Türkiye gündemi dolar kurunun getirdiği yoksullaşmaya odaklanırken kuzeyde yaşanan bir gelişme enerji sektöründe “aman dikkat” uyarısıyla izleniyor. Moldova ile Gazprom arasında yaşanan gerilim son olarak Gazprom’un “ödeme yapmazsanız gazınızı keserim” tehdidine vardı. Gazprom Avrupa’nın en büyük gaz tedarikçisi, Moldova ile yaşanan kriz, şirketin ödemeler konusundaki politikasına dönük ipuçları veriyor. Bu hafta Moldova ile Gazprom arasındaki krize ve bunun Türkiye için anlamına bakacağız.
GAZPROM: BORCUNUZU ÖDEMEZSENİZ İKİ GÜN İÇİNDE GAZI KESİYORUM
Eski SSCB cumhuriyetlerinden olan Moldova’nın 2,6 milyonluk bir nüfusu var. Bu nüfusa bağlı olarak ülkenin gaz tüketimi de mütevazı, yıllık yaklaşık 2,9 milyar metreküp, örneğin Türkiye’nin geçtiğimiz yıl tüketimi 48 milyar metreküptü. Bununla beraber Moldova enerjide dışa bağımlı bir ülke özellikle gazının tamamını Gazprom’dan yani Rusya’dan alıyor. Buraya kadar bir Avrupa ülkesiyle Gazprom arasında yaşanan ilişki sıradan geliyor. Ancak son bir ayda Kişinev ile Gazprom arasında yaşanan söz düellosu “Moldova halkı kışa doğal gaz olmadan mı girecek?” sorusuna neden oluyor. Bu soruya neden olan gelişmelere bakalım.
Moldova’nın ana ve tek tedarikçisi Gazprom, Moldovgaz ile yaptığı anlaşmanın yükümlülüklerinin yerine getirilmediğini söyledi. Dahası Gazprom hali hazırda Moldovgaz’ın yarısına sahip. Yani tartışma biraz ortaklar arasında. Ekim ayındaki açıklamalara göre Moldova’nın Gazprom’a 709 milyon dolarlık borcu var, bunun yanında şirketin ödeme yapmazsanız gazı keserim dediği borcu aslında 74 milyon dolar. Borcun nedeni, Ekim ayında “gaz konusunda alarm” durumuna geçen Moldova’nın Gazprom’dan ek gaz talebinde bulunması. 22 Kasım’da Rusya NTV televizyonuna konuşan Gazprom sözcüsü Sergey Kupryanov, “Borcun son ödeme tarihi 22 Kasım. Moldova yetkililerini gerekli ödemeyi yapmazlarsa 48 saat içinde gazı keseceğimiz konusunda uyardık” dedi. Borcun bu kadar birikmesinin iç nedenleri kadar uluslararası nedenleri de var.
Moldova Gazprom’dan 2006’da imzalanan ve 5 yıllık süreye sahip anlaşmaya göre gaz alıyor. Anlaşma yıllık olarak yenilenerek devam ettiriliyordu, anlaşmada gaz fiyatları petrol fiyatlarına endeksli bir formüle dayanıyor. Ancak 2021’de petrol ve doğal gaz fiyatlarında yaşanan tırmanma Moldova’nın enerji hesaplarını alt üst etti. Moldova Ekim için Gazprom’dan ek gaz talebinde bulundu, zira iki ülke arasında gaz anlaşması yapılamamıştı.
GAZPROM’UN HAMLESİ SİYASİ Mİ EKONOMİK Mİ?
Avrupa piyasasında doğal gaz fiyatlarının tırmanmasının ardından Gazprom ekim ayında Moldova’ya verdiği gaza zam yaptı. Zam karşısında Moldova hükümeti zammın adaletsiz ve gerçekçi olmadığını söyledi. Aynı dönemde Gazprom ile Moldova yetkileri arasında yeni anlaşma için görüşmeler sürüyordu. Bu nedenle Gazprom’un bu hamlesi yeni sözleşme öncesinde ön alma ve el yükseltme olarak görülebilir.
Gazprom’un gaz fiyatlarını artırmak için attığı bu adım, Moldova seçimlerinde Avrupa’ya yakın bir hükümetin 2020’de göreve başlamasının etkili olduğu ve Gazprom’un gazı siyasi bir silah olarak kullandığı iddiası yine gündeme getirdi. Ancak Gazprom’un Moldvova gibi tüketimi göreli düşük bir ülke için bu adımı atması, pek anlamlı değil. Zira şirket 2006, 2009’daki Ukrayna ile yaşanan krizlerde de benzer suçlamaların odağında yer almıştı. Ukrayna ile Gazprom arasındaki tahkim süreci hala sürüyor.
Politik bir araçtan ziyade Gazprom’un ödemeler konusunda aşırır hassa olduğu, küresel krizleri, siyasal sebeplerden ziyade daha çok ekonomik kazancını artıracak ekonomik stratejiyle işlettiği söylenmeli. Nitekim petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki son tırmanma dikkate alındığında diğer enerji şirketleri gibi Gazprom’un pandemiden kaynaklanan hazarını hızla giderme yoluna başvurduğu görülüyor. Nitekim Moldova’ya 2020’de 200 dolardan gaz sağlayan Gazprom’un bunu 450 dolara çekmiş olması da bu argümanı haklı çıkarır nitelikte.
MOLDOVA KIŞA GAZSIZ MI GİRECEK?
Moldova ile Gazprom arasında bir türlü uzlaşmaya varılamayan yeni gaz anlaşması nihayet tarafların 30 Ekim’de “bu sefer oldu” denerek duyuruldu. 1 Kasım’dan geçerli olmak üzere anlaşmanın süresi 5 yıl olarak belirlendi. Moldova Başbakan Yardımcısı Andrei Spinu, Moldova’nın 1000 metreküp gaz için öncekinden farklı olarak Gazprom’a 450 dolar (önceden yaklaşık 200 dolardı) ödeyeceğini söyledi. İki ülkenin anlaşmasının ardından gelen gaz krizi “anlaşma boşa mı düştü?” sorusuna neden oluyor.
Gazprom’un ödeme yoksa gaz vermem çıkışı sadece Moldova’da değil, Avrupa’da da geniş yankı buldu. Moldova yetkileri gelen uyarı karşında Moldova yetkileri hızla harekete geçti ve kısa sürece içerisinde borçlarını ödeyeceklerini söyledi. 17 Kasım’da Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile bir araya gelen Moldova Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri ve Avrupa Entegrasyon Bakanı Nicu Popescu geldi. Görüşme sonrasında Moldova gerekli ödemeleri kısa zamanda yerine getireceğini iletti.
Özetle, Moldova ile Gazprom arasında yaşanan kriz, şimdilik yatışmış görünüyor. Ancak borç ödemesinde bir aksaklık olursa yeni bir kriz gündeme gelir. Moldova krizi, aslında Gazprom’un borçlar konusunda ne kadar hassas olduğunu ve gerektiğinde gazı kesebileceğini gösteriyor. Türkiye de Gazprom’un en önemli müşterilerinden, özel sektörün Gazprom’a borçlarını ödememesinin iki ülke arasında tatsızlık yarattığı sır değil. Şimdi dolar kuru her gün tırmanırken, Türkiye’nin Gazprom’a olan borç ödemelerini öncelemesi ve aksatmaması şart, yoksa kış aylarında gazsız kalabiliriz. Bir anlamda Gazprom Moldova’ya söyledi, ama Türkiye de üzerimize alınabilir.