MEHVEŞ EVİN
Her şey Çin’in, 2018’de plastik çöp ticaretini yasaklamasıyla kontrolden çıktı… Çin neden bu kararı aldı, çok mu çevreci? Hayır! Geri dönüşüm maliyetleri yüksek, zor ve yeterli kâr getirmiyor.
İşte burada Türkiye devreye girdi… “Çöpü dönüştürmek” iddiasıyla 2017’den itibaren kurulan şirketler, vergi muafiyetleri ve teşviklerden bolca yararlandığı için patlama yaşandı. Ancak çöp tesislerinin çoğunluğu merdiven altı yapılar olduğu için hiçbir kurala uymadan faaliyet gösteriyor.
İthalat şampiyonu şirketlerde de durum pek farklı değil. Kimi “ruhsatlı” olsa dahi tesislerden yükselen kötü kokular, vatandaşların ısrarlı şikayetlerine rağmen cevapsız kalıyor. Kiminde çöp gazından dolayı yangınlar çıkıyor, güvencesiz, göçmen işçileri çalıştırdıklarını saklamaya çalışıyorlar.
İngiltere’de yayımlanan Everyday Plastic raporu, “en temiz” sayılan yumuşak plastiklerin dahi geri dönüşüme girmediğini ve Adana’ya yollandığını bir kez daha gösterdi. Peki Türkiye’nin ithal ettiği plastik atık, gerçekten “temiz” mi?
Kısa Dalga’ya konuşan Çevre Bakanlığı eski müsteşarı Prof. Dr. Mustafa Öztürk, büyük kısmının temizlenmeden, yani ayrıştırılmadan getirildiğini vurguluyor:
“Plastiklerin içinde binde 5’ten fazla yabancı madde bulunmamalı. Ancak, Türkiye’ye gelen atıkların çoğunda bu miktar aşılmakta ve bu da ciddi çevresel sorunlar yaratıyor… Plastik ithalatı bir yana, ülkemizde her yıl yaklaşık 4,5 milyon ton plastik atık ortaya çıkıyor. Türkiye’de ithal plastik atık tercih ediliyor, çünkü Türkiye'de toplanan atıklar tamamen birbirine karışmış durumda. Bu atıklar çöp depolama alanlarına dökülüyor ve büyük çevresel riskler yaratıyor..”
Prof. Öztürk, çöp depolama alanlarında çıkan yangınlara da dikkat çekiyor: “ Bu yangınlar sonucunda oluşan dioksin ve furan gibi kanserojen maddeler, çevreye ciddi zararlar verebilir. Avrupa ülkelerinde bu tür yangınlar çıktığında, vatandaşların evlerinin pencerelerini kapatmaları ve maske takmaları gerekiyor.” Bizde yangın çıkan şirketin adı bile nadiren basında yer alıyor.
6 ayda en çok plastik çöp alanlar
Temmuz-Aralık 2023 verileri üzerinden Descartes Datamyne’ın hazırladığı ithalatçı verilerini incelediğimde şunu gördüm:
Türkiye, geçen yılın son altı ayında farklı şirketlerden toplam 355.924 ton çöp atık ithal etmiş… (İlk bölümde sadece ilk üç ayda 273.988 ton ithal ettiğimizi ortaya çıkarmıştım; yani geçen yılki altı aylık miktara denk geliyor.)
İthalatçılar arasında İngilizce ve Türkçe isimlerle yer alan şirketleri de birleştirince altı ayda, ton bazında en çok plastik çöp ithalatı yapan 20 Türkiyeli şirketi ve isimleri şöyle:
AKP’li tüccar bir numarada
2023’ün son altı ayında bir numaralı ithalatçı olarak öne çıkan Arif Esginus, Adana-Seyhan’a kayıtlı “Sena Plastik Hurda imal alım ve satımı” yapıyor... Linkedin profilinde Bahçelievler Anadolu lisesi mezunu bir sanayici olarak kendini tanıtan Esginus, PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu’yla fotoğrafını paylaşmış. Esginus’un twitter hesabı @arifesginus/ Arif Adana AKP diye. Tahmin edileceği üzere bir Erdoğan hayranı. Ne var ki 2018’den beri paylaşım yapmamış. @Arifesginus01 hesabı daha güncel; bol bol İslami mesaj ve AKP propagandası içeriyor. Geri dönüşümcülerin “gazeteci darp” iddiasını yalanlamasını RT’lemiş. “Plastik çöp” denmesi konusunda çok hassas.
İronik biçimde adı “Ceta Ormancılık Ürünleri” olan ikinci sıradaki Ceta tesislerinde 2021’de yangın çıkmıştı. Ayrıca Ceta’nın Mersin’in Akdeniz ilçesinde “Avrupa’nın çöpünü” biriktirdiği yerin yakınında oturan mahalleliler, kötü kokular yüzünden kapıyı pencereyi açamıyor. Son iki yıldır her merciye şikayet etmişler. Firma yetkilisi Serdal Biçer ise, Bakanlık izinlerini ve Belediye ruhsatını gösterip faaliyetlerini aynen sürdürüyor.
Çimen Plastik ve İnşaat’ın adresi Cizre, sahibi de faaliyetleri de belirsiz. Hayalet tüccar mı, paravan mı?
Gaziantep ve Düzce’de faaliyet gösteren Gama Plastik’in sahibi Zafer Kaplan, aynı zamanda Gama İplik’in başında. Şirketin 2022’de kimyasal atıklarını Melen havzasına boşalttığı ortaya çıkmış, işçilerin kimyasallar yüzünden yaralanması ve ölmesiyle gündeme gelmişti.
Beşinci sıradaki Akbulut Geri Dönüşüm’ün sahibi Mustafa Akbulut, İsrail’den çöp atık alan AKP’li iş adamlarının arasındaydı. Gazetecileri darp etmek gibi hadiseler de onun tesislerinde yaşandı: Akbulut’la röportaj yapan Vedat Örüç ve Elif Kurttaş’ın tesisi gezme talebi reddilmiş, mültecilerin güvencesiz çalıştığını gözlemleyen gazeteciler ölüm tehdidiyle karşılaşmıştı.
Suudi Emir’in Türkiyeli şirketi Çin’den çöp alıyor
Listede altıncı sırada olan Halil Çetin, aile şirketi Çetin Plastik’den 2021’de ayrılıp CTN Plastik’i kurdu. Adana-Ceyhan karayolunda iki milyon Euro’luk yatırımla iki tesisi var. 12’inci sıradaki Ali Çetin ise Adanalı Çetin Polimer’i temsil ediyor. Bu işin en eskilerinden Çetin Polimer, lisanslı üç fabrika ve aylık 1.500 ton polietilen granül üretiyor. Web sitesinde İngiltere, İrlanda, Almanya, Hollanda, Çin, Hindistan, İsrail ve Filistin gibi pek çok ülke ile ithalat yaptığı yer alıyor.
Greif FPS Turkey, Gebzeli endüstriyel ambalaj üreticisi Greif ve Al Dabbagh Grubu’nun (ADG) yüzde 50-50 ortalığıyla 2010’da kuruldu. Al Dabbagh Grubu’nun patronu Suudi Emir Al-Dabbagh, sekiz yıl Kral’ın sağ kolu olarak Suudi Arabistan Yatırım Ajansı başkanlığını yürüttü. Emir Al-Dabbagh, 2010’da Başbakan Erdoğan’la bir araya gelip liman ve köprü yatırımları için konuşmuştu. Fakat Muhammed bin Salman tahta geçtikten sonra “yolsuzluk” iddialarıyla 2018’de Emir’i tutuklattı. Emir Al-Dabbagh, bir yıl hapiste kaldıktan sonra serbest bırakıldı.
Bu araştırmaya gelince… Greaf’in plastik atıklarını Çin’den aldığı ortaya çıktı…
Türkiye’ye en fazla çöp satan 15 şirket şöyle:
Hollanda’dan Hong Kong’a, Suudi Arabistan’dan Avustralya’ya uzanan Vanden Recycling, İstanbul ofisini 2019’da açtı. Uluslararası şirketin CEO’su Damien van Leuven, amaçlarını Türkiye’nin daha fazla geri dönüşüm ürünü tüketmesi olduğunu söylerken aynı zamanda plastik atık tedarikçisi.
İngiliz şirketleri arasında bulunan Eurokey hakkındaki şaibeler, dünkü yazıda yer almıştı.
Bu tablodaki en çarpıcı bilgi “çeşitli Çin” başlığı. Haricinde Çin kökenli farklı şirketler de tedarikçiler arasında artmış. Avrupa’nın “temiz” denen çöp atıklarının temiz olmadığını bilirken kimbilir Çin nasıl bir işlemden geçiriyor?
Hangi tedarikçilerle çalışıyorlar?
Gelelim 2023’ün son 6 ayında en çok plastik ithalatı yapan şirketlerin yurtdışındaki tedarikçileri arasında göze çarpanlar:
- Ari̇f Esgi̇nus: İngiltere merkezli NEW RUYEE LTD
- Greaf FPS: “Çeşitli Çin” ve Çin merkezli şirketlerden
- Ceta Plastik: İngiliz GLOBAL DIRECT ve LVA Direct şirketleri ve Almanya merkezli şirketlerden
- Petaş: Tunuslu STE YASPLAST
- Ali ve Halil Çetin, İngiltere merkezli Protogreen’den
- Deni̇z plasti̇k food ve Adanus Plastik, Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki SONATA’dan. Adanus ayrıca Eurokey’le de çalışıyor.
- Akbulut ve Man Türkiye PROTOGREEN UK LIMITED’ten
- Sanko Tekstil, Sanko International adındaki kendi şirketi ve Lübnan’daki Replast’tan,
- Gama Plastik, Belçikalı Ecolux’den
- Köksan, Türkmenistan’daki Cartech Trade’den
- Gama Plastik, Irak merkezli Super Tyers’den plastik atık ithal ediyor.
Yarın:
- Türkiye'de plastik atık ithalatının yasaklanması plastik lobisi önledi
- Plastik sektörünün tepesinden itiraf: Yüksek enflasyon işimize yarıyor
- AB'nin yeni kurallarına karşı Türkiye lobisi