SİNAN TARTANOĞLU
ANKARA - Türkiye İnsan Hakları Vakfı'nın (TİHV) son raporuna göre "işkence sokağa indi, alenileşti." Çünkü, 2023 yılında işkence gördüğü için vakfa başvuranların yüzde 77,4'ü sokak veya açık alanlarda işkence ve kötü muamele görmüştü. Rapora göre "Güvenlik görevlilerinin araçları işkence mekanına dönüştü." Çünkü, vakfa başvuranların yüzde 42,5'i güvenlik güçlerinin araçlarında işkenceye maruz kalmıştı. Raporda yer alan bilgilere göre son 19 yılda tutuklu ve hükümlü sayısı 5 buçuk kattan fazla arttı ve Türkiye Avrupa Konseyi ülkeleri arasında mahpus sayısının en fazla olduğu ülkeydi. Çünkü her 100 bin kişiden 355'i hapishanelerde tutuluyordu ve bu oran, konsey ülkeleri içinde 117'ydi.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı'nın 2023 yılı Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu yayınlandı.
Rapora göre; Vakfın Ankara, Diyarbakır, İstanbul, İzmir, Van ve Cizre'deki merkezlerine 2023 yılında 781 kişi işkenceye maruz kaldığı ya da maruz kalan kişinin yakını olduğu için başvurdu. Bu 781 kişiden 731'i Türkiye'de işkence ve kötü muameleye maruz kaldığını belirtti.
Her 100 bin kişiden 355'i hapiste tutuluyor
Rapora göre;
. Sadece 19 yıl içinde tutuklu ve hükümlü sayısı beş buçuk mislinden fazla arttı. Bu, "Türkiye tarihinde örneği olmayan bir artıştı." Avrupa Konseyi'nin Haziran 2023'te yayınlanan bir raporuna göre; "Türkiye, AK bünyesindeki ülkelerdeki hapishanelerdeki mahpus sayısının ve oranının en yüksek olduğu ülkeydi." Çünkü her 100 bin kişiden 355'i hapishanelerde tutuluyordu ve bu konsey ülkeleri arasında ortalama 117'ydi.
. Denetimli serbestlik verileri ile birlikte her 158 yurttaştan biri doğrudan gözetim altındaydı.
. Hapishanelerdeki mahpus sayısı sadece Eylül 2023 ile Nisan 2024 arasındaki yedi ayda 71 bin 679 kişi arttı. Rapora göre bu artış, "yakın tarihin en hızlı artışıydı." Çünkü daha önceki yıllarda, yıllık olarak 30-40 bin artıyordu.
Mahpusların günde en az 22.5 saati hücrede
. Mahpuslar günde en az 22.5 saatini hücrede geçiriyordu ve neredeyse tek başına hücreye kapatılma düzeyine ulaşan uygulamalar rutine dönüşüyordu.
. 2023 yılında 6 kişi gözaltı sürecinde yaşamını yitirdi. 2019 yılında kimse gözaltındayken ölmemişti. 2020, 2021 ve 2022 yıllarında ise birer şüpheli ölüm kaydedilmişti.
"Araç içleri resmi işkence mekanına dönüştü"
. Tedavi için Vakfa başvuran 731 kişinin yüzde 52,8'i emniyet müdürlüklerinde, yüzde 7,5'i ise polis karakolu gibi resmi gözaltı merkezlerinde işkenceye maruz kaldığını beyan etti. Başvuranların yüzde 42,5'i aynı zamanda güvenlik görevlilerinin araçlarında işkenceye maruz kalmıştı. Rapora göre bu, "Araç içlerinin bizatihi kendisinin, resmî kayıt öncesi, resmi işkence mekanına dönüştüğünü ortaya koyuyordu."
"İşkence sokağa indi"
. İşkencenin değişen yüzünü değerlendirmek için kullanılan başlıklardan biri, "gözaltına alınma yeriydi." 2023 yılında TİHV'e başvuranların yüzde 77,4'ü sokak veya açık alanlarda işkence ve kötü muameleye maruz kalmıştı. Rapora göre bu "işkencenin sokağa inmesi, işkencenin alenileşmesi" demekti.
"2020 öncesi Tedavi Merkezleri Raporlarında her iki kişiden biri sokak veya açık alandan gözaltına alındığını belirtirken bu oran 2021 yılında 4 kişiden 3’ünün, 2022 yılında 5 kişiden 4’ünün gözaltına alındığı yere dönüşmüş ve 2023 yılında da 5 kişiden 4’ünün gözaltına alınma yeri sokak veya açık alan olmuştur."
. Başvuranlar en çok kendisine hakaret edildiğini ve tehdit edildiğini aktardı. Başvuranların yarısından fazlası cinsel işkence, pozisyonel işkenceye maruz kaldığını ve temel gereksinimlerinin engellendiğini belirtti.
Başvuranların yüzde 84,8'i fiziksel müdahaleye maruz kaldığını beyan etti. Bu; kaba dayak veya yumruk, tekme, cop ile vurmak demekti.
. 2023 yılında gözaltına alınan 10 kişiden ikisi, daha önceki yıllarda gözaltına alındığını belirten 10 kişiden biri; işkence ve kötü muamele iddiasıyla suç duyurusunda bulunmuştu.