Rus paramiliter grup Wagner'in sahibi cuma günü Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu'yu devirmeyi amaçlayan silahlı bir isyan çağrısında bulundu. Gelişmelerin ardından güvenlik birimleri ivedilikle harekete geçerek Yevgeny Prigozin hakkında cezai soruşturma başlattı.
Rusya'da silahlı isyan çağrısında bulunan özel güvenlik şirketi Wagner'in kurucusu ve sahibi Yevgeny Prigozin kimdir ve ne istiyor?
euronews.com'daki habere göre Prigozin, Ukrayna savaşındaki başarısızlıklar nedeniyle askeri yönetime getirdiği eleştirilerle öne çıkıyor ve özellikle Savunma Bakanı Şoygu'ya yönelik uzun süredir devam eden suçlamalarla tanınıyor.
Prigozin ne diyor?
Prigozin, cuma günü Savunma Bakanı Sergey Şoygu'yu, ordu birliklerinin Rusya adına savaştığı Ukrayna'daki Wagner üslerine roket saldırısı emri vermekle suçladığı bir video ve ses kaydı yayınladı.
Yevgeny Prigozin, birliklerinin silahlı bir ayaklanmayla Şoygu'yu cezalandıracağını belirterek Rus ordusunu da kendilerine karşı direniş göstermemeye çağırdı.
Açıklamasında, "Bu bir askeri darbe değil, bir adalet yürüyüşüdür" ifadesini kullandı.
Savunma Bakanlığı ise Wagner üslerine yönelik saldırı iddialarını reddetti.
Prigohin'in geçmişi..
Emrinde on binlerce iyi yetiştirilmiş profesyonel savaşçı olduğunu iddia eden Prigoziin, 1981 yılında soygun ve saldırı suçlarından hüküm giyerek 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Serbest kalmasının ardından 1990'larda St. Petersburg'da bir restoran açtı.
O dönemler kentin belediye başkan yardımcısı görevini yürüten mevcut Devlet Başkanı Vladimir Putin'le tanıştı ve arkadaş oldu.
Prigozin, bu bağlantıyı kendi catering (ikram servisi) işi için kullandı ve kendisine "Putin'in şefi" lakabını kazandıran Rus hükümet sözleşmelerini (ihalerlele) birer birer aldı.
Ardından ABD'de 2016 başkanlık seçimlerine karışmakla suçlanmasına yol açan kötü şöhretli bir internet "trol fabrikası" gibi diğer alanlara yayıldı.
Ocak ayında ise Prigozin, karanlık geçmişe sahip olmakla suçlanan Wagner şirketini kurduğu, yönettiği ve finanse ettiğini kabul etti.
Wagner nerelerde görev üstlendi?
Wagner ilk olarak Nisan 2014'te, Rusya'nın, Kırım'ı ilhakı ve Ukrayna'nın doğusundaki ayrılıkçı çatışmaların patlak vermesinden kısa bir süre sonra uluslararası kamuoyunun gündemine geldi.
Ukrayna'nın doğusundaki endüstriyel merkez konumundaki Donbas'taki ayrılıkçı isyanı destekleyen Rusya, çok sayıda kanıt olmasına rağmen buraya kendi silahlarını ve askerlerini gönderdiği yönündeki haberleri inkar etti.
Çatışmalarda özel sözleşmeli askeri personeli görevlendirmek Moskova'nın bir dereceye kadar inkar edilebilirliğini sürdürmesini sağladı.
Prigozin'in şirketi, Rus ordusunun özel kuvvetlerinden emekli yarbay olan ilk komutanı Dmitry Utkin'in lakabından esinlenerek "Wagner" olarak adlandırıldı.
Kısa süre içerisinde vahşet ve acımasızlıklarıyla ün kazandı.
Wagner personeli, Suriye'de Beşşar Esad'a destek sağladı.
Şam yönetiminin en büyük destekçisi konumundaki Rusya adına (dolaylı olarak) görev yapmakla suçlandı.
Libya'da isyancı komutan Halife Hifter güçleriyle aynı saflarda yer aldı BM tarafından tanınan Trablus merkezli hükümete karşı savaştı.
Grup ayrıca Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali'de de faaliyet gösterdi.
Prigozin'in, Wagner'in Suriye ve Afrika ülkelerine konuşlandırılmasını kârlı madencilik sözleşmelerini güvence altına almak için kullandığı belirtiliyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı yetkililerince ocak ayında yapılan bir açıklamada, şirketin Afrika'daki altın ve diğer zengin kaynaklara erişimini Ukrayna'daki operasyonları finanse etmek için kullandığı dile getirildi.
Muhalif Rus medyası, Wagner'in 2018'de Orta Afrika Cumhuriyeti'nde grubun faaliyetlerini araştıran üç Rus gazetecinin öldürülmesi olayına karıştığını iddia etti.
Batılı ülkelerin yanı sıra Birleşmiş Milletler uzmanları, Wagner'e bağlı paralı askerleri Orta Afrika Cumhuriyeti, Libya ve Mali dahil Afrika genelinde insan hakları ihlalleri yapmakla suçladı.
Avrupa Birliği 2021 yılında Wagner'e "işkence, yargısız ve keyfi infazlar ve katliamlar dahil ciddi insan hakları ihlalleri" ve Orta Afrika Cumhuriyeti, Libya, Suriye ve Ukrayna'da "istikrarı bozucu faaliyetler" yürütme suçlamaları yöneltti.
Wagner'in korkutucu şöhretine katkıda bulunan faaliyetlerden bazılarının olduğu iddia edilen videolar ortaya çıktı.
İnternette yayınlanan 2017 tarihli bir videoda, Wagner personeli olduğu belirtilen bir grup silahlı kişinin bir Suriyeliye işkence ettiği, balyozla döverek öldürdükten sonra cesedini parçalayıp yaktıkları görülüyor.
Rus makamları, medya ve insan hakları savunucularının soruşturma taleplerini görmezden geldi.
Wagner'in Ukrayna'daki rolü nedir?
Rusya'nın geçen yıl şubat ayında Ukrayna'da başlattığı işgalde Wagner, düzenli Rus birliklerinin ağır kayıplar verdiği ve ordu adına küçük düşürücü gerilemelerle toprak kaybettiği bir ortamda, savaşta giderek daha görünür bir rol üstlendi.
Prigozin, savaşçı toplamak için Rus hapishanelerini gezdi. Wagner saflarında altı aylık bir cephe görevinde bulunmaları halinde affedilecekleri vaadinde bulundu.
Mayıs ayında verdiği röportajda cezaevlerinden 50 bin civarında mahkum topladığını, bunların yaklaşık 10 binin Bahmut'ta öldürüldüğünü keza benzer sayıda kendi asıl savaşçısının da yine aynı kentte hayatını kaybettiğini açıkladı.
Emrinde 50 bin personel olduğunu ve bunların yaklaşık 35 binin her zaman ön saflarda yer aldığını söyledi. Ancak bu sayıya mahkumların dahil olup olmadığına dair bilgi vermedi.
ABD, Wagner'in Ukrayna'da savaşan 10 bini sözleşmeli ve 40 bini hükümlü olmak üzere yaklaşık 50 bin personeli bulunduğunu tahmin ediyor.
Bir ABD'li yetkili, aralık ayından bu yana Ukrayna'da öldürülen 20 bin Rus askerinin neredeyse yarısının Wagner'in Bahmut'taki birliklerinden olduğu bilgisini paylaştı.
ABD, Wagner'in savaşta ayda yaklaşık 100 milyon dolar harcadığı değerlendirmesinde bulunuyor.
Aralık ayında Washington, Kuzey Kore'yi, BM Güvenlik Konseyi kararlarını ihlal ederek Rus özel güvenlik şirketine roket ve füzeler dahil çeşitli silahlar tedarik etmekle suçladı. Hem Wagner hem de Kuzey Kore bu suçlamaları yalanladı.
Prigozin, Rus ordusunu nasıl ve neden eleştiriyor?
Analistlerin değerlendirmesine göre, ABD'nin suçlamasının doğru olması halinde, Wagner'in Kuzey Kore silahlarına ulaşması, şirketin kuruluşundan bu yana Rus askeri yönetimiyle uzun süredir devam eden anlaşmazlığını yansıtıyor olabilir.
Prigozin ocak ayında Ukrayna'nın Donetsk bölgesindeki tuz madeni kasabası Soledar'ın ele geçirilmesinde tüm sorumluluğu üstlenmiş ve Rusya Savunma Bakanlığı'nı Wagner'in zaferini çalmaya çalışmakla suçlamıştı.
Rus ordusunun Bahmut'u ele geçirmek için Wagner'e yeterli oranda mühimmat sağlamadığından defalarca şikayet etmiş ve personelini geri çekmekle tehdit etmişti.
Ukrayna'da savaşan ve Wagner personeli olduğu belirtilen silahlı kişiler, Rusya Genelkurmay Başkanı Orgeneral Valery Gerasimov'a küfürler yağdırdıkları ve mühimmat sağlamamakla suçladıkları videolar yayınladı.
Ayrıca Prigozin, Savunma Bakanı Şoygu'yu sert bir dille eleştirirken Rus askeri liderlerini de beceriksizlikle itham etti. (Kısa Dalga)