Kısa Dalga - 28 Şubat'ta, Merkür gezegeni gece gökyüzünde görülebilen diğer altı gezegene katılacak. Böylece yedi gezegen gökyüzünde aynı hizaya gelecek.
Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün, Ocak ve Şubat aylarında bulutsuz gecelerde görülebiliyor. Şubat ayında, sadece bir geceliğine Merkür de bu gezegenlere katılacak ve yedi gezegen hizalanmış olacak.
Öte yandan gezegenler tam anlamıyla hizalanmıyor. Dolayısıyla Güneş Sistemi'ndeki yörünge düzlemi boyunca bir yayda görünecekleri biliniyor.
BBC Türkçe’nin haberine göre, belli bölgelerden görülebilecek gezegen diziliminin güneş sistemimize gerçek bir etkisi olabilir. Ayrıca, güneş sistemindeki yerimize dair yeni ipuçları verme potansiyeli de var.
Gezegenlerin güneş sistemindeki döngüleri
Güneş sistemimizdeki sekiz büyük gezegen aynı düzlemde ve hepsi farklı hızlarda güneşin yörüngesi etrafında dönüyor. Güneşe en yakın gezegen olan Merkür, yörüngeyi 88 günde tamamlarken, Dünya 365 günde, Neptün ise 60 bin 190 günde yani 165 dünya yılında tamamlıyor.
Gezegenlerin farklı hızları, bazen bazılarının Güneş'in aynı tarafında dizilimi anlamına geliyor. Yörüngeler aynı çizgide hizalanınca geceleri aynı anda birden çok gezegeni görebiliyoruz. Nadiren de gezegenler öyle bir hizalanıyor ki, güneşin eklips yörüngesi boyunca geceleri hepsi kendilerini gösterebiliyor.
Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn çıplak gözle görülebilecek kadar parlak. Uranüs ve Neptün'ün görülebilmesi içinse dürbün ya da teleskop gerekiyor.
Dünya’ya etkisi var mı?
İngiltere'deki Fifth Strar Laboratuvarları'ndan astronomi uzmanı Jennifer Millard "Kendi gözlerinizle gezegenleri görmenin özel bir yanı var" diyor ve ekliyor:
"Evet, Google'da tüm bu gezegenlerin daha çarpıcı manzaralarını görebilirsiniz. Fakat bu objelere baktığınızda, bunlar milyonlarca, milyarlarca kilometre yol gelip, retinanıza ulaşan fotonlar olacak."
Peki, bu görülmesi müthiş bir olay olsa da, hizalanmanın Dünya'ya bir etkisi olacak mı? Ya da Güneş Sistemi veya ötesi konusundaki bilgilerimizi artırabilir mi?
Millard "Yörüngelerinde bu konumda olmalarının bir tesadüf olduğunu" söylüyor. Bazı bilim insanları gezegenlerin hizalanmasının Dünya'da etkileri olabileceğini düşünse de, bu iddiaların çoğunun bilimsel temeli ya zayıf ya da hiç yok.
Rossby dalgalarına yol açabilir
Diğer yandan, araştırmacılar 2019’da gezegenlerin hizalanmasının güneşin aktivitelerinde etkisi olabileceğini göstermişti.
Güneşle ilgili hala yanıtlanamayan başlıca sorulardan biri solar maksimum olarak bilinen ve güneşteki aktivitenin zirve yaptığı ve daha sonra zayıfladığı 11 yıllık döngülerin nasıl oluştuğu.
Almanya'daki Dresden-Rossendorf'ta bulunan Helmholtz-Zentrum araştırma merkezinden fizikçi Frank Stefani, Venüs, Dünya ve Jüpiter'in ortak gelgit güçlerinin sorunun yanıtı olabileceğine inanıyor.
Gezegenlerin tek başına Güneş üzerindeki gelgit çekişi çok küçükse de, Stefani iki ya da daha fazla gezegen güneşle hizalanınca ortaya çıkan Rossby dalgaları diye bilinen gücün güneşin içinde küçük döngülere yol açabileceğini belirtiyor. Rossby dalgaları dünyadaki hava olaylarını da etkiliyor.
Stefani "Rossby dalgaları Dünya'da siklonlara ve anti-siklonlara neden oluyor. Aynı Rossby dalgaları Güneş'te de var" diyor. Stefani'nin hesaplamalarına göre Venüs, Dünya ve Jüpiter'in hizalanması, güneş aktivitesinde 11,07 yıllık bir periyodikliğe neden olacak. Bu da güneşte gördüğümüz döngülerle neredeyse örtüşen bir süre.
Ancak herkes bundan emin değil. Bazıları, güneşteki faaliyetlerin, yıldızın kendisindeki süreçlerle zaten açıklanabileceği görüşünde.
Almanya'daki Max Planck Güneş Sistemi Araştırma Enstitüsü'nden güneş bilimci ve bu konuda 2022'de bir araştırma yayımlayan Robert Cameron ise "Gözlemlere dayalı kanıtlar, gezegenlerin doğrudan güneş döngüsüne yol açmadığına işaret ediyor. Herhangi bir senkrozizasyona dair bir kanıt yok” diyor.
Gezegen dizilimi ve NASA çalışmaları
Öte yandan gezegenlerin hizalanmasının daha az tartışmalı ve üzerimizde kesinlikle etkisi olacak bir faydası var: Bilimsel gözlemlere yararları, özellikle de Güneş Sistemi'nin keşfinde.
Uzak gezegenlere uzay aracı göndermek on yıllar alabilir. Jüpiter gibi iyi konumlanmış bir gezegenin yerçekim gücünün bir uzay aracının mesafeleri atlamada kullanımı, seyahat süresini önemli ölçüde azaltabilir. Bunu en iyi yapansa NASA'nın Voyager uzay araçları.
1966'da NASA uzmanı Gary Flandro, en dış çeperdeki dört gezegenin, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'ün hizalanacağını hesaplamıştı. Hesaplamalara göre 1977'de 30 yıl değil, 12 yıl içinde hepsini ziyaret edebilmemiz mümkün olacaktı. Her 175 yılda bir gerçekleşen bu hizalanma NASA'yı Voyager 1 ve Voyager 2 uzay araçlarını 1977'de Güneş Sistemi'nin dış çeperlerine "Büyük tura" göndermeye yöneltti.
Voyager 1, 1979'da Jüpiter'in, 1980'de de Satürn'ün yanından geçti. Uranüs ve Neptün'den kaçınıldı, çünkü bilim insanları uzay aracının Satürn'ün etkileyici ayı Titan'ın yanından geçmek istiyordu ve bu atlama etkisi olmadan yapılamazdı. Fakat Voyager 2, hizalanmayı her dört gezegeni ziyaret etmek için kullandı ve Uranüs ile Neptün'ü 1986 ve 1989'da ziyaret eden ilk ve tek uzay aracı oldu.
Colorado Üniversitesi'nden ve Voyger'ın bilim ekibinin bir üyesi astrofizikçi Fran Begenal "Bu çok işe yaradı. Voyager 2 1980'de fırlatılsaydı, Neptün'e varışı 2010'u bulabilirdi. Destek alamazdı. Kim böyle bir şeyi fonlardı ki" diye soruyor.
Evrenin farklı boyutları araştırmalarında da kullanılabilir
Gezegenlerin hizalanması sadece Güneş Sistemi içindeki araştırmalar için kullanışlı değil. Astronomlar hizalanmaları evrenin farklı boyutlarını, en çok da Güneş dışındaki yıldızların etrafında dönen dış gezegenlerin araştırılmasında kullanıyor.
Bu tür dünyaları bulmanın başlıca yolu transit metodu diye biliniyor. Bir dış gezegen bizim açımızdan bir yıldızın önünden geçince, yıldızdan kaynaklanan ışığı azaltıyor ve boyutuyla yörüngesi seçilir hale geliyor.
Bu yöntem sayesinde çeşitli yıldızın etrafında yörüngelenen çok sayıda gezegen keşfedildi. Trappist-1 adlı dünyadan 40 ışık yılı uzaklıktaki kızıl cüce yıldızın etrafında dönen dünya boyutunda yedi gezegeni var. Transit yöntemini kullanarak, bu tür gezegenlerin atmosferleri olup olmadığını da araştırabiliyoruz.
Çok daha büyük hizalanmalar neye yarar?
California Teknoloji Enstitüsü'ndeki NASA Dış Gezegen Bilimi Enstitüsü'nden Jessie Christiansen "Atmosferi olan bir gezegen bir yıldızın önüne geldiğinde, bu hizalanma yıldızın ışığının gezegenin içinden geçmesi demek. Gezegenin atmosferindeki moleküller ve atomlar, ışığı belirli dalga boylarında özümsüyor" diyor.
Böylece, karbondioksit ve oksijen gibi farklı gazlar da tespit edilebiliyor. Christiansen "Atmosfer kompozisyonu analizimizin çok büyük çoğunluğu bu hizalanmalar sayesinde" diyor.
Çok daha büyük hizalanmalar evrenin uzak noktalarını incelememize yarayabilir. Özellikle de galaksilerin hizalanması. Evrenin çok erken dönemlerindeki galaksileri gözlemlememiz zor, çünkü çok soluklar ve uzaktalar.
Ancak büyük bir galaksi ya da galaksiler kümesi çok daha uzak ve erken bir galaksiyle hizalanırsa, büyük yerçekim gücü, daha uzaktaki nesnenin ışığını büyütebilir ve gözlemlememizi sağlayabilir. Bu sürece yerçekimsel lens deniyor.
Christiansen "Bunlar evren genelindeki dev hizalanmalar" diyor. Earendel gibi dünyadan bilinen en uzak yıldız ve galaksileri gözlemlemek için James Webb Uzay Teleskopu gibi teleskoplar kullanılıyor.
Yıldızdan teleskopa ulaşan ışık evrenin 13,7 milyar yıllık tarihinin ilk milyar yılından geliyor ve sadece yerçekimsel lens sayesinde görülebiliyor.
Nereden görülecek?
Kuzey yarımkürede yaşayanlar Güneş battıktan yaklaşık 90 dakika sonra gökyüzüne baktıkları zaman hava durumunun izin vermesi halinde gezegenleri beraber görebilecek.
Karanlık ve gökyüzünün açık olduğu geceler, gezegenleri görmek için daha iyi bir durum ortaya çıkarıyor.
Her ne kadar bu olay daha çok gezegenlerin hizalanması olarak bilinse de aslında gezegenler dizilmiyor. Çünkü hepsi Güneş'in etrafında kendi yörüngelerini ve hızlarını takip ederek dönüyor. Sadece bu tarz gerçekleşen nadir olaylarda, farklı hızlarda dönen gezegenler Güneş'in aynı tarafında kabaca hizalanmış gibi bir arada görülebiliyor.