Hafize Gaye Erkan kimdir? Çocukken bestelediği operalar, yönettiği şirketler ve hakkındaki davalar...
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan, görevi Şahap Kavcıoğlu'ndan 9 Haziran'da devraldı. İsmi ilk anıldığı günden bu yana geçmişiyle ve hakkındaki davalarla gündem olan Erkan'ın portresi Independent Türkçe'den Gökçen Tuncer tarafından çekildi.
Tuncer'in araştırmasından bazı satır başları şunlardı:
"Çocukken bestelediği operaları daha sonra satışa sundu. 'Matematik ve müzik el ele ilerler' diyordu."
Günlerdir en çok konuşulan, yeni Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan'ın Mart 2018'de yayınlanan Crain's New York Business'a verdiği röportajdan bir cümle yukarıda okuduğunuz.
1982 doğumlu Erkan hakkında bazı kaynaklar Elazığ, bazı kaynaklar ise Malatya'dan İstanbul'a göçen bir ailenin kızı olduğuna yer veriyor.
Ancak Erkan'ın hayatındaki kırılma noktası, nereden geldiğinden çok hangi okulda okuduğuydu.
Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümüne, Türkiye 26'ncısı olarak girdiğinde tarihler 1997'yi gösteriyordu.
Bu bölüm, zaten anne ve babadan var olan matematik yeteneğine çok mühim tuğlalar döşedi.
"En önemli akıl hocalarımdan" dediği isim
Birincilikle mezun olduğu lisans eğitimi sonrası o dönem Kandilli Rasathanesi Müdürü olan daha sonra Boğaziçi Rektörlüğü görevini üstlenen Prof. Dr. Gülay Barbarosoğlu ile çalışmaya başladı.
Yıllar sonra verdiği bir röportajda Barbarosoğlu için "En önemli akıl hocalarımdan biri" diyecekti.
Barbarosoğlu'nun hem öğrencisi hem çalışma arkadaşı olan Gaye Erkan'ın NATO için helikopter projesi beğenilince, ABD'deki 9 üniversiteden burs teklifi aldı.
Boğaziçi Üniversitesi'nin internet sitesinde yer alan bilgilere göre bu dokuz üniversite arasında Stanford, Princeton, Boston ve Cornell üniversiteleri de vardı.
Erkan, her yıl iki kişiye verilen "onursal doktora bursu" sahibi olarak Princeton'ı tercih etti.
Burada aldığı burs kendisine bir ev, 3 bin 200 dolar ödenek, araştırmaları için ABD Ulusal Bilim Vakfı'ndan limitsiz bütçe sağladı.
Princton Üniversitesi tarihinde iki yıllık doktora programını bir yılda bitiren ilk öğrenci oldu.
ABD'de "En genç finans profesörü" unvanı alan Erkan'dan sonra Princeton Üniversitesi, doktora için gerekli minimum öğrenim süresini bir yıla indirdi.
"O dönem akademide kalmak ve profesör olmak için hevesliydim" diyen Erkan, Goldman Sachs Group'tan gelen teklifi geri çevirmedi ve bu kurumda 10 yıla yakın çalıştı.
Kariyerindeki sonraki adıma da Goldman Sachs vesile oldu aslında. Çünkü 2012'de Finansal Kuruluşlar Grup Stratejileri Başkanıyken, müşterilerinden biri First Republic Bank'tı.
First Republic'in yönetim takımı ile yakından çalıştıkça, Banka'nın iş modelini, kültürünü ve çalışanlarını da tanıdı.
2015 yılında First Republic Bank'a geçtiğinde "Başarılı bir kariyer siciliyle, bu bankaya girmenin heyecan verici bir fırsat olduğunu düşündüm" demişti.
Mayıs 2017'de Banka'nın başkanlığına getirildi. O dönem şirketin kurucu CEO'su James Herbert, Gaye Erkan için "First Republic'te çoktan çok önemli bir etki bırakmış olan Gaye, istisnai bir finansal hizmetler yöneticisidir" demişti.
First Republic Bank'ın varisi olarak görülüyordu
13 Şubat 2019 itibarıyla First Republic Bank Yönetim Kurulu, Başkan Hafize Gaye Erkan'ı bankanın direktörü olarak seçti.
2019-2021 yılları arasında şirketin yönetim kurulunda da yer alan Gaye Erkan, 15 Temmuz 2021'de First Republic Bank'ın Eş CEO'su oldu.
Erkan'ın CEO'luk görevini paylaştığı isim ise First Republic'i 1985'te kuran Yönetim Kurulu Başkanı James H. Herbert'tı.
Erkan bu göreve gelirken, ABD'de 40 yaş altında banka CEO'luğu yapan bir yönetici yoktu ve Herbert'ın iki yıl içinde emekli olması ve koltuğu Gaye Erkan'a devretmesi bekleniyordu.
"CEO'luğa devam edecek" denildikten üç gün sonra istifa etti
Hatta 31 Aralık 2021'de yapılan yazılı basın açıklamasında Herbert'ın kalp damar bozuklukları nedeniyle altı ay kadar izne ayrılacağı, Gaye Erkan'ın Eş CEO'luk görevine devam edeceği yazıyordu. Şirkette 2009'dan beri görev yapan eski CFO'su Mike Roffler de 1 Ocak 2022'den başlamak suretiyle başkanlığa getirilmişti.
Ancak beklenen olmadı. Bu basın açıklamasından yalnızca üç gün sonra Hafize Gaye Erkan, First Republic Bank'taki görevinden, "başka fırsatlar" için istifa etti. Bankanın hisseleri yüzde 5,8 oranında geriledi. Erkan, CEO'luk görevini ise Mike Roffler'e bıraktı.
Erkan'ın "başkan" seçildiği 2017 sonunda 87,7 milyar dolar olan First Republic Bank toplam varlıkları, 2021 sonunda 181 milyar dolara kadar yükselmişti.
İki büyük şirketin daha yönetim kurulundaydı
Uzmanlık alanları arasında risk yönetimi, dijital inovasyon, stres testi, ödemeler dengesi optimizasyonu gibi konuların da olduğu Erkan, 1 Mart 2022 itibarıyla Marsh & McLennan'ın direktörü oldu ve yönetim kuruluna girdi.
Erkan ayrıca, köklü mücevher markası Tiffany & Co., dünyanın en ünlü Fransız markalarından Louis Vuitton'un çatı şirketi LVMH tarafından 2021'de satın alınana dek Tiffany & Co.'nun da yönetim kurulundaydı.
2022'de Greystone'un CEO'su oldu
Tarihler Eylül 2022'yi gösterdiğinde ise Gaye Erkan için farklı bir sektörün kapıları açıldı: 1988'de kurulan emlak finansmanı ve yatırım şirketi Greystone.
27 Haziran 2022 tarihli Bloomberg röportajında Gaye Erkan, neden Greystone'a geçtiğini şöyle açıklıyordu:
Benim tarafımdan bakıldığında birdenbire verilmiş bir karar değildi. Çok düşündüm ve çok zor bir karardı.
Oradaki liderliğin başarılı geçmiş performansı ve kurduğum çok güvenilir ilişkilerle inanılmaz gurur duyuyorum. Ancak bir değişimin zamanıydı.
Özel sermaye yatırımı, bankacılık, fon yönetimi gibi konulardaki becerilerimi kullanabileceğimi bir platformda yeni bir meydan okumanın zamanıydı.
Emlak sektöründe faaliyet gösteren ve genişleme planları olan Greystone'da çok fazla fırsat var.
"Gaye'nin içi dışı bir"
"Bir kadın olarak, erkek CEO'ların getirmediği ne getirebilirsin masaya?" şeklindeki soruya ise Hafize Gaye Erkan şu yanıtı vermişti:
Bir organizasyonun kültürünü büyütmenin yolu, o işi ve insanların duygusal yanını anlamaktan ve hayatındaki diğer kısıtlamalara rağmen kendini yedi gün 24 saat o işe adamaktan ve bunun dengesini kurmaktan geçer. Her şey insanla alakalıdır.
Bunun yanı sıra hem insanlara hizmet etmek hem de bir lider olarak yönetimde olmak, iyi bir dayanma gücü gerektirir.
Yeni TCMB Başkanı'nın sosyal sorumluluk konusunda yaptığı işlerden biri de yeterli imkana sahip olamayan kız çocuklarına STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics/ Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) eğitimi ve liderlik konularında destek veren Hafize Gaye Erkan First Republic Burs Programı'nın kurucusu olması.
First Republic'te çatlak, 2021'de başladı
Yıldızı hızla yükselen San Francisco merkezli bankanın hikayesi ne yazık ki gül bahçesi ile devam etmedi.
"Varlıklı müşterilere" hizmet veren bu kurum için çalkantılar, 2021 sonunda başladı.
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi First Republic'in kurucusu 78 yaşındaki James -Jim- Herbert, kalp rahatsızlığı nedeniyle 31 Aralık 2021'de altı aylık izne ayrıldı.
3 Haziran 2022'de de Gaye Erkan'ın CEO'luktan ayrılması, piyasanın hoşuna gitmedi ve hisselerde düşüşe neden oldu.
"Toksik bir ilişkisi vardı"
Financial Times'ın (FT) konuyla ilgili kaynaklara dayandırdığı bilgiye göre kurumda altı aydan az bir süre Eş CEO'luk görevi yürüten Erkan'ın, bazı yöneticilerle "toksik" olarak tanımlanabilecek bir iletişimi vardı.
Yine FT'de yer alan bilgiye göre Gaye Erkan, First Republic Bank'tan ayrılırken 10 milyon dolar kıdem tazminatı aldı.
Jim Herbert ve ailesine toplamda 24 milyon dolar ödeme
Şirket içindeki sorunlara bir de Jim Herbert'ın ailesine para aktardığı iddiaları eklendi.
Wall Street Journal'ın 25 Mart 2023 tarihi haberine göre Herbert'ın 2021'de bankadan aldığı ödeme, 17,8 milyon dolardı.
Aynı yıl Bancorp CEO'su 19,1 milyon dolar alırken, Citigroup CEO'sunun yıllık kazancı 20,5 milyon dolardı.
First Republic Bank, Herbert'ın kayınbiraderi James Healy'nin danışmanlık firması Capra Ibex ile 2010'dan bu yana çalışıyordu ve Healy'nin şirketine 2021'de yapılan ödeme 2,3 milyon dolardı.
Herbert'ın oğluna ise First Republic Bank'ın bir biriminin başında olduğu gerekçesiyle 3,5 milyon dolar ödeme yapıldı.
Banka'dan yapılan açıklamada, aile üyelerine yapılan transferler konusunda bir politika olduğu ve her yıl beyan edildiği söylendi.
Gaye Erkan'ın 2022 başındaki ani ayrılığının şirket içi problemlerin bir yansıması olduğu iddiaları da basında yer aldı.
Hisselerde yüzde 90 değer kaybı
Mart başında 115 dolar seviyesinde seyreden First Republic Bank hisselerinin bir ay dolmadan 12 dolara kadar düşmesi, aynı ay iflas eden Silicon Valley Bank gibi bir krize mi yol açacak sorularını gündeme getirdi.
Financial Times'ta (FT) yer aldığı şekliyle; 38 yıl boyunca "beyaz eldivenli" müşterilere hizmet sunmasıyla nam salmış First Republic'in hedefindeki isimler aşırı zengin olmayan ancak iyi kazancı olan genellikle teknoloji sektöründeki isimlerdi.
First Republic'in yılın ilk çeyreğine ilişkin bilançosu, bu desteğe rağmen geçen yıl sonuna kıyasla yüzde 40,8 azalmaktan kurtulamadı.
1 Mayıs 2023'te ABD Federal Mevduat Sigorta Kurumu (FDIC), First Republic Bank'in iflas ettiğini ve JP Morgan Chase'e satılacağını açıkladı.
Yatırımcılar, First Republic'in eski yöneticilerine dava açtı
Bu krizlerin ardından Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın yeni Başkanı'nın karşı karşıya olduğu bir durum var: Kendisi, ABD Federal Menkul Kıymetler yasasının ihlali gerekçesiyle, First Republic'in diğer yöneticileri ile birlikte sanık olarak yargılanacak.
Yatırımcıların Nisan 2023'te açtığı davada; 14 Ocak 2021 ile 14 Mart 2023 arası dönemde First Republic Bank'ın, menkul kıymetleri yapay olarak şişirilmiş fiyatlarla satın aldığı, federal menkul kıymetler yasalarının ihlal edildiği ve yatırımcının zarar uğradığı iddia ediliyor.
"Raporlar yanıltıcıydı"
İddiaya göre davalı bu isimler, şirketteki pozisyonları gereği, First Republic'in FDIC'e sunduğu raporların, yayınladıkları basın açıklamalarının, portföy yöneticileri, yatırımcılar ve analistlere yaptıkları sunumların içeriğine hakimdi ve kontrol gücüne sahipti.
Yanıltıcı olduğu iddia edilen raporların kopyalarına erişimi olan bu isimlerin gerekli düzenleme ve düzeltmeleri yapabilmek için imkanları da bulunuyordu.
Sanıklara yöneltilen suçlamalar arasında bahsi geçen olumsuz gerçeklerin kamuoyundan gizlenmesi ve gerçek bilgiler yerine yanıltıcı beyanların paylaşılması da bulunuyor.
"Siyasi liderlerden teklif geldi, fakat istemedim"
Gaye Erkan'ı 2014'ten bu yana takip eden Dünya Gazetesi yazarı Kerim Ülker, yaklaşık 10 yıl önce sorduğu "Hayaliniz nedir?" sorusuna "Tek hayalim, ülkeme hizmet etmek…" yanıtını almıştı.
Erkan'ın bahsettiği hayal, TCMB Başkanlığı mıydı bilinmez ama pek çok kez siyasete girmeyi de siyaset hakkında konuşmak istemediğini de dile getirmişti.
2015'te Gazeteci Zeliha Saraç'ın sorularını yanıtlayan Erkan, yabancı yatırımcının Türkiye'ye bakışı hakkındaki soruya, "Ekonomi ve matematik hakkında çok rahat konuşurum ancak siyasete geldiğinde onu bizim yöneticilerimize bırakmak istiyorum" demiş ve şunları söylemişti:
"Kurun yükselmesi, borsada kâr kazanmış yatırımcıların, çıkmamasını sağlıyor"
Gaye Erkan'ın 2015 tarihli röportajında dikkat çeken bir nokta da o dönemin şartlarında yaptığı Türkiye ekonomisi değerlendirmesiydi.
Röportajda "Türkiye'de yönetimin aldığı kararların çok iyi olduğunu düşünüyorum" diyen Erkan, yabancı yatırımcının, dolar/TL kurunun 1 lira 90 kuruş olduğu 2013 döneminde aldığı dövizi 2,1 seviyesinden Türk lirasına çevirdiğini hatırlatarak "O kadar da kötü değil. Neden kötü değil? Şu anda halihazırda Türkiye'ye yatırım yapmış ve borsada kâr kazanmış yatırımcıların, çıkmamasını sağlıyor" demişti.
'Türkiye Birleşik Devletleri tek çözümdür' yorumu
"‘Faizleri düşürsek, düşürmesek, kur yukarı çıktı vs.' konularının ne kadar bu kadar tartışıldığını çok fazla anlamış değilim açıkçası" diyen Erkan şöyle devam etmişti:
Bir ay önce geçmiş yönetim kadrosunda olan kişilerle yaptığımız bir toplantı sırasında oradaki katılımcılardan bir tanesinden ilginç bir yorum geldi, hükümette yer almış birisinden: Ortadoğudaki ve bizim civar ülkelerdeki karışık duruma nasıl bir çözüm bulunacak? Bu çözüm nasıl gözükebilir? diye bir soru vardı.
Geçmişteki Amerikan hükümetinde yer almış isimlerden bir tanesinin yaptığı yorumda "United States of Turkey is the only solution" (Türkiye Birleşik Devletleri tek çözümdür) dedi.
Ben de "Bunu biraz açabilir misiniz?" diye sordum. Ortadoğu'da Türkiye'nin rolünü şu andakinden çok daha farklı gördüklerini, Amerika'daki eyalet sistemi gibi Türkiye'de sadece Türkiye değil, Türkiye civarındaki Ortadoğu ülkelerinde de Türkiye'nin bir kültür hazinesi… Zaten bizim bulunduğumuz ülkede baktığımız zaman, Türkiye, bütün kültürlerin yaşadığı bir ülke.
O ülkelerin, Türkiye gibi geçmişi büyük ve sağlam temellerden gelen büyük bir ülke tarafından United States of Turkey'yi daha geniş kapsamlı gördüklerini ve bunun en iyi çözüm olabileceğini ve en kısa zamanda çözüm getirebileceğini düşünüyorlar.
Çünkü olan paranın çıkmamasını sağlayan etkilerden bir tanesi. Özellikle seçim arifesine geldiğimiz zaman, böyle bir dengenin olması bizim aslında faydamıza. O nedenle gelişmelere daha iyimser bakıyorum.
İkincisi TANAP Projesi, yaptığımız en akıllıca projelerden bir tanesi. Dengeler ne olursa olsun, o boru hattı jeopolitik açıdan önemli. Yine jeopolitik konuma baktığımız zaman su… Suyun olmaması, şu an fiyatlandırmadığımız bir emtia. Endeksi olmayan bir emtia. Kısa süre içerisinde suyun değeri Türkiye için çok büyük olacak. O konuda jeopolitik açıdan çok şükür iyi bir durumdayız.
O nedenle bizde yönetim tarafından verilmiş kararların çok iyi, çok akıllıca, Türkiye'yi önümüzdeki 2023'e kadar iyi bir şekilde pozisyonlandırdığını düşünüyorum.
'ABD karışırsa, dünya da nasibini alır'
10 Nisan 2023 tarihli yazısına "Fed, 2022'nin dördüncü çeyreğinde ilk kez para kaybetti ki, bu 1915'ten beri bir ilk! Daha kötü günler geliyor. Kredi daralması özellikle ticaret emlak piyasasını vuracak. ABD karışırsa, dünya da nasibini alır" diyerek başlayan Erkan, şöyle devam ediyor:
Amerika'da 2024 seçim öncesi karışıklıklar göz önünde bulundurulursa, 2023 Amerikan ekonomisi zorlu bir süreçten geçecek. Daha da kötü günler geliyor maalesef. Hele bir de Fed bir ya da iki 25 baz puan daha artırırsa, direkt resesyon!
Amerika karıştıkça dünya da payını alır. Euro, dolar yukarı gider ve altın da…
İşte o nedenle şirket bilançolarını ivedilikle güçlendirmek ve büyük yatırımlardan önce iki kez düşünmek lazım nakit kullanırken
Hele bir de kredilerdeki durgunluk daha da enflasyona yol açarsa (ki öyle bekliyorum) tek diyeceğim var.: O da, vay vay vay!
