31 ARALIK 2022
DEMET BİLGE ERKASAP
PODCASTİ DİNLEMEK İÇİN PLAY’E TIKLAYINIZ
GÜNDEM..
Türkiye’nin gündemi 2023 yılında cumhurbaşkanlığı ve Meclis seçimi olacak. Geçen yıl da doğal olarak siyaset gündemin ilk sıralarındaydı.
* AKP ve MHP’nin yer aldığı Cumhur ittifakı, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın aday olacağını açıklamıştı.
* CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi, Gelecek Partisi, Demokrat Parti ve DEVA Partisi’nin bir araya gelerek oluşturduğu altılı masa henüz adayını açıklamadı. Ağırlık olarak CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun adı geçse de masa henüz kararını vermiş değil.
Altılı masa , "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni”nin 2022’nin şubat ayında kamuoyuna açıklamıştı. “Yarının Türkiye’si” sloganıyla açıklanan metin, hukuk devleti ve kuvvetler ayrılığı esasına dayanan yeni bir sistemi öngörüyor. Bugüne kadar altılı masada gerginlik kulisleri sık sık gündeme gelse de liderler sorun olmadığını söylüyor ve Türkiye’nin 13. Cumhurbaşkanının masadan çıkacağını savunuyor.
Seçim kanunu
* Türkiye’de yıllarca çok tartışılan seçim barajı nisan ayında Seçim Kanunu’nda yapılan değişiklikle yüzde 10’dan yüzde 7'ye indirildi. Yasayla birlikte cumhurbaşkanı seçim yasaklarından muaf tutuldu. Seçim kurullarında “kıdemli hâkim”in yer alması zorunluluğu kaldırıldı.Üyeler ad çekme yoluyla tespit edilecek.
*2022’nin sonlarına doğru anayasa değişikliği gündeme geldi. CHP lideri Kılıçdaroğlu’nun başörtüsüne yasal güvence çağrısına, Cumhurbaşkanı Erdoğan anayasa değişikliğiyle yanıt verdi. Değişiklik kıyafet serbestisi ve aile düzenlemesini içeriyor.
İmamoğlu davası
* Yine yılın sonunda gündemi hareketlendiren bir gelişme yaşandı. Mahkeme, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’na “YSK üyelerine hakaret ettiği” suçlamasıyla yargılandığı davada iki yıl yedi ay 15 gün hapis cezası verdi ve siyasi yasak getiren TCK’nın 53. maddesini uyguladı. İmamoğlu’nun cezası Yargıtay onarsa kesinleşecek. Karara tepki için Saraçhane’de altılı masanın da katıldığı miting düzenlendi. İmamoğlu’na verilen bu kararın ardından sadece Türkiye’den değil dünyadan da tepkiler geldi.
Sansür yasası
* Geçen yılın en tartışılan ve tepkilere rağmen Meclis’ten geçirilen yasası ise sansür yasası oldu. Hükümetin dezenformasyonla mücadele’ amacını yaşadığını söylediği yasanın 29. Maddesi ‘halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma" suçunu düzeniyor ve 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası öngörüyor.
İstanbul Sözleşmesi
* 2022 kadın hakları açısından kara bir yıl oldu. İstanbul Sözleşmesi’nin Cumhurbaşkanı kararıyla feshine karşı kadın örgütleri ve siyasi partilerin açtığı davalarda Danıştay, ‘fesih kararını hukuka uygun’ buldu. Oysa yargılama süresince savcılar, fesih işleminin iptali gerektiği yönünde mütalaa vermişti.
Gezi davası
* Gezi davasında Osman Kavala ağırlaştırılmış hapis cezasına çarptırıldı. 25 Nisan’daki duruşmada mahkeme Mücella Yapıcı, Çiğdem Mater, Hakan Altınay, Mine Özerden, Can Atalay, Tayfun Kahraman, Yiğit Ali Ekmekçi'ye 18’er yıl hapis cezası verdi ve tutuklanmalarına hükmetti. Yılın sonuna doğru istinaf bu cezaları onadı. Dosya Yargıtay’a gitti…
Taksim saldırısı
* 2022’de Türkiye’yi sarsan olaylardan biri 13 Kasım’da İstiklal Caddesi’nde meydana gelen bombalı saldırı oldu. Altı kişi hayatını kaybetti, ikisi ağır 81 kişi ise yaralandı. Zanlı Ahlam Elbeşir, Küçükçekmece’de gözaltına alındı. Elbeşir’le birlikte ülkeye giriş yapan Bilal Hasan ise hâlâ firari. Olayla ilgili 25 tutuklu bulunuyor. Saldırıdan sonra İstiklal Caddesi’nde olağanüstü önlemler alındı, saksı ve bankları söküldü.
Amasra faciası
* 2022’nin en sarsıcı diğer bir olayı da 42 işçinin hayatını kaybettiği Amasra maden faciası oldu. Patlama 14 Ekim’de saat 18.15’te Bartın- Amasra’daki Türkiye Taşkömürü Kurumu’na bağlı maden ocağında meydana geldi. Meclis’teki tüm partilerin önergesiyle bir araştırma komisyonu kuruldu. Müessese müdürüyle birlikte sekiz kişi tutuklandı.
Tarikatlar
* 2022’nin başı ve sonunda tarikatlar sarsıcı ve yıkıcı olaylarla gündemdeydi. Fırat Üniversitesi öğrencisi Enes Kara 10 Ocak 2022’de intihar etti. Kara, kaldığı cemaat yurdunda maruz kaldığı baskılar ve gelecek kaygısını anlatan bir video bırakmıştı. Kara için düzenlenen eylemlere müdahale edildi, eylemi düzenleyenlere de takip eden gazetecilere de soruşturma açıldı. Yılın son günlerinde Türkiye, tarikatlardaki çocuk istismarlarını konuştu. Gazeteci Timur Soykan, Hiranur Vakfı kurucusu Yusuf Ziya Gümüşel’in kızını 6 yaşındayken imam nikahıyla müridi Kadir İstekli’yle evlendirdiğini ortaya çıkardı. On yıl sonra ortaya çıkan bu skandal Türkiye’yi sarstı. Gümüşel ve İstekli tutuklandı. Çocuk istismarıyla ilgili Meclis’te komisyon kurulmasına karar verildi.
Yasaklar...
* 2022 konser, festival yasaklarıyla ve sanatçıların hedef gösterilmesiyle de anılacak. Her yaz yapılan festivaller ve konserler geçen yıl mülki idareler tarafından çeşitli gerekçelerle yasaklandı. Pop müziğinin usta ismi Sezen Aksu, 2017’de yazdığı “Şahane Bir Şey Yaşamak” isimli şarkısındaki"Selam söyleyin o cahil Havva ile Adem'e" sözleri nedeniyle sosyal medyada hedef gösterildi. Cumhurbaşkanı Erdoğan da “Hazreti Adem efendimize kimsenin dili uzanamaz. O uzanan dilleri yeri geldiğinde koparmak bizim görevimizdir” dedi. Erdoğan daha sonra sözlerinin Sezen Aksu’ya yönelik olmadığını söyledi.
* Hedef gösterilen bir diğer sanatçı Tarkan oldu. Tarkan'ın şubat ayında YouTube’da "Geççek" isimli şarkısını yayınladı. Milyonlarca kişinin dinledi şarkıdaki “ Her şeyin sonu var, bu çile de bitçek" sözleri gündem oldu. Muhalefet partileri şarkıları paylaşırken, iktidar yanlıları tepki gösterdi. İ Gazete Duvar yazarı Mahmut Çınar, “Geççek" şarkısını "protest pop" olarak tanımladı.
* Ve Gülşen… Bir konser çalışmalarında imam hatiplilerle ilgili sözleri nedeniyle yine önce sosyal medyada hedef gösterildi. Ancak tepki bununla sınırlı kalmadı Gülşen gözaltına alınıp, tutukladı. Hakkında 3 yıl hapis istendi, dört gün sonda adli kontrol kararlarıyla tahliye oldu.
EKONOMİ
Dünya’da ve Türkiye’de 2022’nin en çok konuşulan konuların başında ekonomi geldi. Rusya - Ukrayna savaşı, tedarik sıkıntısı, fahiş zamlar, Türk lirasının erimesi, barınma sorunu ve tabii gıda sıkıntısı yılın en önemli manşet konuları arasındaydı… Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 18 Ocak’ta enflasyonun düşüşe geçtiğini belirterek "2022 en parlak yılımız olacak” demişti. Yılın sonuna doğru Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, 2022 için “En kötü yıl” dedi…
Enflasyon
24 yılın zirvesine çıktı. Ağustos 2021’de, faiz yüzde 19 iken, yıllık enflasyon yüzde 19,25’ti. Merkez Bankası Para Politikası Kurulu faizi yüzde 9’a kadar indirdi. TÜİK Kasım enflasyonunu yüzde 84,39 olarak açıkladı. Bağımsız ekonomistlerin oluşturduğu ENAG’a göre ise enflasyon yüzde 170’ti…Hükümet, enflasyonun 2023 içinde düşeceği sözünü verdi. Ancak ekonomistler bunun fiyatlara yansımayacağı görüşünde…
Faizlerdeki düşüş, TL’nin değer kaybını da beraberinde getirdi. 2022 başladığında 13,42 TL olan dolar kuru, 19 lira sınırına geldi. TL’deki değer kaybı yüzde 120 oldu.
21 Aralık 2021’de ilan edilen kur korumalı mevduat (KKM) sistemi, yıl boyunca tartışıldı. KKM hesapları 11 Kasım itibariyle 1 trilyon 474 milyar 441 milyon TL ‘ye ulaştı.
Dış ticaret açığı, kasım ayında 8,8 milyar dolar oldu eenceki yılın aynı dönemine göre yüzde 153,6 arttı.
Konut krizi
Ekonomi gündeminde en fazla öne çıkan konulardan biri kira artışlarıydı… Ev sahipleri kiraları yüzde yüzden fazla artırınca büyük bir kiracı sorunu ortaya çıktı. Hükümet kira artış oranını yüzde 25’le sınırlasa da mahkemeler ev sahibi kiracı davalarıyla doldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Cumhuriyet tarihinin en büyük sosyal konut projesinin detaylarını açıkladı, tüm il ve ilçelerde 5 yıllık süreçte, 500 bin sosyal konut, 250 bin konut amaçlı arsa ve 50 bin iş yeri yapılacağını duyurdu. "İlk Evim İlk İş Yerim" adı verilen sosyal konut projesine başvurular 14 Eylül'de başladı.
Asgari ücret artışı ana başlıklardan biri oldu. Mevzuat gereği asgari ücrete iki zam yapıldı. Son olarak 5500 lira olan asgari ücret 8 bin 500 liraya çıktı. Ancak daha yeni yıl gelmeden asgari ücret açlık sınırına dayandı. Türk-İş Aralık ayında açlık sınırı 8 bin 130 lira lira olarak açıkladı.
Ve yıl EYT’lilerin zaferiyle bitti. Yıllardır emeklilikte yaşa katılanların verdiği mücadele yılın son günlerinde mutlu bitti. 8 Eylül 1999 öncesinde sigorta girişi olanlar emekli oldu.
Ekonomist Mahfi Eğilmez, 2022 yılını değerlendirdiği yazısıda 2023 için şu tahminlerde bulundu: “Baz etkisiyle yılın ilk yarısında hızla gerileyecek olsa da seçim sonrasında aynı hızla yükselecek bir enflasyon oranı. Denetimden çıkmaya yatkın bir bütçe yapısı. Üretimin ithalata bağımlı yapısı nedeniyle kur artışına karşılık düşürülemeyen bir cari denge. Eksi rezervler. Son derecede yüksek risklere sahip bir ekonomik yapı…. 2023 yılının da kayıp bir yıl olacağını tahmin etmemiz zor olmasa gerek.
DÜNYA
2022 Dünya için de zor bir yıl oldu.
Rusya’nın 24 Şubat ‘ta Ukrayna’ya saldırmasıyla başlayan savaşta BM’nin verilerine göre savaş boyunca 6 bin 884 kişinin hayatını kaybetti. 2 bin 719’u erkek, 1832’si kadın ve 429’u çocuktu… Ukrayna'da sıkıyönetim ve genel seferberlik ilan edildi. Moskova yönetiminin ilan ettiği 'kısmı seferberlik' ile yüz binlerce kişi, Rus ordusuna katıldı. Putin dört bölgeyi 30 Eylül'de imzaladığı belgelerle tek taraflı olarak ilhak etti. Nükleer savaş tehditi çok kez gündeme geldi. Gıda krizi, enerji krizi ve ekonomik krizlere de neden olan Ukrayna-Rusya savaşı, tüm dünyayı etkiliyor.
Dünyayı sarsan en önemli gelişmelerden biri 16 Eylül’de İran’da 22 yaşındaki Mahsa Emini’nin ahlak polisi tarafından öldürülmesiyle başladı. O günden beri devam eden eylemlerde İran İnsan Hakları (IHRNGO) kuruluşu, protestolarda 476 kişinin öldüğünü, 100 protestocunun da idam cezasıyla karşı karşıya olduğunu duyurdu. İran’da kadınların başlattığı direnişe uluslararası toplumdan destek geldi.
8 Eylül’de Buckingham Sarayı, 70 yıl tahtta kalan Kraliçe Elizabet’in 96 yaşında hayatını kaybettiğini açıkladı. Yerine oğlu Charles kral olarak geçti ve Kral 3. Charles unvanını aldı.
İngiltere siyasi krizle de çalkalandı. Boris Johnson’ın görevi bırakmasının ardından yerine gelen eski Dışişleri Bakanı Liz Truss, sadece 44 gün Başbakan olarak görev yapabildi. Truss’ın yerine ise Rishi Sunak geldi. Sunak, 25 Ekim'de göreve geldi ve İngiltere'nin ilk beyaz olmayan Başbakanı oldu.
2022’de birçok ülkede siyasi dengeler değişti. Brezilya’da yapılan Devlet Başkanlığı seçimlerini daha önce de devlet başkanı olarak görev yapmış olan Luiz Inacio Lula da Silva kazandı. Brezilya’da yönetim, sağ partiden sol partiye geçmiş oldu. İtalya’da yapılan seçimlerde ise Giorgia Meloni başbakan seçildi ve yönetim sağcı bir partiye geçti. Ayrıca İtalya, ilk kadın başbakanını seçmiş oldu.
2022 yılı içinde iklim krizinin etkileri de kendini iyiden iyiye gösterdi. Eylül ayında ABD ve Küba’yı vuran Ian Kasırgası, 100 milyar dolar hasara neden oldu. Pakistan’da Temmuz ayında meydana gelen sel felaketinde en 1500 kişi öldü. 7 milyon kişi de yerinden edildi. Yılın son günlerinde ABD’yi vuran kar fırtınasında 65 kişi hayatını kaybetti. Son fırtınanın maliyetinin 5 milyar dolar olduğu öngörülürken 40 yılı aşkın sürede iklim felaketlerinin yarattığı ekonomik yıkımın 2 trilyon doları aştığı belirtiliyor.
Kasım ayında Mısır’da düzenlenen COP27 Zirvesi, gelişmekte olan ülkeler için ‘kayıp ve hasar fonu’ anlaşmasıyla son buldu. Anlaşma, çevre kirliliğine orantısız bir şekilde etki eden zengin ve gelişmiş ülkelerin, savunmasız ve gelişmekte olan ülkelere ödeme yapmasını öngörüyor.
2022 FIFA Erkekler Dünya Kupası, bazı dönüm noktalarıyla tarihe geçecek bir turnuva oldu. Turnuva, Katar gibi Arap veya Müslüman bir ülkenin ev sahipliği yaptığı ilk Dünya Kupasıydı. Aynı zamanda ilk kez dünya kupasında bir maçı kadın hamak yönetti. Katar 2022, Lionel Messi'nin beş turnuvadan sonra ilk kez Dünya Kupası'nı kaldırdığı etkinlik oldu.
ABD’li Elon Musk’ın Twitter macerası da 2022’nin çok konuşulanları arasındaydı. Musk, Nisan ayında 44 milyar dolara Twitter’ı satın aldı. Ancak satış, Ekim ayında gerçekleşti. Musk’ın Twitter’ın başına geçmesinin ardından birçok yeni gelişme de yaşandı. ‘Mavi tik’ olarak bilinen onaylanma işaretine ilişkin ‘8 dolar’ tartışmaları alevlenirken bir kısım Musk’ın liderliğinin başarısız olduğunu düşünüyor.
15 Kasım 2022 tarihinde dünyadaki insan nüfusu 8 milyarı geçti.
Bunun bir ilk olduğunu söyleyen Birleşmiş Milletler (BM), "İnsan yaşam süresindeki bu benzeri artış kamu sağlığı, beslenme, kişisel hijyen ve tıp alanlarındaki ilerlemeler sayesinde gerçekleşti. Bazı ülkelerdeki yüksek ve kalıcı doğurganlık oranları da bunda etkiliydi." dedi.
—
İLK'LER...
Ve 2022’nin bilim ve teknolojideki ilklerine bakalım.. BBC Türkçe’nin derlemesine biten yılın önemli gelişmeleri şöyleydi:
İlk kez bir domuzdan insana kalp nakli yapıldı. İnsan vücuduna uyum sağlaması için genetiği değiştirilen domuz kalbi, 57 yaşındaki David Bennett’e yerleştirildi. Bennet, ameliyattan iki ay sonra hayatını kaybetti.
Amerikan uzay ajansı, 28 Eylül'de planlı bir şekilde çarptığı bir astroidin rotasını başarılı bir şekilde değiştirdi. Çarpışma, göktaşlarının Dünya'yı tehdit etmesi durumunda yörüngelerinin değiştirilip değiştirilemeyeceğini anlamak için bir test niteliğindeydi. Ve bunun mümkün olduğu bulundu.
Geçen Mart ayında yayımlanan bir araştırmada insanların yüzde 80'inin kan örneklerinde mikroplastikler bulundu.Mikroplastikler, 5 mm'den daha kısa olan küçük plastik parçaları ve daha büyük plastik parçalarının toprakta veya denizde parçalanıp çevreyi kirletmesiyle oluşuyorlar.
Mikroplastiklerin vücuttaki etkileri bilinmiyor ancak araştırmacılar yeni sonuçların endişe verici olduğunu ve mikroplastiklerin insan hücrelerine zarar verebileceğini söylüyorlar.
James Webb teleskobu 2022'de çok sayıda haberle adından söz ettirdi.
Teleskop Temmuz'da çalışmaya başlamasından itibaren evrenin büyüleyici fotoğraflarını çekti.
Bunlardan biri 13 milyar yaşındaki JADES-GS-z13-0 galaksisinin fotoğrafıydı. Büyük Patlama'dan sonraki "çok erken" dönemlere ait bu fotoğraf evrenin bugüne kadar çekilmiş en derin görseli olarak kayıtlara geçti.
Fotoğrafta soluk bir leke gibi görünen noktanınaltın standart ölçümlere göre "en uzak gökada" olduğu doğrulandı.
Bilim insanları Haziran ayında dünyanın en büyük bakterisini keşfetti.
Thiomargarita magnifica adlı bakteriyi görmek için bir mikroskoba ihtiyaç yok çünkü yeni keşfedilen organizma insan kirpiğiyle aynı boyda ve aynı biçimde.
1 cm uzunluğunda ve bilinen bir diğer devasa bakterinin 50 katı büyüklüğündeki bakteri, çıplak gözle görülebilen ilk bakteri olma özelliğinde.
Ve yıllık bültenimizin sonuna geldik. Güncel ve özel haberleri, olayları analiz eden, perde arkasını, kulisleri aktaran yazıları, özel podcast ve programlarıyla Kısa Dalga 2023’te de gündemi sizin için takip edecek… Gözünüz, kulağınız bizde oldu… Kısa Dalga ailesi olarak herkese mutlu yıllar diliyoruz…