Pelin Ünker
Emeklilikte yaşa takılanların (EYT) 23 yıldır süren mağduriyetlerinin giderilmesi için yapılacak düzenlemede sona yaklaşıldı.
Resmi adı "Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi" olan ve EYT ile düzenlemeleri içeren yasa teklifi, bugün Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu'nda ele alınmaya başlandı. AKP ve MHP milletvekilleri ile BBP Genel Başkanı Mustafa Destici'nin imzasını taşıyan teklif, komisyon görüşmelerinin ardından Genel Kurul'a getirilecek.
Komisyon'a gelen düzenlemeye göre EYT'de yaş şartı kaldırıldı. Prim günü sayısının kademeli olup olmayacağı ise belirsiz.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın açıklamasına göre ilk etapta 2 milyon 250 bin kişinin emeklilik hakkı elde etmesi bekleniyor. Düzenleme bu haliyle geçerse EYT'li olabilmek için kademeli prim günü aranacak.
8 Eylül 1999 öncesinde sigortalı çalışmaya başlayanlardan sadece gerekli prim gün şartını sağlayanlar düzenlemeden faydalanacak. Buna göre Sosyal Güvenlik Kurumu'na bağlı EYT'liler 5 bin-5 bin 975 gün arasında değişen kademeli prim günleriyle emekli olabilecek. Bu da işçilerin 750 ile 975 gün daha fazla prim gün ödeyeceği anlamına geliyor. Esnaf ve memurlar söz konusu olduğunda ise kadınlar 7 bin 200, erkekler 9 bin prim günüyle yasadan yararlanabilecek. Kısmi emeklilikte yaş koşulunda bir değişiklik olmadı. Kısmi emekli olmak isteyen EYT'liler yaş koşuluna takılmaya devam edecekler.
Binlerce yeni mağdur
Düzenlemede daha önce duyurulan '5 bin prim gün' şartının kademeli olarak 5 bin 975 güne uzatılması ise binlerce yeni mağduriyet yarattı. 8 Eylül 1999 öncesi koşullar işçiler için kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yıl çalışmak ve 5000 prim ödemiş olmaktı. 1999'da yapılan değişiklikle yaş koşuluyla birlikte kademeli olarak prim koşulu da getirilmişti. Yasa teklifinde 'Yaş koşulu dışındaki özel kanunlarındaki hükümler geçerli olacak' deniyor.
AKP Grup Başkanvekili Muhammet Emin Akbaşoğlu ise kanun teklifiyle ilgili düzenlediği toplantıda, teklifin basit, sade, uygulanabilir, en geniş kapsamlı ve eşitlikçi olduğunu öne sürerek "Prim gün sayısı, çalışma süresi ve yaş şartından iki şartı yerine getirenler yani prim gün sayısını ve çalışma süresini dolduran istinasız herkes emekli olmaya hak kazanacak. Yaptığımız düzenlemenin özü bu. Başka bir şart ilave etmek asla söz konusu değil. 'Siz bu teklifle yeni mağduriyetler oluşturuyorsunuz' demek iftiradır, kamuoyunu yanıltmaya dönük bir dezenformasyondur" ifadelerini kullandı.
EYT'liler ne talep ediyor?
Komisyon'da görüşmeler devam ederken EYT'liler sorunun kökten çözülmediği görüşünde.
Emeklilikte Yaşa Takılanlar Federasyonu Genel Başkanı Gönül Boran Özüpak, DW Türkçe'ye yaptığı açıklamada, Meclis'e sunulan ve prim şartı eklenen düzenlemenin hayal kırıklığı yarattığını belirterek bu kanun maddesinin iade edilmesi için mücadeleye devam edeceklerini söylüyor.
Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu'ndaki görüşmelere katılan Özüpak, "Yasa komisyona prim şartlı olarak görüşülmeye getirildi. Federasyon olarak komisyondan talebimiz, 99 öncesi haklarımızın tastamam verilmesi ve insanca yaşanabilir maaşlara sahip olmaktır. Yasa prim şartlı olarak çıkarsa EYT li bunun hesabını soracaktır" ifadelerini kullanıyor.
Özüpak, prim şartından dolayı mağdur olanların sayısının 1 milyon civarında olduğunu belirterek ekliyor: "İki gözü iki çeşme halinde, biz inandık, bize 5 bin gün denildi. Gittik borçlanma yaptık, kredi çektik. Arabamızı sattık' diyenler var. Alyansını bile satan var.”
Başka iş yerinde çalışma hakkı
Düzenlemeye göre ayrıca emeklilik hakkı elde edenlerin sadece aynı iş yerinde çalışmaya devam etmesi durumunda sosyal güvenlik destek primi verilecek.
Akbaşoğlu, "Emekliliği hak edip emekli olduktan sonra aynı işyerinde 10 gün içerisinde tekrar işe başlayan bütün çalışanlar için işyerlerine 5 puan, yaklaşık 500 liralık bir desteklemeyi Hazinemiz, devletimiz üstleniyor. Ve bu konuda yüzde 5 oranında bir destek primi söz konusu oluyor" açıklamasında bulundu.
Emekli işçiler çalıştırıldığında işveren 5 puan daha fazla sosyal güvenlik destek primi ödüyor. İşveren EYT kapsamına giren deneyimli işçiler için destek isterken, yapılan düzenlemede buna da sınırlama getirildi. Bu madde de çalışma özgürlüğü açısından bir sınırlama getirdiği için eleştiriliyor.
Bütçeye maliyeti ne olacak?
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, EYT'nin bu yılki yükünü kasaya koyduklarını ifade ederek düzenlemenin bütçeye maliyetini bu yıl için 255 milyar lira olarak hesapladıklarını açıkladı.
Türkiye'de yaklaşık 13 milyon emekli bulunuyor. Emekliye bu yıl yüzde 30 zam yapıldı. Özel sektörde 19 milyon çalışan bulunurken, asgari ücret bu yıl yüzde 55 artışla 8506 lira oldu.
DW Türkçe'ye konuşan Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun, sigorta primi ve vergi üzerinden devletin gelirinin giderinden daha fazla arttığına işaret ederek, diğer yandan artan maaşların harcamalara yansıyacağını, dolaylı vergi gelirlerinin de artacağını ifade ediyor. Erdursun, "Aslında kendi kendini amorti eden bir sistem var. Kaldı ki bu bedavaya dağıtılan bir para da değil. EYT'lilerin maliyeti diyoruz ancak EYT'liler zaten yıllarca çalışmış, primlerini yatırmış, vergilerini ödemişler. Bedavaya bir şey isteyen kişiler değiller ki" diye konuşuyor.
Başvurular ne zaman yapılacak?
AKP Grup Başkanvekili Muhammet Emin Akbaşoğlu, EYT'nin bu ay içerisinde yasalaşacağını açıkladı.
Kanun teklifinin en geç gelecek hafta salı veya çarsamba günü TBMM Genel Kurulu'ndan geçmesi ve yasanın Resmî Gazete'de yayımlanmasıyla birlikte yürürlüğe girmesi bekleniyor.
Kanun'un yürürlüğe girmesiyle başvurular alınmaya başlanacak. EYT düzenlemesinden yararlanmak isteyenler emeklilik için başvuru dilekçesi verecek. Koşulları yerine getirenler, Süre sınırı olmaksızın, SGK ve e-Devlet'ten başvuru yapabilecek.
Maaşlar ne zaman ödenecek?
Dilekçelerin başvuru tarihinden itibaren takip eden ay başı itibarıyla emekliliğe hak kazanılmış olacak.
Dolayısıyla başvuruların şubatta başlaması halinde şubat ayında dilekçe veren emeklilikler martta ilk maaşlarını alabilecekler. Ocak ayında yapılan zam sonrasında en düşük emekli maaşı 5500 TL seviyesinde bulunuyor.
Bir EYT’linin kıdem tazminatı alabilmesi için son iş yerinde en az 1 yıllık çalışmanın olması gerekiyor. Özgür Erdursun, "Emeklilik hakkını aldıktan sonra kıdem tazminatını talep eder, kıdem tazminatını alır, daha sonra tekrar çalışmak isterse işveren bu kişilerin girişlerini bir gün sonra, emeklilik talebinden sonra da hemen yapabilir. Sosyal güvenlik destek primiyle, emekliler için ödenen primle tekrar girişlerini yapar. Bu kişiler tekrar çalışabilirler. Emekli olduktan sonra emekli aylıklarına bir kesinti olmaz" bilgisini veriyor.
EYT nasıl ortaya çıktı?
Türkiye'de prim gününü doldurmasına rağmen emekli olamayan vatandaşlar, uzun yıllardır mağduriyetlerinin giderilmesini bekliyor.
17 Ağustos 1999 depreminin hemen ardından yapılan sosyal güvenlik reformu, Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) denilen binlerce çalışanın mağduriyetine yol açtı. IMF ile stand-by anlaşması yapan DSP-MHP-ANAP hükümeti tarafından 8 Eylül 1999'da çıkarılan 4447 no'lu yasa, geriye dönük olarak işletildi ve bu tarihten önce sigortalı olanlara da uygulandı. Binlerce kişi, işe başladığı tarihe göre tüm şartları yerine getirse de yaşı beklediği için emekli olamadı.
Sorun 1999'dan bu yana aralıklarla gündeme geldi ama bir çözüme kavuşmadı. Yaşa takılan çalışanlar 28 Şubat 2014'te EYT Derneği'ni kurdu. Grup, Türkiye'nin 22 ilinde dernekleşerek federasyon haline geldi. Ankara, İzmir, İstanbul, Bursa ve Kayseri'de geniş katılımlı mitingler düzenledi.