DR. EMRE EREN KORKMAZ
6 Şubat ve devamında gelen depremlerin Türkiye ekonomisine etkisi üzerine istatistiklere ulaşmak güç. Depremin üstünden yaklaşık 45 gün geçmesine karşın resmi istatistikler bu konuda net bir tablo sunmaktan uzakken bu konuda bazı kısmi çalışmalara da ulaşmak mümkün. (Mesela Kamil Yılmaz’ın 23/270 No’lu BETAM Araştırma Notu ve Ünay Tamgaç Tezcan’ın 15 Mart tarihli Karar’daki yazısı buna örnektir.)
Bu yazıda Facebook (Meta) şirketinin “İyilik İçin Veri İnisiyatifi” kapsamında erişimimize açılan verisetleri üzerinden 19 Mart tarihinde yayınladığımız, deprem sonrası bölgedeki ekonomik faaliyete dair rapordan bazı başlıklara değinmek istiyorum. İlgilenenler adresinden ayrıntılara ulaşabilir.
Facebook, bu inisiyatifi ile dünyanın farklı coğrafyalarında yaşanan afetlerin ardından derlediği verisetlerini bazı araştırmacılarla paylaşıyor. Bu verisetleri tamamen anonim şekilde, kişi bilgileri ve içerikler olmadan, genellikle lokasyon ve ekonomik faaliyete dair (örneğin reklamlar ve şirket sayfalarındaki hareketlilikler) veriler sunuyor. Araştırmacılar kendilerine sunulan verisetlerinin analizi ile çeşitli sonuçlara ulaşıyorlar. Biz de verisetlerinden oluşturduğumuz birçok tabloyu ve haritayı raporumuzda paylaştık.
Deprem sonrası ekonomik gelişmelerin analizi raporunu Oxford ve Cambridge üniversiteleri ile Koç Üniversitesinden bir grup gönüllü araştırmacı olarak hazırladık. Bu yazıya konu olan raporun yazarları Cambridge Üniversitesi’nden Dr Tuba Bircan, Koç Üniversitesi’nden Dr Merih Angın ve Oxford Üniversitesi’nden Dr Emre Eren Korkmaz. Verinin teknik analizi Oxford Üniversitesi’nden Junjie Tan ve Thomas Serban Von Davier tarafından yapıldı. Bundan sonra da çeşitli konularda araştırma sonuçlarını paylaşacağız. Elbette Facebook tarafından sunulan verisetinin alandaki mevcut durumu tüm boyutlarıyla ortaya koyması beklenemez. Ancak ciddi bir kullanıcı sayısı olan bu şirketin derlediği verisetlerinin dikkate alınmasında da fayda var. Özellikle alandan gözlemlerle de uyumlu olan sonuçlar daha dikkat çekici oluyor.
Analizde seçtiğimiz dönem 15-21 Şubat ile 5-11 Mart arasını karşılaştırıyor. Deprem sonrasında tüm ekonomik faaliyetin durma noktasına geldiği, Mart ayında ise birçok sektörde yeniden bir hareketlenmenin olduğu görülüyor.
Ancak ilgi çekici bir sonuç kamusal mallar (public goods) denilen alandaki sert düşüştür. Kamusal mallar devletin sunduğu eğitim, sağlık, altyapı, güvenlik gibi yatırımları karşılıyor. Depremin ardından normal gidişata nazaran bir düşüşün olması beklense de kısa süre içinde bunun toparlanması ve hızlı şekilde yükselmesi umulur. Çünkü devletin afet bölgesine hizmetleri ve yardımları en hızlı şekilde iletmesi ve bozulan altyapıyı ve aksayan hizmetleri bir an önce yerine getirmek için kaynaklarını seferber etmesi beklenir. Ancak verisetlerinden çıkan sonuç bu sert düşüşün yeniden toparlanmadığıdır. Hatta ülke genelinde eğitimin ertelenmesi ve üniversitelerde fiziksel eğitimin iptaliyle kamusal malların ülke çapında da gerilediği görülüyor.
Depremden etkilenmeyen bölgelerdeki durum da seçili tarihlerde şu şekildedir:
Şubat ayına dair tablolardaki sert düşüş kamusal mallara aittir ve Mart ayındaki tablolarda hafif bir düzelme görülüyor. Bu sonuçlar alandan gelen gözlemlerle birleştirildiğinde kamusal yatırımların artması gerektiği sonucuna ulaşmak mümkün.
Bu tablolarda dikkat çeken bir diğer sonuç ise kamusal malların yanı sıra bir diğer ciddi düşüşün sanayide olduğudur. Mart ayında bu alanda da kısmi bir hareketlenme görülüyor. Ancak iyimser sonuçlar çıkarmadan önce bu konuda niteliksel gözlemlere de değer vermekte fayda var. Çünkü depremden etkilenen işçilerin işe dönmeye mecbur bırakıldığına ve hasarlı fabrikalarda çalışmaya zorlandıklarına dair haberler medyada yer alıyor. Dolayısıyla sanayideki toparlanma süreci emekçilerin aleyhine bir tabloya da neden olabilir.
Büyük veri analizi genel trendleri görmek ve farklı zaman aralıklarını karşılaştırmak açısından dikkat çekici sonuçlara ulaşmayı sağlayabilir. Ancak deprem sonrası bölgedeki ekonomik faaliyetler konusu siyasetten bağımsız bir konu değildir. Bu nedenle alandan somut gözlemlerle karşılaştırılması ve bunları dikkate alarak yorumlanması daha detaylı ve gerçekçi sonuçlara ulaşmayı mümkün kılacaktır.