Kısa Dalga - Haftanın ekonomik gelişmelerini öğrenmek ve gelecek için sağlıklı öngörüler yapabilmeniz için İbrahim Ekinci'nin hazırladığı haftalık ekonomi bülteni Marjinal Fayda'da ekonomideki genel manzara, piyasalardaki gelişmeler, dünyadan ve şirketlerden haberler var.
PODCASTİ DİNLEMEK İÇİN OYNAT'A TIKLAYIN...
GENEL DURUM
Geçtiğimiz hafta ekonomiyi etkileyen iki önemli gelişme oldu. Bunlardan birisi dış kaynaklı (Rusya – Ukrayna savaşında ABD füzelerinin kullanılması) biri ise iç kaynaklı (Merkez Bankası Para Politikası Kurulu’nun toplantısı) gelişmelerdi.
PPK’nın açıklamaları aralıkta faiz indirimi olasılığını güçlendirdi. Açıklamayı değerlendiren Prof. Dr. Hakan Kara, şunları belirtti: 1) TCMB Kasım ayında işlenmemiş gıda fiyatlarındaki hızlı artışın devam edeceğini, ancak bunu dışlayan enflasyon eğiliminin iyileşeceğini ima ediyor. Yani kasımda manşet enflasyonda belirgin bir iyileşme görmesem bile bu benim faiz indirimimi engellemez, çünkü çekirdek enflasyon düzelmeye devam edecek diyerek piyasaları indirime hazırlıyor. 2) Merkez Bankası maliye politikası ile artan uyuma dikkat çekiyor. Bu ifadeye dayanarak önümüzdeki yıl yeniden değerleme oranına bağlı vergi/harç/ceza artışının %44 değil, %25 civarında yapılması beklenir. Eğer merkez bankasının elinde bu yönde somut bir bilgi olmasaydı faiz indirim sinyali vermezdi diye düşünüyorum (belki de öyle olmasını umuyorum). 3) TCMB enflasyona dair daha iyimser olmakla birlikte halen verilere duyarlı olduğunu, Aralık’ta kendi topladığı öncü fiyatlarda enflasyonun ana eğilimi yüksek çıkarsa faiz indirimini biraz öteleyebileceğini de ima ediyor. Fakat gönlünden geçen, çok kötü bir veri gelmediği taktirde, Aralık’ta küçük adımla da olsa indirime başlamak yönünde.”
Piyasaları etkileyen ikinci gelişme, ABD Başkanı Biden’in, “giderayak bombayı bıraktı” başlıklarıyla verilen kararıydı. Biden’ın, Ukrayna’ya, Amerikan silahlarını sınırlı şekilde Rusya topraklarında kullanma izni vermesi, savaşın seyrine ilişkin yeni tartışmalara yol açtı. Trump’ın yakın çalışma ekibi Biden’ın kararına tepki gösterdi. Trump’ın oğlu Donald Trump Jr, sosyal medya paylaşımında, “Askeri-endüstriyel kompleksi, babam barışı sağlamadan ve hayat kurtarmadan önce 3. Dünya Savaşı’nı başlattığından emin olmak istiyor gibi” ifadelerini kullandı. Kremlin Sözcüsü Peskov da gelişmeyi, “Gerginlikte yeni bir aşama” olarak niteledi. Biden’in kararı sonrası Ukrayna silahlı kuvvetleri ABD tarafından tedarik edilen füzelerle Rusya toprakları içindeki bir sınır bölgesinde ilk saldırısını gerçekleştirdi. Saldırının ardından euro/dolar paritesi yüzde 0,5 düşerken Avrupa'da gösterge endeks Stoxx 600 endeksinde kayıplar yüzde 1'e ulaştı.
Biden, siyah kullanma kararı sonrasında bir adım daha atarak, Ukrayna’ya antipersonel kara mayınları sevkiyatına onay verdi. İnsan hakları örgütleri, ABD'nin bu mayınları verme kararına tepki gösterdi. Öte yandan Kiev’deki ABD Büyükelçiliği hava saldırısı ihtimali nedeniyle geçici olarak kapatıldı.
İçerde siyasi gerginlik yeni kayyım atamaları ile tırmanıyor. Bu gelişmelerin özellikle uzun vadeli yatırımlarda caydırıcı etkisi olacağı muhakkak. Siyasi iklimin ekonomiye yansımaları olacaktır.
PİYASALAR
BORSA: BIST 100 endeksi, en düşük 9.023,38 ve en yüksek 9.550,63 puanı gördükten sonra haftayı, önceki hafta kapanışının yüzde 1,71 üzerinde 9.549,89 puandan tamamladı. Yabancı alımı etkili oldu.
Ne olur? Uzmanları, endeksin kuzeyde artan savaş gerginliğinin gölgesinde birkaç gün daha sınırlı artış gösterebileceği görüşünde. 9.780’deki direnç seviyesinin aşılmasının şaşırtıcı olmayacağı belirtiliyor.
ALTIN: Kapalıçarşı'da işlem gören 24 ayar külçe altının gram satış fiyatı bu hafta yüzde 5,49 artışla 3 bin liraya, cumhuriyet altınının satış fiyatı da yüzde 5,41 yükselişle 20 bin 350 liraya çıktı. Geçen hafta sonu 4 bin 764 lira olan çeyrek altının satış fiyatı yüzde 5,48 artarak 5 bin 25 liraya yükseldi.
Ne olur? Trump’ın seçimi hem çatışma konjonktürü ile ilgili iyimserlik yaratmış hem de doları güçlendirmiş, altında düşüşe yolaçmıştı. Ancak, Biden’ın Ukrayna’ya ABD silahlarını kullanma izni vermesi ile gerginlik yeniden tırmandı. İsrail – Filistin gerginliğinden de tırmanma işaretleri geldi. Bu konjonktür, altını destekliyor. Altının ons fiyatı cumartesi saat 10:00 itibariyle 2,693 dolardan işlem görüyordu.
DÖVİZ: Bu hafta ABD doları yüzde 0,39 değer kazanarak 34,5500 liraya çıkarken avro ise yüzde 0,80 azalışla 36,0330 liraya düştü.
Ne olur? Dolarda, ABD seçimlerinin yarattığı iyimserlik de Fed’den aralıkta da faiz indirimi beklentisi de zayıfladı. Dolar rallisi kritik piyasa göstergelerinde ivme kaybetti. Göstergeleri, dolar endeksi için kısa vadede yükseliş potansiyelinin sınırlı olduğunu gösteriyor. Yılbaşı etkisi ve içeride ise carry çıkışı dikkat çekiyor. Piyasada baskı yukarı yönlü. Ancak MB’nin baskıyı kontrol edebilecek rezerv durumu müsait.
FAİZLER: MB’nin açıkladığı 3 ay vadeli TL mevduatın bileşik faizi %59’dan %58,96’ya çok sınırlı bir düşüş gösterdi. Büyük bankalarda 3 ay vadeli mevduata %50 faiz veriliyor. İhtiyaç kredisi faizi %70,46’dan % 70,38’e, taşıt kredisi faizi %41,31’den 40,65’e, konut kredisi faizi %41,33’ten 40,88’e, ticari kredi faizi %60,26’dan 57,83’e geriledi.
Ne olur? Aralıkta beklendiği gibi MB politika faizinde indirim başlatırsa, faizlerin gevşemesi beklenir.
YATIRIM FONLARI: Yatırım fonları bu hafta yüzde 0,55 ve emeklilik fonları yüzde 0,56 değer kazandı. Kategorilerine göre bakıldığında ise yatırım fonları içinde en çok kazandıran yüzde 4,89 ile "Kıymetli Maden" fonlar oldu.
BİTCOİN: Trump Media and Technology Group'un, kripto para ticareti şirketi Bakkt'ı satın almak için görüşmelerde bulunduğu haberlerinin ardından kripto para dostu bir rejim umutlarının artırmasıyla Bitcoin tırmanmaya devam ediyor. Cumartesi itibariyle 98.614 doları gördü. Haftalık yükselişi %8,19 oldu.
PPK’NIN MESAJLARINI YABANCILAR NASIL DEĞERLENDİRDİ?
- JP MORGAN, TL UZUN POZİSYONUNU YARIYA İNDİRİYOR: JPMorgan TL uzun pozisyonlarının büyüklüğünü yarıya indiriyor. Bu açıklama bankanın yüksek TL faizine yatırımlarını yarıya indireceği, yarısı için karını realize edeceği anlamına geliyor. JPMorgan analistleri, 21 Kasım'da yayımladıkları notta, TCMB’nin aralık toplantısında faiz indirme ihtimalinin arttığına ve gelişmekte olan piyasalar için artan risklere işaret ederek, döviz tarafında uzun pozisyonları azaltarak daha kısa vadeli tahvillere yönelmeyi, alım yönlü pozisyonları azaltmayı önerdi. (BLOOMBERGHT)
- GOLDMAN, OCAK’TA FAİZ İNDİRİMİ BEKLİYOR: Goldman Sachs, TCMB’nin son PPK toplantısı değerlendirmesinde bankanın yönlendirmesinin daha güvercin olduğunu belirtti. Kurum analistleri TCMB’nin enflasyon beklentilerinin iyileştiği söylemini hatırlatarak “Bankanın enflasyon konusundaki değerlendirmeleri tahminlerimizle paralel. Sözlü yönlendirmedeki değişiklik de şaşırtıcı değil. Ocak ayında 100 baz puanlık ufak bir indirim beklentimizi koruyoruz. Yıl sonu enflasyon tahminimiz TCMB’nin tahmininde olduğu gibi yüzde 44. Bu, Kasım ve Aralık’ta yüzde 1,5 aylık enflasyon demek, bunun gerçekçi olduğunu düşünüyoruz” dedi.
- UBS, KASIM AYI VERİLERİNE İŞARET ETTİ: UBS Stratejisti Gyorgy Kovacs, “Bankanın yeni yönlendirmesi faiz indirimlerinin yakında başlayabileceğini gösteriyor. Değerlendirme, enflasyon görünümü konusunda daha yapıcı görünüyor. Aralık ayında faiz indirimi bir olasılık ancak kesin görünmüyor. 4 kritik başlık olan Kasım enflasyon rakamı, yeni asgari ücret, enflasyon beklenti anketi ve 2025 bütçesi takip edilecek. Eğer gelen veriler, enflasyonun ve enflasyon beklentilerinin ılımlılaştığını gösterirse TCMB politika faizini 250 baz puan indirimle yüzde 47,5’e düşürmeyi değerlendirebilir” dedi.
- DEUTSCHE BANK: ARALIKTA FAİZ İNDİRİM KAPISI AÇILDI: Ekonomist Yiğit Önay ve stratejist Christian Wietoska’nın değerlendirme notunda, TCMB’nin son 2 ayda beklenenden yüksek gelen enflasyon rakamı sonrası faiz oranını değiştirmediğini ancak güvercin sinyaller verdiğini, aralıkta indirim için kapının açıldığı belirtildi. Gelecek enflasyon verileri ve para biriminin seyrinin yakından takip edilecek faktörler olacağı ifade edilen notta, “TCMB’nin indirimlere Aralık’ta başlamasının yüksek ihtimal olduğunu düşünüyoruz. Ancak enflasyonda yukarı yönlü sürpriz veya TL’de oluşacak baskı, indirimi daha sonraki aylara öteleyebilir” denildi.
GEÇEN HAFTA NELER OLDU?
YABANCI, CARRY TRADE’DE 3 MİLYAR DOLARLIK ÇIKIŞ YAPTI
Gerek JP Morgan gerekse diğer yabancı açıklamaları, yüksek TL faizi kazançlarını realize etme eğilimine işaret ediyor. Bu kapsamda carry trade pozisyonlarında azalma dikkat çekiyor. Haftanın ilk işlem günü TL pozisyonlarda 3,5-4 milyar dolar karşılığı çıkış yaşandı. TCMB rezervlerinde de azalış kaydedildi. Dolar/TL’de savunma barikatının 34,60 seviyesine kurulduğunu belirten piyasa uzmanları, yılsonuna kadar kısmi çıkışlar görülebileceğini vurguladı. Carry girişi 30 milyar doları bulmuştu. Son seviye ise 24,1 milyar dolar. Toplamda 6 milyar dolarlık azalma olmuş. Carry yatırımcısı dolar bazında yıllık %40 gibi yüksek kazançlar sağladı.
KREDİ KARTLARINDA 1 HAFTADA 1,5 MİLYAR TL ALACAK TAKİBE DÜŞTÜ
2024 yılı başında bireysel konut kredilerinde takibe düşenlerin oranı yüzde 0,11 olurken, 15 Kasım ile biten haftada yüzde 0,14’e çıktı. Aynı dönemde taşıt kredilerinde takibe düşen oranı yüzde 0,15’ten yüzde 0,31’e çıktı. Kredi kartlarında takip oranı yüzde 1,37’den yüzde 2,89’e yükseldi. Sadece 1 haftada takibe düşenlerde artış yüzde 3,48 oldu. KOBİ kredilerinde kısıtlar nedeniyle kredilerde artış yıl başından bu yana yüzde 26 olurken, takibe düşen oranı yüzde 1,81’den yüzde 1,99’a çıktı. (EKONOMİ)
ZORUNLU KARŞILIK ORANLARI DEĞİŞTİ
Kısa vadeli TL mevduatta yüzde 15 olan zorunlu karşılık oranı yüzde 17'ye çıkarılırken, döviz mevduatı için TL tesis oranı da yüzde 5'ten yüzde 4'e indirildi. Tüzel kişi TL mevduat payı hedefi kaldırıldı. KKM’den TL'ye geçiş hedefi yüzde 75'ten yüzde 70'e indirildi. Karar likidite yönetimi ile ilgili. TL zorunlu karşılık artışı ile piyasadan 150 milyar lira çekilmiş, döviz karşılıkların düşürülmesi ile 40 milyar verilmiş, nette 110 milyar piyasadan çekilmiş olacak. DTH’da karşılıkların düşürülmesi aynı zamanda kur baskısına karşı atılmış bir adım olarak da değerlendiriliyor.
SPK, FONLARA, %10 DİBS ZORUNLULUĞU GETİRDİ
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) son dönemin ilgili çeken yatırım araçlarından para piyasası fonlarına, portföylerinin en az 10% kadar Devlet İç Borçlanma Senedi zorunluluğu getirdi. Tahvil talebinde son dönemde düşüş dikkat çekiyordu. Getirilen %10 zorunluluğu ile (Bakan Nebati dönemindeki makro ihtiyati tedbirler kapsamında menkul kıymet tesisi zorunluluğuna benzer şekilde) talep yaratılmaya çalışılıyor. Karar, Hazine’nin borçlanma kapasitesi ile ilgili de soru işaretlerine yolaçtı.
TÜSİAD, ERKEN FAİZ İNDİRİMİ UYARISI YAPTI
TÜSİAD Başkanı Orhan Turan, “Enflasyonla mücadelede bir miktar başarı elde edildi. Erken bir faiz indirimi yakaladığımız başarının zedelenmesine, sürecin uzamasına neden olabilir. Enflasyonla mücadele şimdiye kadar temel olarak para politikası kanalı ile yapıldı. Önümüzdeki yıl yüzde 21’lik enflasyona ulaşmak için mali politikalar sürece daha iyi eşlik etmeli. Kamu harcamalarının daha sıkı kontrol edilmesi ve daha verimli alanlara aktarılması, kayıt dışı ekonomi ile mücadelenin çok daha güçlü yapılması önceliklendirilmelidir" dedi.
“ENFLASYON %22'YE FAİZ %25'E GERİLER”
Geçen yıl yaptığı tahminlerin bir kesimi kızdırdığını ancak gelinen noktada öngörülerinin tuttuğunu vurgulayan Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, “2025 sonu için de tahminim; enflasyonunda, faizin de yarı yarıya inmesi” şeklinde konuştu. Enflasyonla mücadelede yavaş da olsa sonuç alındığını kaydeden Aran "Program kararlılıkla sürdürülmeli. Her sene karlılık yılı olmayabilir, eve ekmek girmesi önemli" şeklinde konuştu.
“ALTINI MB TOPLUYOR, İHRACATÇISI GÜNAH KEÇİSİ GÖSTERİLİYOR”
2023 Ağustosta altın ithalatına getirilen kota, mücevher sektöründe daralmaya yol açtı. Kaçakçılık 35 yıl sonra hortladı. Üretim ve ihracatçılar kapılarına kilit vurmaya başladı. Son bir ayda 5 bin kişi işten çıkarılırken önümüzdeki iki ayda bu rakamın 20 binlere ulaşabileceği belirtiliyor. Takı Üreticileri ve İhracatçıları Derneği Başkanı Mustafa Kamar, "Cari açık arttı deniyor ama biz almıyoruz, altını MB alıyor. Altın Borsası’ndan geçen altın ithalatı miktarı 90 ton ama TÜİK 160 ton diyor. Yani aradaki farkı yine MB almış. Sadece ilk 4 ayda aldığı altın miktarı 55 ton. İhracatçı günah keçisi olarak gösteriliyor” dedi. (EKONOMİ)
MOTOSİKLET SATIŞI REKORA GİTTİ
Pandemi sonrası kurye sektöründeki büyümeyle ivmelenen motosiklet pazarı, yüksek enflasyon nedeniyle otomobile erişemeyenlerin de yönelmesiyle, 10 aylık satışta milyon barajını geçti. Ekim ayında yıllık bazda yüzde 31 artışla yaklaşık 106 bin adet motosiklet satılırken, toplam satış 1 milyon 38 bin adeti buldu. Böylece Türkiye’de en fazla satılan taşıt aracı unvanı otomobilden motosiklete geçmiş oldu. Ocak-Ekim 2024 döneminde 2 milyon 170 bin 857 adet taşıtın trafiğe kaydı yapılırken, motosiklet yüzde 50’ye yakın payla en çok satılan araç sınıfında yer aldı. (EKONOMİ)
TÜKETİCİ GÜVENİNDE DÜŞÜŞ
Tüketici güven endeksi, ekimde 80,6 iken kasımda yüzde 1 azalarak 79,8'e geriledi. Mevcut dönemde hanenin maddi durumu endeksi geçen ay 64,7 iken kasımda yüzde 2,1 artışla 66,1'e çıktı. Gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi endeksi ekimde 82,1 iken bu ay yüzde 1,8 azalışla 80,6'ya geriledi Ekimde 75,3 olan gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi endeksi yüzde 2 azalışla bu ay 73,8 oldu.
MADENCİ, ÇAYIRHAN’DA EYLEMDEYDİ
2000 yılında özelleştirilen ve 20 yıllık işletme süresi sonunda 2020’de devlete dönen Çayırhan Termik Santrali için yeniden özelleştirme ihalesine çıkılmasına tepki gösteren madenciler, eylem başlattı. Özel sektörle birlikte ağır çalıştırma koşullarının döneceğinden endişe eden işçiler, işten çıkarılma korkusu yaşıyor. Yeni ihaleye 17 şirketin başvurduğu belirtiliyor. İşletme süresi 35 yıl olacak. Hükümetin daha önceki kömür – santral özelleştirmelerinde aslan payını ağırlıkla adı “beşli çete”ye çıkan şirketler almıştı.
BABACAN: HÜKÜMET, AZERBAYCAN’A 1682 KİŞİ GÖTÜRMÜŞ
Dezenflasyon programı, “tasarruf tedbirleri” yürürlükteyken, hükümetin harcamalarda hiçbir kısıtlamaya gitmemesi tepki topluyor. Bu harcamaların son örneğini DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan gündeme getirdi. Babacan, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de düzenlenen BM İklim Konferansı’na (COP29) Türkiye’den 1862 kişi katıldığını belirterek, “Nerede tasarruf tedbirleri?” ifadesini kullandı. Daha önce de Futbol Federasyonu’nun yurtdışı seyahate 680 kişi götürmesi tartışma yaratmıştı.
MERKEZİ YÖNETİMİN BORÇ STOKU HIZLI YÜKSELİYOR
Merkezi Yönetim borç stoku 8 trilyon 795 milyar 655 milyon liraya yükseldi. Bir önceki ay 8 trilyon 653 milyar seviyesindeydi Buna göre tek bir ayda 142 milyarlık artış gerçekleşti. Yıl başında 6 trilyon 981 milyardı. 10 ayda 2 trilyona yakın artış oldu. 8 trilyon 796 milyar liralık borç stokunun 5 trilyonu döviz cinsi borçlardan oluşuyor. 4,2 trilyonluk kısmı dış borç. Cumhurbaşkanlığı sistemi başladığında borç stoku 1 trilyon liraydı.
İÇ BORÇ FAİZLERİ 2025’TE 1 TRİLYONU GEÇECEK
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın borçlanma ilerledikçe güncellediği, yıllara göre iç borç ödeme projeksiyonlarında, 2025 yılında faiz ödemelerinin 1 trilyon TL’yi aşacağı bilgisi yer aldı. Son dönemde hızla artan faizler nedeniyle Türkiye’de faiz ödemelerinin ana para ödemelerinin üstüne çıktığı bir süreç başlamıştı. Bu gelişmelerin ötesinde, yüksek faizli iç borçlanma nedeniyle ana paranın çok üzerinde faiz ödemesi yanında, 2025 Eylül ayı itibariyle, yıllık faiz ödemesinin 1 trilyon 64.5 milyar TL’ye ulaşacağı projeksiyonu yapıldı.
MALİYE, ALKOLDE ENVANTER SAYIMI İÇİN SAHADA
Hazine ve Maliye Bakanlığı, tütünün ardından şimdi de alkollü içecek sektöründe faaliyet gösteren firmaların 22 ildeki 100 adresinde eş zamanlı fiili envanter sayımı yapıyor. Bakanlık ekipleri, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in talimatıyla sektörlerdeki kayıt dışılığa yönelik denetimlerde Vergi Denetim Kuruluna bağlı yaklaşık 200 vergi müfettişi ile Gelir İdaresi Başkanlığına bağlı gelir uzmanlarından oluşan ekipler görev alıyor. (EKONOMİ)
KONUTTA REEL KAYIP SÜRÜYOR
Konut fiyatlarındaki artış, ekimde de enflasyonun altında kaldı. TCMB’nin izlediği Konut Fiyat Endeksi (KFE) ekimde bir önceki aya göre yüzde 2,1 oranında, geçen yılın aynı dönemine göre de yüzde 26,8 arttı. Nominal yıllık artışlar İstanbul’da yüzde 21,2, İzmir’de yüzde 28,7 ve Ankara’da yüzde 28,7 seviyesinde gerçekleşti. Türkiye genelinde konut fiyatları yıllık bazda reel olarak yüzde 14,7 oranında düşüş kaydetti.
YAPI KULLANIM İZİNLERİ % 18,8 AZALDI
TÜİK açıklamasına göre yılın üçüncü çeyreğinde yıllık bazda belediyeler tarafından yapı ruhsatı verilen bina sayısı yüzde 18,8, daire sayısı yüzde 17 ve yüz ölçümü yüzde 18,9 azaldı. Yapı ruhsatı verilen yapıların toplam yüz ölçümü 32 milyon metrekare olurken, bunun 17 milyon metrekaresinin konut, 8,2 milyon metrekaresinin konut dışı ve 6,8 milyon metrekaresinin ise ortak kullanım alanı olduğu görüldü.
OTOMOBİLDE TALEP ARTMAYA, REEL FİYATLAR DÜŞMEYE DEVAM ETTİ
Sahibinden.com ile BETAM’ın "Otomobil Piyasası Görünümü" ekim ayı raporu açıklandı. Rapora göre ekimde otomobile talep endeksi eylül ayına kıyasla yüzde 1,7, geçen yılın ekim ayına kıyasla da yüzde 50,8 daha yükseldi. Enflasyondan arındırıldığında otomobil ortalama reel fiyat 16 aydır düşüşte. Reel fiyat endeksi eylüle kıyasla yüzde 1,9 azalarak 156,5 oldu. Reel fiyatlardaki yıllık düşüş oranı azalmaya başlayarak ekimde yüzde -33,6 oldu.
3. ÇEYREKTE İŞSİZLİK SINIRLI GERİLEDİ
Bu yılın üçüncü çeyreğinde işsiz sayısı 3 milyon 106 bin kişi azaldı. İşsizlik oranı bir önceki çeyreğe göre 0,1 puanlık azalışla yüzde 8,7 oldu. İşsizlik oranı, üçüncü çeyrekte geçen yılın aynı dönemine göre de 0,5 puan azaldı. Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel iş gücü ve işsizlerden oluşan atıl iş gücü oranı üçüncü çeyrekte bir önceki çeyreğe göre 0,8 puanlık azalışla yüzde 26,5 oldu. Bu 10 milyondan fazla kişinin işsiz, iş bulmaktan ümidini kesmiş veya tam zamanlı bir işe sahip olmadığını gösteriyor
VADESİNE 1 YIL VE DAHA AZ KALAN BORÇLAR 233.1 MİLYAR DOLAR
Kısa vadeli dış borç stoku, eylül sonu itibarıyla 2023 sonuna göre yüzde 0,1 artışla 176.4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Aynı dönemde, orijinal vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az kalmış kısa vadeli dış borç stoku, 233.1 milyar dolar oldu.
ŞİRKET KURULUŞLARI AZALDI, KAPANIŞLAR %23,1 ARTTI
2024’ün ilk 9 ayında, 2023’ün ilk 9 ayına göre kurulan şirket sayısı %13,3, kurulan gerçek kişi ticari işletme sayısı %23,8 kurulan kooperatif sayısı %13,5 azaldı. Aynı dönemde kapanan şirket sayısı %23,1 arttı. Eylül 2024’te, Eylül 2023’e göre kurulan şirket sayısı %6,7 kurulan kooperatif sayısı %15,7 azaldı. Kurulan gerçek kişi ticari işletme sayısı %20,6 arttı. Eylül 2024’te, kapanan şirket sayısı 2023 yılının aynı ayına göre %7,8 arttı.
TEKSTİLCİ, MAKİNE SATIYOR
Tekstil ve giyimde yüksek maliyet ve düşük talep kaynaklı sıkıntının boyutu genişliyor. Alt sektörlerden örme giyimde, düşen kapasite ve artan kapanmalar nedeniyle birçok fabrikanın atıl hale gelen makineleri satışa çıkardığı bildiriliyor. Örme Sanayicileri Derneği (ÖRSAD) Başkanı Fikri Kurt, “Kapanmalar nedeniyle boşa çıkan makineleri toptancılar toplamaya başladı. Sıfırı 60 bin Euro fiyata sahip olan makineler 10-20 bin Euro’ya İran, Suriye gibi ülkelere satılıyor” dedi. (EKONOMİ)
MERKEZ, YENİ PARALARI TEDAVÜLE ÇIKARDI, 500’LÜK GELİYOR
200 TL’lik banknotların toplam banknot emisyonunun %80’ini bulduğu, bankaların günde 3 kez ATM doldurdukları haberi kamuoyunda tartışılmıştı. Beklenti daha yüksek tutarlı banknot basılmasıydı. Bu konuda iktisatçılardan da çağrılar olmuştu. Ancak MB, yaptığı bir duyuruda tedavüle yeni 5 ve 50 TL'lik banknot çıkardığını duyurdu. Bu arada iktisatçı Prof. Dr. Şenol Babuşcu, 2025 yılı ilk aylarında tedavüle çıkarılmak üzere MB’nin 500’lük banknot basma hazırlıkları yaptığını söyledi.
MALİYE HACİZ TAHSİLAT KANALLARINI GENİŞLETTİ
Gecikmiş alacakların tahsili için banka hesaplarına bloke koyan Maliye, e-haciz uygulamalarına yatırım hesaplarını da dahil etti. Vergi dairelerinin, haciz işlemi başlatılan bazı mükelleflerin yatırım hesaplarındaki varlıklarını tahsilata dönüştürdüğü öğrenildi. Mükelleflere gönderilen ödeme emrinde he ne kadar borcun “menkul ve gayrimenkul mallar ile her türlü hak ve alacakların haczi yoluyla tahsil edileceği” ifade edilse de bu zamana ağırlıkla banka hesaplarına e-haciz uygulanıyordu. (EKONOMİ)
ULAŞTIRMA VE KONUT TOPLAM YATIRIMLARIN %60’INA ÇIKTI
Strateji Bütçe Başkanlığı’nın (2009 = 100/ zincirlenmiş hacim) verilerine göre, Türkiye’de kamu ve özel sektör kaynakları ağırlıkla ulaştırma ve konut sektörüne gitti. Bu tablo halen de devam ediyor. Özel sektörde, 2000 - 2024 (beklenti) yılları arasında, tarım yatırımlarının payı yüzde 3’ten yüzde 1’e geriledi. İmalat yatırımlarının payı kıpırdamadı. Ulaştırma yatırımlarının payı yüzde 29’dan 33’e yükseldi. Konut yatırımlarının payı yüzde 27’den 30’a çıktı. Böylece özel sektör yatırımlarında ulaştırma + konutun payı yüzde 63 ile toplamın 3’te 2’si düzeyine yaklaştı. (EKONOMİ)
UYP AÇIĞI 318.1 MİLYAR DOLAR
Türkiye'nin yurt dışı varlıkları Eylül 2024'te geçen yılın sonuna göre %6,7 artışla 354.8 milyar dolar, yükümlülükleri ise %3,3 artışla 672.9 milyar dolar oldu. Böylece, "Türkiye'nin yurtdışı varlıkları ile yükümlülüklerinin farkı" şeklinde tanımlanan net UYP, eylülde eksi 318.1 milyar dolar oldu. Yabancıların hisse senedi stoku yüzde 14,2 artışla 33.7 milyar dolar, yurt dışı yerleşiklerin mülkiyetindeki DİBS stoku 15.8 milyar dolar ve Hazine’nin tahvil stoku ise yüzde 3,7 artışla 44.1 milyar dolar oldu.
TARIM GFE, YILLIK 32,83 OLDU
TÜİK, 2024 yılı Eylül ayı tarımsal girdi fiyat endeksi (Tarım-GFE) rakamlarını açıkladı. Tarım-eylülde bir önceki aya göre %1,77, bir önceki yılın Aralık ayına göre %24,50, bir önceki yılın aynı ayına göre %31,83 ve on iki aylık ortalamalara göre %42,52 oranında arttı.
HİZMET ÜFE, EYLÜLDE YILLIK BAZDA AYNI KALDI
Hizmet üretim endeksi, eylülde yıllık bazda bir önceki yılın aynı ayına göre aynı kalırken, aylık bazda %0,3 artış kaydetti. Alt sektörlerden yıllık bazda, konaklama ve yiyecek hizmetleri yüzde 0,9, bilgi ve iletişim hizmetleri yüzde 1,2, gayrimenkul hizmetleri yüzde 18,8, mesleki, bilimsel ve teknik hizmetler yüzde 1 artarken, ulaştırma ve depolama hizmetleri yüzde 3,2, idari ve destek hizmetleri yüzde 0,7 azaldı.
EKİMDE YABANCI TURİST GELİŞİNDE % 9,25 ARTIŞ OLDU
2024 yılı Ekim ayında Türkiye’yi ziyaret eden yabancı sayısında geçen yılın aynı ayına göre %9,25 artış göstererek 5 448 459 oldu. Ekim ayında gelen 5.448.459 yabancı ziyaretçinin 268.381 (%4.93’ü) günübirlikçi geldi. 2024 yılı Ocak-Ekim döneminde ziyaret eden yabancı sayısında da geçen yılın aynı dönemine göre %7,03 artış kaydedildi.
SOSYAL YARDIMDA YENİ MODEL
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yapılan sosyal yardımların tek merkezde toplanması ve yardımlara ‘Avrupa modeli’ getirilmesini planlayan çalışmada üzerinde durulan öneriler arasında ‘Nakdi yardım yerine iş, kira yardımı yerine gececi barınma imkanı’ getirilecek. Avrupa’da olduğu gibi, işi ve maddi durumu geçinmeye yeterli olmayan ebeveyn Aile Bakanlığı tarafından işe sokulacak. Çalışmak istemeyenin yardımı kesilecek. (EKONOMİ)
YENİ SOSYAL GÜVENLİK PAKETİ GELİYOR
Vergi dilimlerinde düzenleme talebi uzun zamandır gündemde. Sendikalar, ilk dilimin asgari ücretin 14 katı olmasını istiyor. Vergi diliminin yüzde 15’ten yüzde 10’a indirilmesi de seçenekler arasında yer alıyor. İstihdam kaybı yaşanan tekstil, mobilya, hazır giyim, deri gibi sektörlerde 5 puanlık prim desteğinin 7 puana yükseltilmesi, bazı sektörlerde de 4 puana düşürülmesi gündemde. Geçen yıl da GSS borcu olanların borçları 31 Aralık 2024 tarihine kadar ertelenmişti. Yeni düzenlemeyle borcu bulunan vatandaşların 1 Ocak 2025’ten 31 Aralık 2025’e kadar sağlık hizmetinden yararlanmaları sağlanacak. (EKONOMİ)
75 MİLYAR YATIRIM 1,2 TRİLYON DOLAR GELİR
Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği Başkanı (TTYD) Oya Narin, Türkiye’nin yükseliş trendindeki küresel turizmden aldığı payı artırabilmesi için önümüzdeki 9 yılda 500 bin ilave yatak yatırımına ihtiyaç bulunduğunu söyledi. Bu ihtiyacın yaklaşık 70-75 milyar dolarlık bir yatırım gerektirdiğine işaret eden Narin, yatırımların tamamlanmasıyla 2033 yılına kadar elde edilecek turizm gelirlerinin 1,2 trilyon doları bulabileceğini kaydetti.
MARKETÇİLER: ALGI YANLIŞ, FİYAT FARKI KAR GİBİ GÖSTERİLİYOR
Kamuoyunda sıklıkla tartışma gündemine gelen üretici ve market fiyat farkı konusunda zan altında bırakıldıklarını dile getiren Gıda Perakendecileri Derneği (GPD) Başkanı Alp Önder Özpamukçu, bazı temel ürünlerde çok sık yapılan karşılaştırmaya işaret ederek, ürünün tarladan çıktığı ham fiyatıyla market reyonundaki fiyatının karşılaştırılıp aradaki farkın doğrudan marketin kârıymış gibi gösterildiğini söyledi. Özpamukçu, “Bu ürünün tarladan toplanıp market rafına gelene kadar yaptığı yolculuk ve burada üzerine eklenen katma değerler göz ardı ediliyor” diye konuştu.
DÜNYA EKONOMİSİ
Xİ, BİDEN’LA BULUŞTU, TRUMP'A "KAZAN-KAZAN" MESAJI VERDİ
Peru'nun Lima kentinde düzenlenen Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği zirvesi çerçevesinde Biden ile bir araya gelen Xi, ABD ve Çin'in “karşılıklı saygıyı” sürdürmesinin önemini vurguladı. Xi, Trump'tan ismen bahsetmese de, yeni ABD başkanının 5 Kasım seçimlerindeki zaferine gönderme yaparak, “ABD kısa bir süre önce seçimlerini tamamladı. Çin'in istikrarlı, sağlıklı ve sürdürülebilir bir Çin-ABD ilişkisi hedefi değişmedi” dedi. Ancak aynı zamanda, “Birbirimizi rakip ya da hasım olarak görür, kısır rekabet peşinde koşar ve birbirimize zarar vermeye çalışırsak, ilişkileri bozar, hatta geriletiriz” uyarısında bulundu.
ÇİN’DEN ALÜMİNYUM HAMLESİ
Dünyanın en büyük alüminyum üreticisi Çin, 1 Aralık’tan itibaren bu ürünün ihracatına sağladığı vergi teşviklerini sonlandıracağını duyurdu. Kararı Çin'in küresel piyasalardaki fiyat belirleme kabiliyetini göstermeye yönelik stratejik bir hamle olarak değerlendiren emtia uzmanları, Pekin’in metal fiyatlarındaki yükselişi ABD ile müzakerelerde bir koz olarak kullanabileceği görüşünde. Açıklama sonrasında LME 3 ay vadeli alüminyumun fiyatı yüzde 6’ya yakın yükseldi. (EKONOMİ)
AVRUPALI ÇELİKÇİ ‘HURDA İHRACATINA’ KISITLAMA İSTİYOR
Türkiye bu yılın Ocak-Eylül döneminde yüzde 6.3 artışla 14.96 milyon ton hurda ithal etti. İthalatın maliyeti yüzde 8.9 yükselip 6.3 milyar doları buldu. Türkiye’nin ithalatında en büyük kaynaklardan biri olan Avrupa Birliği’nde (AB) çelik üreticileri hurda ihracatının kısıtlanması için Avrupa Komisyonu’na baskı yapıyor. Zira karbonsuzlaşma hedeflerinin iç piyasada hurda tüketimini artırması bekleniyor
IMF, TİCARET SAVAŞLARI İÇİN UYARDI: KISASA KISAS YANLIŞ OLUR
IMF, “kısasa kısas” gümrük vergilerinin Asya'nın ekonomik beklentilerini baltalayabileceği, maliyetleri artırabileceği uyarısında bulundu. IMF Asya-Pasifik Direktörü Krishna Srinivasan, “Kısasa kısas misilleme tarifeleri, bölge genelinde büyüme beklentilerini bozma tehdidinde bulunarak daha uzun ve daha az verimli tedarik zincirlerine yol açıyor” dedi. ABD Başkanı seçilen Trump'ın Çin mallarına %60, diğer tüm ithalatlara ise en az %10 gümrük vergisi getirme planı var.
G20: YOKSULLUK AZALTILMALI, ULTRA ZENGİNLER VERGİLENDİRİLMELİ
“Adil bir dünya ve sürdürülebilir bir gezegen inşa etmek” temalı G20 Liderler Zirvesi, Brezilya'nın Rio de Janeiro kentinde başladı. Liderler zirvede Gazze ve Lübnan'da “kapsamlı” ateşkes çağrısında bulunurken, iklim değişikliği, yoksulluğun azaltılması ve ultra zenginlerin vergilendirilmesi konularında da işbirliği yapılması gerektiğini vurguladı.
757 MİLYON İNSAN YETERSİZ BESLENİYOR
FAO raporuna göre, dünyada 757 milyon kişi yetersiz beslenme sorunu yaşıyor. Kuruluşun 2024 İstatistik Yıllığı’na göre, 2019’dan bu yana yetersiz beslenenlerin sayısı 152 milyon kişi arttı. Gıdaya erişemeyenlerin büyük bölümü Asya’da yaşıyor, ancak yetersiz beslenmenin en yaygın olduğu bölge Afrika… Dünyada son 20 yılda tarım sektörünün yüzde 89 reel büyümeyle 3,8 trilyon dolarlık hacme ulaştığı belirtilen raporda, tarımın küresel ekonomik üretime katkısının yüzde 4 civarında sabit kaldığına işaret edildi.
KÜRESEL TARIM 3.8 TRİLYON DOLARA ULAŞTI
FAO, küresel tarımsal gıda sistemlerini şekillendiren en önemli eğilimlerin derinlemesine bir genel görünümünü sunan 2024 İstatistik Yıllığı’nı yayınladı. Rapora göre dünyada son yirmi yılda tarım sektörü reel olarak yüzde 89 büyüme göstererek 3,8 trilyon dolarlık büyümeye ulaştı ancak tarımın küresel ekonomik üretime katkısı yüzde 4 civarında sabit kaldı. Söz konusu dönem içinde birincil tarımsal üretim yüzde 56 artış gösterdi.
ŞİRKETLER
PETROL DEVLERİ, YENİLENEBİLİR ENERJİ PROJELERİNİ DURDURDU
Beş yıl önce düşük karbonlu enerjiye odaklanan bir işletmeye dönüşmek için iddialı bir girişimde bulunan İngiliz petrol devi BP, düşük karbon operasyonlarını yavaşlatarak erken aşamadaki 18 potansiyel hidrojen projesini durdurdu ve bu operasyonlarını satmayı planladığını açıkladı. Shell ise yüzen açık deniz rüzgarı ve hidrojen projeleri de dahil olmak üzere düşük karbonlu operasyonları küçülttü. Norveçli petrol devi Equinor, şirket içinde REN Adjust adını taşıyan düşük karbonlu işletmesini gözden geçirmeye başladı.
KOÇ HOLDİNG STEMBİO’NUN YÜZDE 65’İNİ SATIN ALDI
Koç Holding, sağlık şirketi StemBio’nun sermayesinin %65’ini temsil eden payları satın aldı. İşlem, Rekabet Kurulu onayını takiben tamamlandı. Kordon kanı ve doku bankacılığı alanında faaliyet gösteren StemBio sahip olduğu GMP laboratuvarında ürettiği kök hücrelerin bugün ve gelecekteki hastalık tedavilerinde kullanılmasına imkân sağlıyor. Şirket Gebze’de 2 bin 500 metrekarelik laboratuvara sahip. Özellikle kansere yönelik yeni tedavi yöntemleri üzerinde çalışmalar yapıyor.
SOCAR, TÜRKİYE'DEKİ DOĞALGAZ DAĞITIM İŞİNİN SATACAK
Socar Türkiye grup şirketleri arasında yer alan Bursagaz ve Kayserigaz’ı da bünyesinde bulunduran Socar Türkiye Doğalgaz Yatırım A.Ş. devriyle ilgili olarak kısa bir süre önce görüşmelere başlandığını açıkladı. Açıklamada, mevcut yasal süreçler ve iş sürekliliği gereklilikleri nedeniyle, devir sürecinin detaylarının şu aşamada paylaşılmayacağı, süreç ilerledikçe ve netleştikçe, tüm gelişmelerin yasal çerçeveler doğrultusunda kamuoyuna şeffaf bir şekilde sunulacağı ifade edildi.
NORTHVOLT İFLAS KORUMA BAŞVURUSUNDA BULUNDU
Stockholm merkezli pil üreticisi Northvolt, ABD'de iflas koruması için başvuruda bulundu. Bu adım, borcunu yeniden yapılandırmayı ve finansal istikrarı sağlamayı amaçlıyor. Şirket, iflas başvurusuna rağmen, İsveç'in Skelleftea kentindeki amiral gemisi giga fabrikası ve Vasteras'taki Northvolt Labs dahil olmak üzere tesislerindeki operasyonların kesintisiz devam edeceğini söyledi.
İSTİNAF MAHKEMESİNDEN 'MARTI' KARARI
Martı ve Taksiciler Odası arasında 2,5 yıldır süren davada Martı’nın itirazları haklı bulundu. Martı TAG artık serbest olarak kullanılacak. Böylece İstanbul Taksiciler Odası’nın Martı TAG’ın kapatılmasına yönelik talebi reddedilmiş oldu. Martı CEO'su Oğuz Alper Öktem karara ilişkin değerlendirmesinde "Haklının acelesi yok. Türk teknolojisinin düşmanları nihayet yenildi. İyiler kazandı” ifadelerini kullandı.
OPENAI, GOOGLE’IN HAKİMİYET ALANLARINA YÖNELİYOR
OpenAI, ChatGPT ile entegre bir web tarayıcısı ve doğal dil arama aracı üzerinde çalışıyor, bu ürünlerle Google’ın hâkim olduğu alanlara girmeyi planlıyor. Google, arama motorunu yapay zeka ile güçlendiren yeni özellikler sunarken ABD Adalet Bakanlığı’nın tekel iddialarına karşı hukuki mücadele yürütüyor. Google’ın Chrome ve Arama pazarındaki liderliği sorgulanırken, OpenAI, Chrome ekibinden iki önemli geliştiriciyi işe alarak yeni projeler için hazırlık yapıyor. (CNBC-E)
ELON MUSK, AVUSTRALYA HÜKÜMETİNİ HEDEF ALDI
X'in sahibi Elon Musk, 16 yaşından küçüklerin sosyal medya platformlarına erişimini kısıtlamayı planlayan Avustralya hükümetini eleştirdi. Musk, "Bu, Avustralya'daki tüm vatandaşların internete erişimini kontrol etmenin gizli bir yolu gibi görünüyor" dedi. Avustralya e-Güvenlik Ofisi, 13-15 Nisan'daki bıçaklı saldırıların ardından, X kullanıcılarının saldırı görüntülerine erişiminin küresel çapta geçici süreyle yasaklanması için mahkemeye başvurmuştu. Mahkeme, erişimin geçici süreyle durdurulmasına hükmetmişti. (CNBC-E)
AMAZON, ANTHROPİC'E 4 MİLYAR DOLAR DAHA YATIRIM YAPACAK
ABD'li e-ticaret devi Amazon'un Anthropic'e 4 milyar dolar daha yatırım yapacağı bildirildi. Anthropic'in birincil bulut sağlayıcısı olan Amazon Web Services'in (AWS) artık birincil eğitim ortağı da olacağı belirtilen açıklamada, gelecekteki temel modellerini eğitmek ve uygulamaya koymak için "AWS Trainium ve Inferentia" çiplerini kullanacağı kaydedildi. Amazon, ilk kez Eylül 2023'te eski OpenAI yöneticileri tarafından kurulan yapay zeka girişimi Anthropic'e 1,25 milyar dolarlık yatırım yapacağını açıklamıştı. Yeni finansmanla Amazon'un Anthropic'e yaptığı toplam yatırım tutarı 8 milyar dolara çıktı.