MEHVEŞ EVİN
İngiltere pazarının yüzde 43’ünü elinde tutan büyük süpermarket zincirleri, artan plastik ambalaj kullanımını azaltmak için 2021’de bir girişim başlattı. İngiltere’deki plastik atığın yüzde 81’ini gıda ve içecek ambalajları oluşturduğundan mağaza önlerinde yumuşak plastik ambalajları geri dönüştürmek üzere toplama noktaları kondu.
Süpermarketler “yumuşak plastikler”in geri dönüştürülebilir olduğunu savunuyordu. Zaten evlerinde ayrıştırma yapan İngilizler, evde biriktirdikleri poşet, streç film, gıda paketleri, pet maması paketleri gibi Polietilen (PE) ve Polipropylen (PP) içeren plastikleri temizledikten sonra bu noktalara götürmeye başladı.
Fakat Kısa Dalga’nın ulaştığı son rapor, “yumuşak plastik” toplamanın ardındaki acı gerçekleri ortaya çıkardı. Everyday Plastic ve Çevresel Soruşturma Ajansı’nın (EIA) araştırmasına göre İngiltere’de toplanan plastiklerin çoğunluğu yakma tesislerine gönderiliyor – ki bu işlem asla geri dönüştürmek anlamına gelmiyor- yakılamayan plastiklerin büyük bölümüyse Türkiye-Adana’da toplanıyor.
Malum, 2022’de Bloomberg’in benzer bir yönetimle izlediği plastik atıkların Adana’da bir sanayi sitesine atıldığı kanıtlandığında uluslararası bir skandal olmuş, “Türkiye Avrupa’nın çöplüğü mü?” diye hükümet eleştirilmişti. Dönemin Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum ise kesin bir dille “plastik atık” alınmadığını, ithal edilenin “değerli hammadde” olduğunu savunmuştu.
Everyday Plastic raporu, iki yılda bir şeyin değişmediğini, İngiltere’nin yakamadığı, atamadığı plastiklerin Türkiye’ye getirildiğini bir kez daha kanıtladı.
Adana’ya giden çöp nasıl takip edildi?
Peki bu araştırma nasıl yürütüldü? Temmuz 2023 ve Şubat 2024'te gönüllüler, İngiltere genelinde toplam 40 izleme cihazını (Apple AirTag) eşit şekilde dağıttı. Bu izleme cihazları, yumuşak plastik torbalar ve ambalajların içine paketlenerek Sainsbury’s ve Tesco mağazalarının önündeki toplama noktalarına bırakıldı. Araştırmanın amacı, yumuşak plastik ambalajların ne ölçüde geri dönüştürüldüğü ve Sainsbury’s ile Tesco tarafından, özellikle de Birleşik Krallık’ta, nasıl bir işleme tabi tutulduğunu anlamaktı.
Bulgular özetle şöyle:
Sainsbury's ve Tesco mağazalarında geri dönüştürülmek üzere toplanan takip edilen yumuşak plastik ambalaj atığının yüzde 70'inin yakıldığını, yani geri dönüştürülmediğini gösteriyor. Türkiye’de sanılanın aksine, platsik yakmak hem doğaya hem çevreye korkunç zararlı, iklim krizini de tetikleyen bir yöntem.
Geri kalan kısım, yumuşak plastik atığı daha düşük değerli ürünlere dönüştüren geri dönüşüm tesislerine gitti - bunların çoğu Türkiye-Adana’daydı.
Araştırmanın sonuçları, süpermarketlerden toplandıktan sonra yumuşak plastik ambalaj atıklarını sattığı küçük bir atık şirketleri grubunun sorumlu olduğunu gösterdi: Eurokey.
Eurokey’in geçmişi pek temiz değil: 2018 yılında AB WasteForce Projesi tarafından yayımlanan incelemeyle gündeme geldi. Buna göre yasadışı ihraç edilen plastik atıkların, Polonya’daki bir tesisten Hong Kong'a gönderilip balyalar halinde stoklandığı ve depolama alanına gitmeye hazır halde bulunduğu ortaya çıktı. 2022 yılında Eurokey'in ambalaj atığı ihracatçısı akreditasyonu Çevre Ajansı (EA) tarafından askıya alındı. Şirketin Türkiye, Polonya ve Hollanda'daki alanlara plastik atıklarını ihraç etme biçimindeki ihlaller sonucunda gerçekleşti. (Yarın Eurokey’in son dönemde ticaret yaptığı Türkiyeli şirketleri inceleyeceğiz.)
Üç ayda çöpten 36 milyon dolar
Peki İngiltere kendi gönderdiği, “temiz” sayılan plastik atıkları titizlikle takip ederken Türkiye’de durum ne?
Geçen yıl CHP Ankara Milletvekili Semra Dinçer’in ithal edilen plastik atıklara dair soru önergesine dönemin Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki’nin yanıtı şöyleydi:
“2020 yılında 775 bin ton olan plastik atık ithalat rakamı, alınan tedbirler sayesinde 2021 yılında 685 bin tona, 2022 yılında ise 687 bin tona gerilemiştir. Gümrüklerde ve tesislerde yapılan sıkı denetimler sayesinde 2023 yılında da temiz ve geri dönüşüm verimi yüksek plastik atıkların ithalatına müsaade edilmektedir.”
Çevre Bakanlığı bu bilgileri paylaşsa da gerçeklerden çok uzak: Türkiye, 2022’de plastik çöp ithalatında Avrupa birincisi, Dünya ikincisi oldu.
Üstelik Kısa Dalga’nın ulaştığı son bilgiler, Türkiye’nin 2024’ün ilk üç ayında dahi 273 bin 988 ton plastik atık ithal ettiğini ortaya koyuyor. İngiltere, yine en çok atık aldığımız ülke oldu.
Nasıl mı? Descartes Datamyne’ın Gümrük ve Ticaret Bakanlığı verilerini analiz ettik. Ocak, Şubat, Mart 2024 aylarında hangi ülkelerden ne kadar plastik atık alındığı ortaya çıktı:
- Türkiye, Dünyanın her yerinden gelen toplam 273 bin 988 ton çöpü, toplam 36 milyon 101 bin 854 dolara satın aldı. Sadece Avrupa ülkeleri değil, ABD, İsrail, Fas, Lübnan, Irak, Libya, Yemen, Tanzanya, Tunus da Türkiye’ye plastik çöpünü sattı.
- Miktarına göre en çok plastik atık alınan ilk 10 ülke:
Veriler, plastik atık ithalatının mevsimselliğini de gösteriyor: Ocak ayında 11 milyon 612.337 dolarlık çöp ithalatı yapılırken Şubatta düşüş yaşanmış Mart ayında 15 milyon 679.984 dolarla en yüksek miktara ulaşılmış.
İsrail’in çöpünü almaya devam
2024’ün ilk verileri, hangi şirketlerin hangi ülkeden plastik aldığını göstermese de Türkiye’nin İsrail’den çöp almayı durdurmadığı anlaşılıyor: İlk üç ayda İsrail’den 1 milyon 304 bin 565 dolar karşılığında plastik çöp satın alınmış…
Oysa Türkiye’nin İsrail’in de plastik çöpünü alması, siyaseten de skandala dönüşmüştü: AKP’li Bilal Nadir Gök’ün sahibi olduğu Adanus şirketinin İsrail’le çöp ticareti yaptığı haberi, Aralık 2023’te patlak verdi. Gazze işgali nedeniyle İsrail’le ticaret boykotuna çağıran Gök, rezaletin üzerine İsrail’le ticareti durdurduğunu açıkladı.
Asıl mesele, Türkiye’nin sadece İsrail değil, dünyanın her köşesinden gelen plastik çöplerin cennetine dönüşmüş olması.
Yarın:
- 2023’ün son altı ayında en çok atık ithalatı yapan şirketler hangileri? En çok ticaret yapılan tedarikçiler kimler?