Yatırım teşvik belgeleri verileri yatırımların bir süredir azalan bir trend izlediğini gösteriyordu. Ancak 2025 yılı mart ayında çok dramatik düzeyde düşüş olmuş. Nedeni, mart ayının 19’undaki operasyonlar. Ayın kalan 11 gününde yatırımcı durmuş. Yabancı da durmuş. Bu, rezerv erimesinden vs. çok çok daha önemli bir semptom. Memleketin üretimi, istihdamı buradan geliyor.
***
Mart ayında İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu ve çalışma arkadaşlarının gözaltına alınmaları, tutuklanmaları ekonomide sert bir düşüşe, kayıplara yol açmıştı. Rezerv erimesi, faizlerin yükselmesi, yabancı çıkışı gibi semptomlar ortaya çıkmıştı. Fakat gözden kaçan çok daha önemli bir kayıp alanı var. Tamamen yatırımcı güveniyle ilgili… Mart ayının 19’unda operasyonlar yapılmıştı. Demek ki martın kalan 11 gününde yatırımcılar beklemeye geçtikleri için (başka bir izahı yok!) alınan yatırım teşvik belgelerinde çok keskin bir düşüş olmuş.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, en son mart ayı yatırım teşvik verilerini paylaştı. Listede, artık gizlendiği için belge alan firmaların hangi teşvikleri sağladığı, ne kadarlık bir yatırım yapacağı ayrıntısını göremiyoruz. Ancak toplam yatırım tutarı verildiği için, yatırımların toplamda artıp artmadığı, genel seyrin ne yönde olduğunu görebiliyoruz.
Mart ayı verisi… Yatırımlarda son birkaç yıldır devam eden düşüşün sadece devam etmediğini, bu kez çok sert bir düşüş olduğunu gösteriyor. Enflasyondan arındırılmadan, sadece nominal rakamlarda dahi çok sert düşüş var. 2021 yılı mart ayında belgeye bağlanan yatırım tutarı 93,4 milyar liraymış. 2022 yılı mart ayına 122,7 milyar liraymış, 2023 yılı mart ayında 190 milyar liraymış, 2024’te 128,9 milyar liraymış. Geliyoruz bu yılın mart ayına: Sadece 46 milyar lira! Bir önceki yılın mart ayına göre yüzde 63 düşüş olmuş. 2024 yılı mart ayı rakamının 3’te biri, 2023 yılı mart ayının 4’te biri, 2021 ve 2022 yılları mart aylarının yaklaşık yarısı düzeyinde kalmış. Bir önceki ayın, yani Şubat 2025’in de (89,5 milyar liraymış) yarısına yakın düzeye inmiş.
Bu şu demek: Artık trilyon dolarlık olması ile övünülen bu koca ülkede mart ayında belgeye bağlanan yatırımların toplam bedeli sadece 1 milyar euro’da (1.2 milyar dolarda) kalmış. 12 milyon işsizi olan memlekette mart ayında belgeye bağlanan yatırımlar gerçekleştiğinde sadece 12 bin 376 kişi istihdam edilebilecekmiş.
Dolar bazında baktığımızda…. Veya enflasyondan arındırarak baktığımızda durumun daha vahim olduğunu göreceğiz…
2021 yılı mart ayında teşvik belgesine bağlanan yatırımları toplamı dolar cinsinden 12,3 milyar dolar. 2022’de 8,5 milyar dolar, 2023’te 10 milyar dolar. 2024’te 4 milyar dolar. Geliyoruz 2025 yılı mart ayına, 1.2 milyar dolar!
Tablo şunu söylüyor: Son yıllarda yatırımlarda azalan bir seyir görüyoruz. Ama mart ayında gerek önceki yıllar mart ayına göre, gerekse bu yılı ocak ve şubat aylarına göre çok sert düşüş olmuş. 2024 yılı mart ayında 4, bu yılın mart ayında 1.2 milyar dolar!
Şimdi bir de MB’nin hesaplama araçları üzerinden giderek enflasyondan arındırılmış rakamlara bakalım. 2021 yılı mart ayında teşvik belgesi alınan projelerin yatırım değeri 94,4 milyar lira. Bu rakam sadece enflasyon kadar artsaydı 2025 yılı mart ayında 527 milyar lira olması gerekirdi. Oysaki sadece 46 milyar lira gelmiş. Başka bir ifade ile 2025 yılı mart ayındaki belgeli projelerin yatırım bedeli, 2021’in %8,7’si düzeyinde kalmış.
Aynı şekilde, belge alan projelerin toplam yatırım değeri, 2025’te, 2022’nin yüzde 10,7’si düzeyinde, 2023’ün yüzde 10,4’ü düzeyinde, 2024’ün yüzde 25,9’u düzeyinde kalmış.
Yabancıda da duruş derin
2021’de toplam 1.171 proje için belge alınmış. Bunların 37’si yabancı yatırımlı. 2022 ve izleyen yıllarda yine mart ayları itibariyle yabancı yatırımlı proje sayısı 41, 43, 52 olarak devam ederken, 2025 yılı mart ayında 24’e düşmüş. Parasal olarak yabancı yatırım toplamı 2021’de 6,4 milyar lira, izleyen yıllarda 33.8, 40.8 ve 16.8 milyar lira düzeyinde… Geliyoruz 2025’e. Bu yıl mart ayında yabancı yatırım tutarı sadece 1.9 milyar lira. Yatırım tutarları yönünden de durum bu.
2021’de yabancı veya yabancı ortaklı yatırımların bedeli, toplamın yüzde 6,9’u düzeyinde. Buradaki düşüklüğü açıklayan şey pandemi… İzleyen yıllarda etkisi yok. Bu nedenle de 2022’de yabancı yatırımlı projelerin yatırım değeri toplamın yüzde 27,5’u düzeyine çıkıyor. 2023’te yüzde 21,5’i, 2024’te yüzde 13’ü düzeyinde gerçekleşiyor. Geliyoruz 2025’e… Bu yıl mart ayında yabancı veya yabancı ortaklı yatırımlar toplamın sadece yüzde 4,1 düzeyine gerilemiş.