Bayram tatili 9 gün olunca vatandaş İstanbul’u boşalttı. Parası olan, keseye kıyan, trafikten kaçan Osmangazi’ye, Yavuz Sultan Selim’e, İzmir Otoyolu’na, Marmara Otoyolu’na, Çanakkale Köprüsü’ne yöneldi. Yoğunluk oldu. Günlük geçiş garanti sayıları aşıldı. Gözlerim Karaismailoğlu’nu aradı. Bu projelerin faziletlerini anlatmak, sanki yılın geri kalan 364 gününde de öyleymiş gibi, garantilerin nasıl aşıldığını göstermek için kameraların karşısına geçer veya sosyal medya paylaşımı yapardı. Yeni bakan Abdulkadir Uraloğlu da kaçırmamış. Sosyal medya hesabında paylaşmış. Rakamlar şöyle:
24 Haziran
Osmangazi Köprüsü: 111 bin 770 araç
Yavuz Sultan Selim Köprüsü: 182 bin 723 araç
Çanakkale Köprüsü: 22 bin 267 araç
Bakan ayrıca birkaç havalimanı için de rekor sayılar vermiş.
Paylaşımında, “Ne gerek vardı bu köprülere, havaalanlarına… Müteahhitleri zengin ettiler! Yıllardır bu sığ söylemle Türkiye’nin ulaşım altyapısında gerçekleştirdiği büyük devrimi itibarsızlaştırmaya çalıştılar. (…) Geçilmeyen köprü, uçulmayan havaalanı diye küçümsedikleri her yatırım daha ne rekorlar kıracak.”
Gerçekten çok şaşırıyorum.
Mesela sayın bakan acaba, 20 Haziran veya 20 Mayıs rakamlarını da paylaşabilir mi? Hayır! Paylaşmaz. Paylaşmıyorlar. Çünkü günlük garantinin çok çok altında geçişler var. Her gün taksimetre çalışıyor – evet – müteahhitleri zengin ediyoruz.
Tek tek bakalım isterseniz. Geçiş sayıları resmi olarak açıklanmıyor. Bazen bakanların bir vesileyle rakam verdikleri oluyor. Osmangazi için şöyle demiş mesela Karaismailoğlu:
"Açıldığı yıl 2 milyon 123 bin araç geçerken, bu sayı 2021'de 11 milyona yaklaştı. 2022'nin Ocak-Temmuz döneminde de 8 milyon 793 bin 955 araç kullandı. Şimdiye kadar toplam 55.5 milyon araç geçti.”
Şimdi hesaba geçelim. Bu köprüde yıllık araç geçiş garantisi 14.6 milyondur.
Bakanın toplam 55.5 milyon araç geçtiği dönemde yıllık garanti taahhüdü üzerinden hesaplarsak 88,8 milyon araç geçmeliydi. Yani? 33.3 milyon eksik geçiş olmuş. Yılın herhangi bir veya birkaç gününde, günlük -aylık bile değil - taahhüt sayısının aşılması neyi değiştiriyor?
Bir kere 33,3 milyon araç için garanti ödediniz! Artı, indirim farkını da ödediniz.
İndirim farkını güncel rakamlarla açıklayalım: Köprünün şu an geçiş ücreti 50 dolar (1.250 TL) civarında olmalı. Ama geçen vatandaş 184 TL (7,4 dolar) ödüyor. Aradaki fark (1.066 TL) Hazine’den ödeniyor.
Benim bu köprü için yaptığım hesaplamaya göre 2035 yılına kadar devletin ödemesi muhtemel garanti yükü 10 milyar doların üzerinde görünüyor!
Müteahhitler zengin edilmemiş mi?
Gelelim Yavuz Sultan Selim Köprüsü’ne…
Garanti sözleşmesinde yıllık 49.275.00, günlük 135 bin araç geçiş garantisi verilmişti. 24 Haziran günü 182 bin 723 araç geçmiş, günlük garanti aşılmış. Bir gün, iki gün… Yılda sadece böyle birkaç gün aşılıyor.
Mesela… 2022’de, önceki bakan Karaismailoğlu 34.7 milyon araç geçtiğini açıklamış. Taahhüt 49 milyon 275 bin araç! YSS’in işletmecisi, gazeteci Vahap Munyar’a açıklamasında günlük 70 – 80 bin civarında geçiş olduğunu söylemişti. Günlük taahhüt kaç? 135 bin araç!
Benim hesaplamalarıma göre bu köprü ve otoyol kısmı için 2024 Mayıs’ına kadar 2.6 milyar dolar garanti yükü olacak. Tabi eğer sözleşmedeki işletme süresi bitimine sadık kalınırsa… İddiaya göre şirketin işletme süresi gizli kapaklı bir anlaşmayla uzatıldı. İddialar meclise de taşındı ama kamu açıklama yapmadı. Açın bakın, şirketin internet sitesinde “köprümüz çok güzel” yazıyor ama işletme süresi ile ilgili bilgi yer almıyor.
Gelelim Çanakkale Köprüsü’ne. 24 Haziran’da 22 bin 267 araç geçmiş. Verilen günlük garanti ise 45 bin araçtır. Yani en yoğun günde bile geçiş sayısı garantinin yarısı düzeyinde kalmış. Bu köprüde de indirim uygulatıyor devlet. Geçiş ücreti sözleşmeye göre 17.7 euro (bugünkü kurla 500 lira!) ama 200 lira ücret uygulanıyor. Üstü hazineden tamamlanıyor. Benim yaptığım hesaplamaya göre bu köprü işletme süresi boyunca yaklaşık 3 milyar euro civarında garanti yükü oluşturacak.
Toparlayalım.
Toplam 3 köprüde kamunun üstlendiği garanti yükü 16 milyar doları, bugünkü kurla 416 milyar lirayı geçiyor. 1.5 yıl kadar önceki kurla bu rakam 224 milyar TL’ydi. Şimdi kimin bayram ettiğini görebiliriz!
Devlet, bu 3 köprüyü 6 milyar $ civarında bir maliyetle ve sadece kendisine ait iki köprü ve otoyol gelirleriyle kendisi yapabilir ve yıllarca garanti ödemek yerine gelirlerini de kasasına koyabilirdi.
Bakanın sözleri gerçeği yansıtmıyor: Hiç kimse bu köprüler yapılmasın demedi! Böyle yapılmasın denildi.
Gelecek kuşaklar bu büyük yükün altına sokulmasın denildi. Bu kamuyu büyük zarara sokan bir usuldür denildi. Aşağıdaki grafik Prof. Dr. Uğur Emek’in. 2023’te bütçeye, bu garantili projeler için 100 milyar lira ödenek konuldu ama kurdaki çıkış dikkate alındığında 200 milyarı bulacaktır.
Ben buna “AKP’cilik” diyorum. Bir siyaset tarzı bu. 364 gün ortalarda görünmüyorsun. Sonra yılın istisnai bir gününde çeküzen etmeye uygun bir durum varsa ortaya atılıp algı yaratıyorsun. Bir iş sözkonusu olduğunda kamuya maliyetine bakmıyorsun… AKP’nin propagandasına yarayıp yaramadığına bakıyorsun. 150 milyar dolar garanti yükü altına sokuldu memleket. Büyük hesap meselesidir. İşte sayfaya grafiğini koydum. 2023 bütçesindeki ödenek 100 milyar! 2045 yılına kadar ödemeler kura, enflasyona göre artarak devam edecek. Kim öle kim kala! AKP bir gün iktidardan gidecek ama imza attığı sözleşmeler yüzünden – eğer iptal edilmezlerse – çanakçı müteahhitlerine Deli Dumrul tarifesi ödenmeye devam edecek. Hikayedir ya "Geçenden otuz, geçmeyenden kırk akçe” tarifesi varmış hazretin. Bizde de mesela Osmangazi’den geçen 184 akçe, geçmeyen 1.250 akçe ödüyor!