MÜHDAN SAĞLAM
Mayıs ayında kahveden akaryakıta, alkollü içeceklerden gıdaya uzanacak şekilde gelen zamlar enflasyona dönük beklentiyi perçinlendi. Nihayet Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) mayıs ayı enflasyon verilerini paylaştı.
TÜİK’e göre enflasyon aylık bazda yüzde 2,98 arttı, yıllık enflasyon böylece yüzde 73,5 oldu. ENAG verileriyse daha çarpıcı. ENAG’a göre enflasyon aylık bazda yüzde 5,46 arttı, bu yıllık bazda enflasyonun yüzde 160,7 oldu.
Enflasyon rakamlarının alanı sonrasında hem TÜİK hem de ENAG’a sosyal medyadan tepki gösteriliyor, kullanıcılar hissettikleri aylık enflasyonun ENAG’ın ölçtüğünden de yüksek olduğunu ifade ediyor.
ENFLASYON SEPETİNDEKİ ÜRÜNLERİN FİYATLARI NEDEN YOK?
Enflasyon verilerinin açıklanması sonrasında dikkat çeken ilginç bir gelişme yaşandı. TÜİK verileri açıkladığında sepete dahil ettiği ürünlerin o ayki fiyatlarına da yer veriyordu. Mayıs enflasyonuna ilişkin veriler incelendiğinde bu ay için fiyatların yer almadığı dikkat çekiyor. Ekonomistler bu duruma dikkat çekerek TÜİK’e sepetteki ürünlerin fiyatlarının neden yer almadığını soruyor.
TÜİK verilerini aslında açıklamadan günler öncesinde hazırlıyor, bu durum dikkate alındığında bugüne kadar sepete dahil olan ürünlerin fiyatlarının dikkatten kaçarak paylaşılmamış olma ihtimali düşük.
Soru işaretine neden olan bu konuda TÜİK’in sayfası incelendiğinde konuya ilişkin bir duyurunun 26 Mayıs’ta yapıldığı görülüyor. Söz konusu metinde TÜİK, Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) verilerine göre düzenlemeye gittiğini ileri dönük adımlarını şöyle özetliyor:
"Eurostat’ın TÜFE verileri konusundaki dağıtım politikası ve şeffaflık kriterleri de değerlendirilerek, ilerleyen süreçte TÜFE kapsamında yayımlanmakta olan ve Eurostat tarafından talep edilmeyen tabloların kaldırılarak, aynı şekilde talep edilen yeni tabloların da eklenmesine karar verilmiştir. Hazırlık çalışmalarının tamamlanmasıyla birlikte yeni yayımlanacak olan tablolarda, geçmiş̧ aylara ait karşılaştırılabilir veriler de yer alacaktır."
Özetle yeni bazı tablolar eklenecek ancak, mayıs ayı itibariyle TÜİK’in baz aldığı sepetteki ürünlerin fiyatları aylık yayınlanmayacak.
Eurostat’ın ilgili sayfası incelendiğinde bu konuda net bir istatistik talebinin olmadığını ancak ilgili ülkenin ilgili kurumu isterse veriyi açıklayabileceğini söylüyor. Yani bir anlamda durumu ülkenin inisiyatifine bırakıyor.
TÜİK’in özellikle verilerinin güvenirliğinde ciddi soru işaretlerinin olduğu bir dönemde şeffaflık yerine, bu tabloyu “Bakın Eurostat siz bilirsiniz” diyor, “Biz de yayınlamayacağız ama ileride başka tablolar yayınlayacağız” diyor olması ilginç.
EN FAZLA ARTIŞ GÖRÜLEN KALEMLER
Mayıs ayı aynı zamanda ciddi zamların peş peşe geldiği ay olarak hafızalarda yer alıyor. Örneğin 6 Mayıs’ta 20 lira olan benzin fiyatı yüzde 25 düzeyinde artarak 25 liraya çıktı. Benzer bir zam çay ve kahve fiyatlarında yüzde 40-50 arasında yaşanan zamlarda görülüyor. Artan enflasyonun etkisini hissettirdiği bir diğer alan otomotiv sektörü oldu. Artan enflasyon hali hazırda arzında sıkıntılar yaşanan otomotiv fiyatlarının yüzde 10 düzeyinde artması neden oldu. Otomotiv fiyatlarının artışında dolar kurunun Nisan’da 14.80 seviyesindeyken Mayıs’ta 16.45’e kadar çıkması da etkili oldu. Aslında bu hayati kalemlerdeki artış tüketicilerin enflasyon beklentisinin de şekillenmesine neden oluyor. Ancak TÜİK artış olduğunu kabul etmekle beraber beklentilerin çok altında bir enflasyona vurgu yapıyor.
TÜİK verilerine göre yıllık bazda en fazla artışın görüldüğü kalemler, ulaştırma, gıda ve içerecek ve ev eşyası. Yıllık bazda ulaştırmada 107,62 artış kaydedilirken, gıda ve alkolsüz içecekler yüzde 91,63 ve ev eşyası yüzde 82,08 arttı. TÜİK gıdada fiyat artışı yüzde 91 demesine karşın pazar ve marketlerde hissedilen bunun çok üzerinde. Mayıs ayında Türkiye’de domatesin kilogram fiyatının 25-30 lira arasında olması, et fiyatlarının yüzde 150’den fazla zamlanması, TÜİK ile çarşı arasındaki farklardan biri.
ÜRETİCİ FİYATLARINDAKİ ARTIŞ DEVAM EDİYOR
Enflasyonun üç haneli rakamları çoktan geçtiği üretici fiyatlarındaki tırmanma bu ay da sürdü. TÜİK’e göre Üretici fiyatları mayıs ayında bir önceki aya göre yüzde 8,76, bir önceki yılın aralık ayına göre yüzde 51,43, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 132,16 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 80,38 artış gösterdi.
Üretici fiyatlarındaki bu artış sürerken hem doğal gaz hem de elektrik açısından maliyetleri yükseltecek iki zam bu ayki enflasyona dahil olmasa da Haziran ayı için olumsuz beklentinin pekişmesine neden oldu. 1 Haziran’da EPDK elektrik fiyatlarına konut için yüzde 15, ticarethaneler için yüzde 25 düzeyinde zam yaptı.
Benzer şekilde BOTAŞ da doğal gaza konutta yüzde 30, sanayide yüzde 10 düzeyinde arttırdı. Bu iki kalemde yapılan zamlar neredeyse tüm üreticilerin maliyetlerini artıran temel kalemlerle. Benzer biçimde akaryakıt fiyatlarında aylık bazda zammın ortalama yüzde 20-25 arasında değişmesi, yaz aylarında ucuza ürün alma, üretici için yüksek karlı üretim beklentisinin hayale dönüşmesine neden oluyor.
Mayıs’ta üretimde önemli girdi olan ithal ara malların alımında da artış yaşandı. Ticaret Bakanlığı verilerine göre ithalat bir önceki yıla yüzde 43,8 artarak 29 milyar 632 milyon dolara yükseldi. İhracat mayısta geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 15,2 artarak 18 milyar 973 milyon dolara çıktı. Böylece genel ekonomik görünümde önemli paya sahip olan dış ticaret açığı mayıs ayında yüzde 157 artışla 10 milyar 679 milyon dolar oldu. Bir yandan dış ticaret açığı dolar cinsinden artarken buna bir önceki aya göre liranın dolar karşında yüzde 13 düzeyindeki değer kaybı eklendiğinde hem enflasyon, hem genel ekonomik körünüm açısından Türkiye’deki krizin pekişeceğini tahmin etmek zor olmuyor.
.