Pelin Ünker - Uğur Şahin
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) bünyesinde faaliyet yürüten Mali Eylem Gücü'nün (FATF) 23 Haziran'da Singapur'da başlayan toplantısı 28 Haziran'da sona eriyor.
FATF Başkanı Raja Kumar, Cuma günü TSİ 12:00'da kameralar karşısına geçerek 5 gün süren toplantıların sonuçlarını kamuoyu ile paylaşacak. Bu duyuru sırasında Kumar'ın Türkiye'nin gri listeden çıkarıldığını ilan etmesi bekleniyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in Kasım 2023'te, "Türkiye'nin gri listeden çıkması için kalan son adım" dediği kripto varlık düzenlemesi Çarşamba günü TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilerek yasalaşmıştı.
Peki Türkiye en başında neden listeye dahil edildi ve çıkmak neden önemli?
FATF nedir?
FATF, "Financial Action Task Force" (Finansal Eylem Görev Gücü) kara para aklama, terörizmin finansmanı ve diğer mali suçlarla mücadele amacıyla kurulan uluslararası bir örgüt. 1989 yılında G7 ülkelerinin öncülüğünde kurulan örgüt, şu anda 39 üye ülke ve bölgeye sahip. Türkiye de FATF'ye 1991'de katılmıştı. Üye sayısından bağımsız olarak dünya genelinde 200'den fazla ülke FATF tavsiyelerine uyacağını taahhüt ediyor.
"Gri liste" ne anlama geliyor?
FATF, yılda üç kez yaptığı değerlendirme toplantılarında suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanıyla mücadelede yetersiz kalan ülkeleri açıklıyor.
FATF'nin kendi sitesindeki tanıma göre, gri liste kapsadığı ülkelerin artırılmış bir izlemeye tabi olmasını öngörüyor. Eksiklikleri olduğu tespit edilen ve bunları gidereceğini taahhüt eden ülkeler "gri liste" olarak adlandırılan "Yüksek Risk Altında Ülkeler" listesine alınıyor. Ülkeler, FATF taahhütleri kapsamında gerekli adımları atarak bu listeden çıkabiliyor.
FATF tavsiyelerine uymayıp kara para aklama ve terör finansmanı konusunda iş birliği yapmayan İran, Kuzey Kore ve Myanmar gibi ülkeler ise örgütün 'kara liste'sinde bulunuyor.
Türkiye neden gri listeye alındı?
FATF Türkiye'yi Ekim 2021'de kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanını engellemede eksikleri olduğu gerekçesiyle gri listeye aldı. Geçen yıl yapılan değerlendirmelerin ardından Türkiye'nin statüsünde bir değişiklik yapılmadı. 2023'te Zimbabve gri listeden çıkmayı başarmıştı.
Dönemin FATF Başkanı Marcus Pleyer, Türkiye'nin gri listeye alındığını duyururken; bankacılık, altın ve değerli taşlar ile emlak sektörü gibi yüksek riskli sektörlerde düzenlemeler yapılması gerektiğini bildirmişti. Player, konuşmasında, "Türkiye; kara para aklama vakalarını, El Kaide ve IŞİD gibi BM tarafından terörist olarak tanınan gruplarla bağlantılı para transferlerini takibe almalı. Türkiye'nin; kara para aklamayı önlemede, terörün finansmanını engellemede, suç şebekeleri ve yolsuzluklarla mücadelede adımlar attığını göstermesi önemli" ifadelerini kullanmıştı.
Türkiye'de kara para aklama ve terörizmin finansmanı konusunda gri alanların oluşmasında birbirini ardına yapılan varlık barışı düzenlemeleri ve emlak sektöründe yabancıya satışların etkili olduğu düşünülüyor.
Hangi ülkeler gri listede?
Türkiye ile birlikte FATF'nin gri listesinde bulunan ülkeler Arnavutluk, Barbados, Birleşik Arap Emirlikleri, Burkina Faso, Cayman Adaları, Cebelitarık, Fas, Filipinler, Güney Sudan, Haiti, Jamaika, Kamboçya, Kongo Cumhuriyeti, Mali, Mozambik, Panama, Senegal, Suriye, Tanzanya, Uganda, Ürdün ve Yemen diye sıralanıyor.
Daha önce 2011 yılında gri listeye giren Türkiye, yapılan düzenlemelerin ardından dönemin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek zamanında 2014 yılında listeden çıkarılmıştı. Yani 28 Haziran 2024'te Türkiye'nin artık gri listede olmadığı açıklanırsa bu Mehmet Şimşek yönetiminde aynı duyurunun ikinci tekrarı olacak.
Gri listeden çıkmak neden önemli?
Türkiye'nin gri listede yer alıyor olması aynı zamanda yabancı bankalar ve yatırımcılarla olan ilişkilerini de etkiliyor. Gri listeye alınan ülkeler, dış yatırım çekme sürecinde uluslararası otoriteler, kredi kuruluşları ve yatırımcılar nezdinde itibar kaybına uğrarken bu durum bankacılık işlemlerini de olumsuz etkiliyor. Yurtiçinde ise dış ticaret ağı yüksek olan şirketlerin ekstra denetimler ve yükümlülüklerle karşılaşmasına neden oluyor. Bu bağlamda gri listede yer almak, yüksek dış finansman ihtiyacı olan Türkiye ekonomisine yabancı yatırım ilgisini azaltırken, dış ticareti ve pazar paylarını olumsuz etkiliyor.
"Gri liste demek, şaibeli ekonomi demektir. Kara paracı ekonomi demektir. Terörün finansmanı ve kara parayla mücadelede yetersiz ve etkisiz ülke demektir" diyem Eski Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı Ufuk Söylemez, DW Türkçe'ye verdiği demeçte bunun büyük bir güvensizlik yarattığına dikkat çekti: "Bizim bu listeye girme sebeplerimizin başlı başına en başlıca tabii Türkiye'nin bir kayıt dışı ekonomi cenneti olması… İkincisi Türkiye mali aflarla ve vergi barışlarıyla; kaynağı ve sahibi meçhul milyarlarca doların bir ay içinde girip çıkmasıyla, tam anlamıyla Avrupa standartlarına baktığımız zaman, demokrasilerine tam bir şaibeli ülke durumuna sokuldu, maalesef."
Ekonomiyi iyileştirici etkisi olacak mı?
Gri listede olmak yabancı yatırımcıların Türkiye'ye bakışını olumsuz etkiliyor. Ancak DW Türkçe'ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu'na göre çıkmanın etkisi ise sınırlı olacak. Kozanoğlu şöyle açıklıyor: "Çok yaygın kullanılan 'Piyasalar beklentileri satın alır, gerçekleri satar' diye bir ifade var. Bu çerçevede düşünürsek zaten Mehmet Şimşek'in göreve gelişinden beri önde gelen gündem maddelerinden biri Türkiye'nin gri listeden çıkartılmasıydı. Bu da bu beklentide satın alındı. Yani zaten böyle bekleniyor. Tersi olsa, Türkiye gri listeden çıkarılmazsa bir olumsuz hava eser. Gri listeden çıkarılınca ciddi bir olumlu havanın doğacağını zannetmiyorum."
Gri liste kararının ekonomik etkilerinden çok, iç siyasi yansımalarının önemli olacağı görüşünü dile getiren Kozanoğlu, "Bunu daha çok iç piyasada ben iç kamuoyuna yönelik olarak 'Bakın Mehmet Şimşek geldi, gri listeden de çıktık' propagandası yapılacağını düşünüyorum. Ama yani gri listeye girildiği zaman da başkanlık sisteminin olduğunu, Cumhurbaşkanı'nın Recep Tayyip Erdoğan olduğunu, işte Cumhur İttifakı tarafından ülkenin yönetildiğini hatırlamak gerekiyor" dedi.