprem harcamaları gerekçe gösterilerek ek vergiler getirilmişti. Buna rağmen bütçe açığı yüksek düzeylerde.

Mayıs başında yayınlanan TEPAV Bütçe İzleme Bülteni’nde, önlem alınmazsa bütçe açığının GSYH’nin yüzde 8,3’üne yükselebileceği uyarısı yapılmıştı. Arada geçen sürede bazı gelir artırıcı ve harcama kısıcı önlemler alındı. Ayrıca, yılın ilk çeyreğinin GSYH değerleri ile ilk beş ayın enflasyon verileri açıklandı. Hakan Yılmaz, bayramdan hemen önce yayınlanan bir TEPAV değerlendirme notunda bütçe açığı tahminini güncelledi. Buna göre, bütçe açığının 2024’te GSYH’nin yüzde 6,9’u civarında gerçekleşmesi bekleniyor. İlk tahmine göre belirgin bir azalma olsa da hala yüksek bir bütçe açığı tahmini var. Makroekonomik dengelerin yerli yerine oturtulması için mutlaka düşürülmesi gerekiyor.

Uluslararası ölçülerde mütevazi ama elzem ekonomi programımızın hedeflerine ulaşabilmesinin bir diğer koşulu da para politikasının rayında gitmesi. Hem baz etkisi nedeniyle hem de iktisadi nedenle (döviz kurundaki istikrarlı seyir) önümüzdeki aylarda enflasyon önemli ölçüde düşecek. Enflasyonun sadece yılsonunda yüzde 40 civarına düşmesi değil ilerleyen aylarda biraz daha aşağıya inmesi de beklenir. O iniş 2025 sonu hedefine ulaşmak için yeterli olmayacaktır ama yine de enflasyonda belirgin bir iyileşme gerçekleşmesi söz konusu olacaktır. Bu çerçevede, bu köşede son zamanlarda birkaç kez belirttiğim gibi, Merkez Bankası’nın Eylül’den itibaren faiz indirmesi beklenir. Burada karşılaşılacak temel sorun, faiz indiriminin tamamen teknik bir değerlendirmenin sonucunda alındığına, politik bir baskının söz konusu olmadığına kamuoyunun ikna edilmesidir. Dolayısıyla, işbaşındaki yönetimin her kademesinin dikkatli olması ve Merkez Bankası’nın işine karışıldığını düşündürten demeçler vermemeleri gerekir.

Bırakın Merkez Bankası işini yapsın; zaten teknik nedenlerle politika faizinin düşürüleceği bir sürece gireceğiz; bu sürecin olumlu etkisini yok etmeyin.

Not: 20.06.2024'te Ekonomim gazetesinde yayımlandı...

EURO BÖLGESİ EKONOMİSİNDEN NEGATİF SİNYALLER

Fransa'daki erken seçim sonuçlarının firmalar üzerinde baskı yaratması ve bölgedeki imalat sektörünün yılın en kötü ayını kaydetmesi nedeniyle, Euro Bölgesi özel sektör iş aktivitesindeki toparlanma beklenmedik bir şekilde ivme kaybetti.

PARİS “AVRUPA’NIN EN DEĞERLİSİ” ÜNVANINI KAYBETTİ

Fransa'da Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un beklenmedik bir şekilde erken seçim seçim kararı alması piyasaları da olumsuz etkilerken Paris, yaklaşık 2 yıldır elinde bulundurduğu Avrupa'nın piyasa değeri en büyük borsasına sahip olma ünvanını Londra'ya kaybetti.

İNGİLTERE MERKEZ BANKASI FAİZİ DEĞİŞTİRMEDİ

İngiltere Merkez Bankası (BoE), piyasa beklentileri doğrultusunda politika faiz oranınını 16 yılın en yüksek seviyesinde tutmaya devam etti. BoE'den yapılan açıklamaya göre, gösterge faiz oranı yüzde 5,25 seviyesinde kaldı. Ekonomistler de faizde bir değişiklik olmayacağı yönünde görüş açıklamıştı. Ekonomistlerin büyük çoğunluğu BoE'nin bir sonraki toplantısında faiz indirimini gitmesini bekliyorlar.

FED'DEN 4 BÜYÜK BANKANIN OLASI İFLAS PLANINA ZAYIF NOT

ABD Merkez Bankası (Fed) ve ABD Federal Mevduat Sigorta Kurumu (FDIC), 8 büyük bankanın mali sıkıntı veya batışı durumunda iflasının düzenli şekilde çözümlenmesine yönelik stratejisinin tanımlandığı "çözüm planlarına" ilişkin incelemenin sonuçlarını açıkladı. Bank of America, Citigroup, Goldman Sachs ve JPMorgan Chase bankalarının olası iflasla nasıl başa çıkacaklarına yönelik hazırladıkları planları zayıf buldu.

ÇIN'E DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR DÜŞÜYOR

Çin Ticaret Bakanlığı’nın raporuna göre doğrudan yabancı yatırımlar 2024’ün ilk 5 ayında geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 28,2 düşerek 412,51 milyar yuan (56,8 milyar dolar) oldu. Doğrudan yabancı yatırımlar Nisan ayında yüzde 27,9 oranında düşmüştü. Çin Başbakanı Li Çiang Şubat ayında yabancı yatırımlarını artırmaya odaklanacaklarını belirtmiş, piyasa erişimini artırma ve rekabet ortamını iyileştirme taahhüdünde bulunmuştu.

PUTİN: İSTANBUL VE MİNSK TEMELİNDE DİYALOG BAŞLASIN

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Hanoi'deki görüşmelerin ardından yaptığı açıklamada, Ukrayna tarafıyla diyaloğu İstanbul ve Minsk temelinde sürdürmeye hazır olduğunu belirtti. Putin, Rus silahlarını Kuzey Kore dahil dünyanın diğer bölgelerine sevk etme hakkını kendilerinde saklı tuttuklarını söyledi.

NVIDIA DÜNYANIN EN DEĞERLİ ŞİRKETİ OLDU

California merkezli çip üreticisi Nvidia, piyasa değeriyle Microsoft'u geride bırakarak dünyanın en değerli şirketi oldu. Nvidia’nın piyasa değeri 3,34 trilyon dolara çıktı. İkinci sırada 3,32 trilyon dolar değerle Microsoft, üçüncü sırada 3,29 trilyon dolar değerle Apple bulunuyor.

TAYVANLI ÇİP ŞİRKETİ TSMC'NİN DEĞERİ 1 TRİLYON DOLARA VARDI

Nvidia’yı küresel en değerli şirketler liginin tepesine taşıyan çip üretimi, bir başka Tayvanlı’nın değerini zirvelere taşıyor. Tayvan'ın çip şirketi TSMC'nin değeri 1 trilyon dolara ulaşmış durumda.

RUS ŞİRKETİ KASPERSKY'NİN 12 ÜST DÜZEY YETKİLİSİNE YAPTIRIM KARARI

ABD Hazine Bakanlığından yapılan açıklamada, devam eden siber güvenlik risklerine yanıt olarak Kaspersky yöneticilerinin yaptırım listesine alındığı aktarıldı. Açıklamada, Kaspersky'nin yönetim kurulu ve üst düzey yönetim kadrosunda bulunan 12 kişiye yaptırım uygulanacağı kaydedildi. Bu isimler arasında şirketin CEO’su Eugene Kaspersky de var.

COMMERZBANK, RUSYA'DAKİ VARLIKLARINI DEVREDECEK

St. Petersburg ve Leningrad Bölgesi Tahkim Mahkemesi, RusHimAlyans şirketinin Commerzbank aleyhine açtığı davada Commerzbank'a ait 94,9 milyon euro değerindeki varlığın tazminat olarak RusHimAlyans'a devrine karar verdi. Commerzbank, Almanya'nın Linde firmasıyla birlikte Rusya'da kurulacak doğalgaz işleme tesisi inşaatına ilişkin yaptırımlar nedeniyle feshedilen sözleşmenin garantörleri arasındaydı.