2024 BTI Endeksi: Türkiye'de otokrasi kök salıyor

Bertelsmann Vakfı'nın bugün yayımladığı 2024 Dönüşüm Endeksi (BTI), demokrasinin dünya genelinde zemin kaybetmeye devam ettiğini, kötü yönetilen devletlerin sayısında da daha önce görülmemiş bir artış olduğunu ortaya koydu. "Ilımlı otokrasi" olarak sınıflandırılan Türkiye'nin de kötü yönetilen ülkeler arasında yer aldığına işaret edilen raporda, dikkat çekici saptamalara yer verildi.

137 gelişmekte olan ülkede demokrasinin durumunu, ekonomik kalkınma ve yönetişim performansını mercek altına alan BTI Endeksi, karamsar bir tablo ortaya koydu.

Otoriter rejimler zemin kazanıyor

Rapora göre son iki yılda demokratik olarak nitelendirilebilecek ülkelerin sayısı azaldı, otokrasiler ise zemin kazandı. 63 ülkenin demokratik ilkelere bağlı kaldığı, buna karşın 74 ülkenin otoriter bir yönetimin pençesi altında olduğu belirtildi.

"Daha az demokrasi, daha az başarı" ifadelerine yer verilen raporda devletlerin yönetişim performansının da "dip seviyeye" gerilediğine, bu gelişmelerin "kasvetli bir küresel tablo ortaya koyduğuna" vurgu yapıldı.

Kötü yönetişimin demokratik kurumlara güvenin erozyona uğramasına yol açtığına, demokratik ve piyasa odaklı reformları savunanların artan oranda dışlandığına, yürütmenin hesap verebilirliğinin zayıfladığına, hükümet politikalarının eleştirilmesinin de giderek zorlaştığına dikkat çekildi.

"Görevi kötüye kullanma, yolsuzluk ve kötü yönetim vakaları çoğu zaman cezalandırılmayarak cezasızlık kültürü sürekli kılınıyor" tespitine yer verilen raporda, hükümetlerin uzun vadede sürdürülebilir ve sosyal açıdan kapsayıcı ekonomi politikaları benimsemek yerine "yozlaşmış bir patronaj sistemini sürdürmeye yöneldikleri," kayırmacılık ve yolsuzluğun güçlendiği aktarıldı.

Otokrasinin kök saldığı ülkelerden biri de Türkiye

BTI Endeksi'ne göre kötü yönetilen ve demokrasinin gerilediği ülkeler arasında Türkiye de yer alıyor.

Raporda Belarus ve Rusya ile birlikte "otokrasinin kök saldığı" ülke olarak tanımlanan Türkiye'nin "Kutuplaştırıcı ve otoriter bir liderlik tarzına sahip aktör tarafından yönetilmekte olduğu" aktarılıyor.

Türkiye, 10 üzerinden 4,23 puanla "Ilımlı otokrasi" kategorisinde, Singapur, El Salvador, Papua Yeni Gine, Tunus, Tanzanya, Togo, Gabon, Cezayir, Uganda, Angola ve Irak gibi ülkelerin de gerisinde yer alıyor.

Raporda, El Salvador, Guatemala, Mozambik, Nikaragua, Tayland ve Uganda'da olduğu gibi Türkiye'de de en önemli demokratik kurumların erozyona uğramasının otokratik yönetimlerin inşasını kolaylaştırdığı kaydediliyor.

Türkiye'nin de aralarında bulunduğu bu ülkelerde reformları önceliklendirme ve hayata geçirme yetkinliği ve iradesinin azaldığı, hükümetlerin ders çıkarma kapasitesinin de gerilediği belirtilirken, "Bu örnekler, politikalar tartışılmadığında, siyasi karar alma süreçlerinin daha az bilgiye dayandığını, daha az verimli olduğunu, nihayetinde de yön vermekten yoksun hale geldiğini göstermekte" görüşü aktarılıyor.

"Erdoğan otoritesini sağlamlaştırdı"

BTI Endeksi'ne göre hukuk devleti alanındaki en sert gerileme Türkiye ve Macaristan'da yaşandı.

Raporda, Anayasa değişiklikleri ile Türkiye'yi parlamenter sistemden "cumhurbaşkanlığı cumhuriyetine" dönüştüren Erdoğan'ın bu yolla otoritesini daha da sağlamlaştırdığına vurgu yapılıyor.

Erdoğan'ın yasama, yargı, ordu ve medyayı kontrol ettiğinin altı çizilirken, Türkiye'de yolsuzluğun yaygın olduğuna işaret edilerek, "Hükümet, özellikle de kendi saflarından veya ilişkili iş çevrelerinden kişiler bu işe bulaşmışsa, ihtiyatlı davranmakta" gözlemi aktarılıyor.

Tek adam rejiminin ekonomi ve iyi yönetişim karnesi zayıf

BTI Endeksi'nin ekonomik dönüşüm verileri de Türkiye'nin son iki yılda bu alanda gerilediğine işaret ediyor. Türkiye'nin iki yıl önceki raporda 6,1 olan puanı, 5,68'e geriledi.

Raporda, ülkelerin ekonomide Covid-19 salgını ve Rusya'nın Ukrayna savaşı nedeniyle karşı karşıya kaldıkları sınamalara nasıl yanıt verdikleri de mercek altına alındı. Sınamalara verilen yanıtlarda hükümetlerin sergilediği esnekliğin ve öğrenme kabiliyetinin büyük önem taşıdığına vurgu yapıldı. İncelenen 137 ülkeden 88'inde sıkı para politikası izlendiği ve ülkelerin büyük bir bölümünün de enflasyonist eğilimlere karşı esnek ve uyum gösterecek hamlelerle yanıt verdiği aktarılırken, "Olumsuz istisnalar arasında ise Laos, Lübnan ve Türkiye yer aldı" denildi.

Türkiye'de enflasyon oranlarının üç haneli rakamlara kadar çıktığına dikkat çekilen raporda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın karar alıcılarının Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından atandıklarına ve onun talimatlarını uyguladıklarına dikkat çekilerek şunlar kaydedildi:

"Hatta Erdoğan'ın talimatları uygulayan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, enflasyonist eğilimlere rağmen yatırımları teşvik etmek için 2021 yılında faiz oranını düşürdü. Bunun ulusal para biriminde yol açtığı hızlı değer kaybı 2022 yılında yüksek enflasyon oranlarını beraberinde getirdi. Bu da ülkede ağır sosyal maliyetlere yol açarken, uluslararası alanda da Türkiye'ye duyulan güvenin önemli ölçüde kaybedilmesine yol açtı."

Türkiye yanlış politikalara örnek oldu

BTI Endeksi'ne göre Türkiye'nin de aralarında bulunduğu 53 ülke iyi yönetişimden yoksun ve bu ülkelerde oydaşma erozyona uğradı. 10 üzerinden 3,75 puan ile Türkiye iyi yönetilmeyen ülkeler arasında yer aldı.

Oydaşma sağlama kapasitesindeki eksikliğin, yönetişim performansında gerilemeye yol açan etkenler arasında yer aldığına dikkat çekilen raporda, "Özellikle ülke içindeki gerilimleri azaltma ve uluslararası alanda iş birliği yapma konusundaki isteksizlik alarm verici" ifadelerine yer verildi.

Raporda ayrıca Türkiye örneğinin, "kişiye bağlı, dar yönetim anlayışının, sistemik sorunlara ve yanlış ekonomi politikalarına yol açabileceğini gösterdiği" de vurgulandı.

Almanya'nın saygın düşünce kuruluşlarından Bertelsmann Vakfı, Dönüşüm Endeksi'ni 2006 yılından bu yana, iki yılda bir yayımlıyor. Rapor, gelişmekte olan 137 ülke hakkında 5 bin sayfayı aşan kapsamlı ülke raporları ışığında, 120'den fazla ülkeden yaklaşık 300 uzmanın katkısıyla kaleme alınıyor. 2024 BTI raporu, 1 Şubat 2021 ile 31 Ocak 2023 tarihleri arasındaki dönemde yaşanan gelişmeleri kapsıyor.

DW/ DA, JD