Emekli ikramiyelerinin bütçeye yük oluşundan bahsediliyor. Oysaki eğer enflasyon kadar artsaydı 9 bin 300 lira, asgari ücrete oranı korunsaydı 13 bin lira olacaktı. Çalınmış! Sadece ikramiye mi? 2002’de ortalama Emekli Sandığı aylığı asgari ücretin %272,4’ü seviyesindeyken bugün %93’üne gerilemiş. En düşük SSK emekli aylığı asgari ücretin %139.4’ü iken %71.4’üne düşmüş. O halde kim kime yüktür? Siz söyleyin, emekliden çalınanlar nereye gidiyor? Kimdir bu emeklinin sırtındaki yük?
***
Bugünlerde emekli ikramiyelerini konuşuyoruz. 3 bin liradan 4 bin liraya çıkarılmasının bütçeye “yük” olduğunu söylüyor hükümet sözcüleri. Bu “yük” lafı, insafsız, özellikle emekliler söz konusu olduğunda, dünyanın en yanlış lafı. Bir de 22 yıldır emekliden çalınırken söyleniyor bu. Bu yüzden ayrıca ayıp bir lafa dönüşüyor… Emekli bir kere çalışırken ödediği primleri, emeklilikte maaş olarak alan bir kesim. Yani özünde kendi primlerini alıyor. Bu yüzden yük olduğu yanlış laf. İkincisi doğru dürüst maaş alamadığı gibi, 22 yılda aldığı maaş, kişi başına milli gelirin yüzde 57’isinden 37’sine gerilemişken “yük” olduğundan değil, emekliye 'yük'ten söz etmek gerekiyor. Emekliden çalınıp kime veriliyorsa, nereye harcanıyorsa odur yük.
Maaş, ücret dengeleri 22 yılda kelimenin tam anlamıyla altüst olmuş durumda. Çünkü ayarlamaların temel saiki vatandaşın geçimini düşünmek, hakkını kollamak değil, siyaset! Seçmen tavlamaya odaklı, seçimlere ayarlı. Hesapçı kesim tercihlerinin, sermaye yanlısı ayarların sonucu bu. Bir yandan asgari ücret ortalama ücrete dönüşürken, (Bağ–Kur tarım emeklileri dışında) bütün ücret ve maaş türlerinin asgari ücrete oranında büyük kayıp yaşandı. Çünkü bir yandan asgari ücret yalan enflasyona göre ayarlanır esasta alım gücü kaybederken, bir yandan da düşük maaşlar yüksek maaşlara doğru değil, yüksek maaşlar düşük maaşlara doğru baskılandı.
Rakam rakam gidelim. Bakalım AKP ne yapmış? Ücret – maaş dengeleri ne olmuş? 2002 – 2025 ortalama aylıklar, ücretler arasındaki oransal ilişkideki değişim, zaten var olan dengesizliğin olağanüstü ölçülerde bozulmaya uğradığını gösteriyor. Hemen hemen hiçbir ücret – maaş oranı 2002 yılındaki düzeyini korumuyor. Bazı maaş ve ücretlerde bozulma çok derin. Rakamlar Strateji Bütçe Başkanlığı’nın haftalık veriler dosyasından. Genel olarak bakıldığında hemen her grupta en yüksek ücret ile en düşüğü arasında yakınsama olduğu görülüyor. Bunun en çarpıcı örneği, asgari ücretin ortalama ücrete dönüşmesi… Yüksek ücretler bastırılırken, en yüksek oransal artış asgari ücrette gerçekleşmiş. Yakınsama da bunun sonucu. Bu yüksek artışa rağmen asgari ücretin alım gücünü koruyamamasının nedeni ise artışların yalancı enflasyona göre yapılmasından. Zam oranlarına bakarsak enflasyon altında kalan kesim yok, gerek ki çalışanın, emeklilerin refah düzeyi artmış olsun. Ama öyle değil! Emeklide kayıp facia düzeyinde.
2002’de ortalama Emekli Sandığı aylığı asgari ücretin %272,4’ü seviyesindeyken, bugün bu oran %93’ü düzeyine gerilemiş. Başka bir ifade ile ortalama emekli sandığı aylığı asgari ücretin iki katından fazlayken, 2025’te asgari ücretin altına gerilemiş. Yine en düşük SSK emekli aylığı asgari ücretin %139,4’ü iken, şimdi bu oran %71,4’e düşmüş. Kayıp çok büyük. Ortalama memur maaşı 2002’de asgari ücretin 3 katından fazlaymış. 2025’te fark iki kata inmiş.
En düşük memur maaşının asgari ücrete oranı %212,7’den %197,8’e gerilemiş. En yüksek memur maaşının asgari ücrete oranı %1,688’den %777,2’ye gerilemiş. Ortalama memur maaşı asgari ücretin %313,6’sıyken, %224,4’üne gerilemiş.
Ortalama kamu işçisi aylığı asgari ücret karşısında 351,6 puan gerilemiş. En düşük SSK emekli aylığı 68 puan kaybetmiş. En düşük emekli sandığı aylığı 129,5, ortalama emekli sandığı aylığı 179,4 puan kaybetmiş.
Dengeler sadece asgari ücret yönünden değil, diğer ücret maaş türleri de kendi içinde altüst oluş yaşamış. Hiç birisi 2002 başlangıç dönemi oranını korumuyor. Ortalama kamu işçisi ücretinin ortalama memur maaşına oranı % 175,1’den % 88’e gerilemiş. En düşük emekli sandığı aylığının en düşük SSK emekli aylığına oranı % 146,5’ten % 104,8’e gerilemiş. Ortalama emekli sandığı aylığının ortalama memur maaşına oranı %86,9’dan %41,4’e gerilemiş. Özeti bir memur emeklisi emekliye ayrıldığında çalışırken aldığı ücretin yüzde 86,9’unu alabilirken bugün %41,4’ünü alabiliyor. Emekliyi perişan etmişler!
Aziz Çelik: Berbat bir kuyruklu yalan!
Çalışma ekonomisi uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik de bu “yük” laflarına itirazda bulundu. Hoca, “Berbat bir kuyruklu yalan” diye yazdı: “Emekliler için yapılan ödemelerin ve EYT düzenlemesinin ‘bütçeye yük olduğu’ iddiası berbat bir kuyruklu yalandır! Son yılların en büyük palavrasıdır! Bütçeden SGK'ya emekliler için yapılan transferlerin oranı artmadı, tersine düştü! Emeklilere para vermemek için göz göre göre yalan söylüyorlar! İşte resmi verilere dayalı tablosu!” Hoca’nın paylaştığı verilerde işveren prim ve GSS desteği hariç, SGK’ya bütçe transferi oranı:
- 2015’te %12.6
- 2020’de %17,2
- 2021’de %11,8
- 2022’de 10,3,
- 2023’te %11,1
- 2024’te %9,9
Bu tablo, SGK’ya transferlerin bütçeyi zorladığı laflarının gerçek bir palavra olduğunu gösteriliyor mu?
Kişi başına gelirin 3’te 1’inden az maaş
2002 yılında kişi başına gelir 5.399 lira. En düşük SSK emekli aylığı (257 lira X 12 ay), yıllık olarak 3 bin 84 lira. Yani en düşük maaşlı SSK emeklisinin yıllık geliri ortalama milli gelirin yüzde 57’sine denk geliyor. 2024 için bu rakam kaç dersiniz? %37,5!
TÜİK’in açıkladığı kişi başına gelir 2024 için 507 bin lira. 2024’te en düşük emekli aylığının (12.500) yıllığı 150 bin lira ediyor. Bunun ortalama milli gelire oranı %29,6! 4 milyon emekli, ortalama kişi başına gelirin 3’te 1’inden dahi az bir gelirle yaşıyor! Demek ki -yük çok da eğer maaşlardan söz ediyorsak yük olan emekli değil, 3-5 maaşlı beslemeler yük olabilir. Danışman ordusu, kayırma atamalar, liyakatsizler yük olabilir.