Doç. Dr. Sezgi Durgun Özkan [i]
Endonezya'nın en büyük kurye ve motosikletli araç çağırma hizmeti platformu olan Gojek şirketinin 21 yaşındaki çalışanı Affan Kurniawan, 28 Ağustos 2025’te Endonezya'nın başkenti Jakarta'daki bir protesto sırasında oluşan kaosta zırhlı bir polis aracı tarafından ezilerek öldürüldü. Başkent Jakarta'da Gojek'in logosuna dönüşen yeşil ceketleri giyerek çalışan 3 bin motokuryeden biri olan Affan, üç çocuklu bir ailenin ikinci çocuğuydu. Babası geçici işlerde çalışıyordu ve aile, geçimini sağlamak için onun kazancına muhtaçtı. Affan’ın polis aracı tarafından ezilmesi hali hazırda toplumda zaten yüksek olan tansiyonu hızla yükseltti.
Gösteriler tüm ülkeye yayıldı ve farklı şehirlerden şiddet ve isyan haberleri gelmeye başladı. Göstericilerin eylemleri altı gündür sürüyor. Ülkede yoğun şekilde ulaşım-taşıma hizmeti veren online motokurye uygulamalarının (Gojek, Grab) şoförleri de dahil olmak üzere bir grup protestocu, polisin Mobil Tugay karargahında toplandı, arabaları yaktı ve taş attı. Aynı gece, Endonezya Ulusal Polisi Profesyonel ve Güvenlik Birimi Başkanı Başmüfettiş Abdul Karim, motokurye Affan'ın ölümüne yol açan çarpışmaya karışan yedi polisin tutukladıklarını açıkladı. Devlet Başkanı Prabowo Subianto bu Cumartesi günkü Çin ziyaretini iptal etti. Endonezya genelinde şiddetli çatışmalar devam ederken, Doğu Endonezya'da bir belediye binasının ateşe verilmesi sonucu üç kişi hayatını kaybetti. Protestolar bazı bölgelerde yağmaya dönüştü ve Maliye Bakanı'nın da içinde olduğu bazı üst düzey devlet yetkililerinin evleri tahrip edildi.
Protestocular ne istiyor?
Endonezya’daki meclis, milletvekillerinin bu yıl aylık 50 milyon Rupi yani 3.075 ABD doları konut yardımı almasına karar verirken aylık toplam gelirleri 14.600 ABD dolarına çıktı. Bu rakam asgari ücretin ortalama 150 ABD doları olduğu ülkede büyük tepkiyle karşılandı. Protestocular adil maaş, yolsuzluklarla mücadele ve daha az vergi talebini duyurmak için bir araya gelmişlerdi. Asgari ücretin şehir başına değişkenlik gösterdiği ülkede (Yogyakarta’da 140, Bali’de 187, Batı Sulawesi’de 131, Cakarta’da 330 ABD doları) insanlar geçinmek için birden fazla işte çalışıyorlar, bu da daha çok hız ve daha fazla mesai demek.
Durumu anlamak için gündelik yaşam deneyiminden bahsetmekte yarar var. Öncelikle Jakarta gibi yoğun nüfuslu (9 milyon) şehirlerde araba trafiği yer yer durma noktasında olduğu için bütün akış motorlar sayesinde sağlanabiliyor. Motokurye Affan'ın da çalışanlarından biri olduğu Gojek veya Grab gibi şirketlerin çevrimiçi uygulamalarını kullanarak çağıracağınız motor taksilerine binmekten başka çareniz yok.
Hatta bazı şehirlerde yeterli trafik ışığı yaya geçidi ve uyarı işaretleri olmadığı için karşı kaldırıma güvenli bir şekilde geçmek için caddede trafiği durdurmayı kendine iş edinmiş yoksul bir Endonezyalıya bir miktar bozuk para veriyorsunuz ve onun kaldırdığı kırmızı bayrak ve öttürdüğü düdük sayesinde karşı kaldırıma geçebiliyorsunuz. Trafiği yöneten bir kamu otoritesinin yokluğu nedeniyle 'girişimci' bazı yoksul vatandaşlar buradan kendilerine bir iş yaratıyor. Ülkenin meşhur turizm beldesi Bali’de bile kimi motorlar trafiği aşmak için kaldırımdan gidiyor. Bu durumda genç Gojek çalışanı Affan Kurniawan’nın yaşamı ve ölüm şekli ülkedeki gelir uçurumunun ne kadar derin olduğunu gösteren bir sembol olması tesadüf değil.
Tepkiler nasıl karşılandı?
Gojek şirketi, Affan’ın ölümünün ardından "Her yeşil ceketin arkasında bir aile, dua ve mücadele vardır. Affan Kurniawan bu yolculuğun bir parçasıydı ve aramızdan ayrılışı hepimiz için derin bir üzüntü yarattı" açıklamasını yaptı. Şirket, Kurniawan'ın ailesine destek sağlayacağını da sözlerine ekledi. Temsilciler Meclisi Başkanı Puan Maharani başsağlığı dileklerini iletti ve ulusal polis şefinin meseleyi hızla çözmesini talep etti. Başkan ayrıca, aynı zamanda çevrimiçi taksi şoförü olarak çalışan Affan'ın babasına “yeni bir motosiklet” teklif etti. Temsilciler Meclisi daha sonra ödenek artışının yalnızca Ekim 2025'e kadar verileceğini açıkladı ve verilen miktarın üyelere resmi konutlar vermekten çok daha ucuz olduğunu iddia etti. Ayrıca protestolar, Endonezya'nın büyük şehirlerindeki çok sayıda alışveriş merkezinin faaliyetlerini etkiledi; özellikle de 28 Ağustos'taki şiddetli protestoların ardından bu merkezler geçici olarak kapatılmak veya çalışma saatlerini azaltmak zorunda kaldı. Kurniawan'ın ailesini taziye ziyaretinde bulunmak üzere ziyaret eden Cumhurbaşkanı Prabowo Subianto için ciddi bir sınav olarak görülüyor.
Motokuryenin ölümü gençlerin adalet talebini yükseltti
Affan'ın ölümü sosyal medyada hesap sorulmasını talep eden hashtag'lerle viral oldu. Sosyal medya platformu TikTok, Endonezya'da hükümet karşıtı şiddetli protestolar nedeniyle canlı yayın özelliğini askıya aldı. Hükümet, platformun dezenformasyon yaymak için kullanıldığını ve bunun da protestolara yol açtığını iddia ediyor. Üniversite öğrencileri de gösteriye yoğun bir şekilde katılıyor. The Straits Times, ST (Güneydoğu Asya’ya İngilizce yayın yapan bir gazete) gazetesine konuşan Bogor şehrinde Tarım Üniversitesi birinci sınıf öğrencisi olan 18 yaşındaki Fatih Raihan, Cakarta Büyükşehir Emniyet Müdürlüğü önünde yüzlerce akranıyla birlikte “Affan için adalet” talep ettiğini, normalde gösterilere katılmadığını, ancak yaşanan olayın onu harekete geçmeye zorladığını ifade ediyor. ST'ye konuşan bir başka yetkili, "Gojek şoförünün öldürülmesinin arkasındakilerin adalet önüne çıkarılması için yetkililere çağrıda bulunmak üzere geldik" diyor.
Affan'ın cenazesine katılan 41 yaşındaki motosiklet taksi sürücüsü Ryanto Kusnadi, Affan'ın annesinin yaptığı kahvaltıları arkadaşlarıyla her zaman paylaştığını söyledi: Kızarmış tofu, muz kızartması ve lontong (pirinç keki). Arkadaşlarına göre "Affan çok çalışkan, esprili ve cömertti''. Bir diğer moto sürücüsü 30 yaşındaki Irvan Sodirin ise, "Affan'la dayanışmamızı göstermek ve hayal kırıklığımızı ifade etmek istiyoruz. Polis insanları korumalı, onlara zarar vermemeli'' diyerek acısını paylaştı.
Henüz 21 yaşında olan, teslimatını yaptıktan sonra bir sokak protestosunun ortasında kalarak polis aracı tarafından ezilerek hayatını kaybeden Affan’ın annesi ise oğlunun ölümüne neden olanların kanunen en ağır cezaya çarptırılmasını istediğini söylüyor. "Affan ailemizin omurgasıydı ve çok çalışıyordu. Lampung'daki (Güney Sumatra) köyümüzde arazi satın alıp bizim için bir ev inşa etmek için işinden kazandığı parayı biriktiriyordu. Oğlumu öldüren kişinin kanunen en ağır cezayı almasını istiyorum... O ölmeden önce yemek teslimatını bitirmiş ve bir sonraki yolcusunu almaya hazırlanıyordu.”
[i] Marmara Üniversitesi ve Gadja Mada Üniversitesi Yogyakarta , AB-MARS projesinde misafir araştırmacı