Rusya: Prigojin'in trol fabrikasına ne oldu?

Rusya'nın özel güvenlik şirketi Wagner'in yöneticisi Yevgeniy Prigojin'in Rusya Savunma Bakanlığı'na karşı başarısız isyan girişiminin ardından belirsizliğini koruyan tek konu sadece Wagner'in geleceği değil.

Haziran sonunda Prigojin'e bağlı medya grubu "Patriot"a ait kuruluşlar da faaliyetlerini durdurduğunu açıklamıştı. Peki bu gerçekten "internet askerlerinin" yıllardır Kremlin'i öven, muhalefet aleyhinde haberler yapan Rusya'daki "trol fabrikası"nın da sonu geldiği anlamına mı geliyor?

Bu sorunun yanıtı da merak konusu.

Trol fabrikası ne zamandır faaliyette?

Prigojin'in trol fabrikası, 2013 yılında gazetecilerin St. Petersburg'daki İnternet Araştırma Ajansı'nı (IRA) keşfetmesiyle tanındı. Buradaki çalışanlar sosyal medyada yaptıkları paylaşımlar karşılığında ücret alıyordu. Ajansın kısa süre sonra Prigojin'le bağlantılı olduğu dile getirildi, ama Prigojin bunu reddetti. Prigojin, ilk kez 2023 Şubat ayında IRA'yı "Rusya'nın enformasyon sahasının korunması" için kendisinin kurduğunu kabul etti.

Prigojin'in "Patriot" medya grubunda yer alan Federal Haber Ajansı'nın şefi Yevgeniy Subarev'in verdiği bilgiye göre, trol fabrikasının çalışmaları 2009 yılına kadar dayanıyor. Subarev, "İlk yorumcuları Aleksey Navalni gibi muhaliflere karşı çalışmışlardı" diyor.

Prigojin'in özel "internet ordusu" zamanla büyüdü ve 2010 yılı ortalarından itibaren uluslararası alanda faaliyet göstermeye başladı. ABD'deki 2016 başkanlık seçimlerine müdahale ettiği gerekçesiyle ABD Adalet Bakanlığı da Prigojin hakkında dava açmıştı.

On binlerce trol yorumu

Başlangıçta Prigojin'in her biri günde yaklaşık 100 yorum yazmak zorunda olan birkaç düzine çalışanı vardı. 2023 yılına kadar trol fabrikasının çalışan sayısı 400'e kadar çıktı. Bazıları Prigojin'in medya kuruluşları için yazılar kaleme alırken çalışanların yaklaşık dörtte biri de sosyal medya platformlarına "içerik" üretiyordu.

Rusya'da yasaklı olan "Dossier" adlı araştırma merkezinin verdiği bilgilere göre, oluşturulan ekiple sosyal medyada bir gün içinde on binlerce yorumun paylaşılması mümkün. "Dossier", Yukos petrol şirketinin eski sahibi Mihail Hodorkovski tarafından kurulmuştu. Kremlin muhalifi Hodorkovski, şu an Londra'da sürgünde yaşıyor.

Prigojin'in sahip olduğu kuruluşlardan belgeler sızdırıldığı için "Dossier" araştırma merkezi trol fabrikasıyla ilgili başka detaylara da ulaşabildi. Bu bilgilere göre Prigojin'in "internet imparatorluğu"nun aylık bütçesi 100 milyon Rubel, yani bir milyon Euro.

Wagner imparatorluğunu kim kontrol ediyor?

Wagner grubunun 24 Haziran'daki isyanı sonrasında güvenlik güçleri Prigojin'in medya grubu çalışanlarının faaliyetlerini yürüttüğü St. Petersburg'daki "Lachte 2" adlı merkezine operasyon düzenlemişti. Operasyondan sonra bu medya grubuna bağlı bazı internet sitelerinin güncellenmediği dikkat çekti. "RussiaActually" ve "WordActually" adlı Twitter hesapları da 23 Haziran'dan sonra sadece iki tweet paylaştı. 29 Haziran'dan sonra ise tamamen sessizliği büründüler. Oysa öncesinde günde 10 ila 12 tweet paylaşımı yapıyorlardı.

Yurtdışında faaliyet gösteren bağımsız Rus internet sitesi "The Bell"e göre Prigojin'in internet fabrikasına yeni bir sahip aranıyor. Prigojin'in medyasının Juri Kovalçuk'un yöneminteki "Ulusal Medya Grubu"nun kontrolüne gireceği iddia ediliyor. Bu grubun Yönetim Kurulu Başkanı ise Vladimir Putin'in partneri olduğu iddia edilen eski jimnastikçi Alina Kabayeva. Milyarder iş insanı Kovalçuk, Rusya Devlet Başkanı Vladilmir Putin'inn yakın dostlarından biri olarak tanınıyor.

"The Bell"in kaynaklarından edindiği bilgiye göre Prigojin medya imparatorluğunu kapatmaya kendisi karar verdi. Editörlerinden de internetteki "bütün izlerini silmelerini" istedi. Üstelik sadece internet siteleri değil, bunlarla bağlantılı sosyal medya hesapları için de. Rusya Federal Bilgi Teknolojileri ve Kitle İletişim Denetleme Kurumu (Roskomnadzor) da aralarında Federal Haber Ajansı'nın da bulunduğu Prigojin'in medyasına erişimi kısıtladı.

İnternet trollerinin faaliyetleri bitti mi?

Ancak Avrupa Birliği (AB), Rusya kaynaklı yalan haber ve dezenformasyanla mücadelede bir başarı kazanılmadığı görüşünde. AB'nin Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Sözcüsü Peter Stano, Deutsche Welle'ye (DW) yaptığı açıklamada, "Prigojin'in dezenformasyon faaliyetlerine son verdiğinin açıklanmasının ardından Rusya'da dezenformasyon sistemindeki gelişmeler hakkında kesin bir yargıya varmak için henüz erken" diyor.

Yıllardır trolleri izleyen gözlemciler de faaliyetlerin sona ereceği konusuna şüpheli yaklaşıyor. Twitter'da "antibot4navalny" hesabını yöneten ve bot hesaplarla mücadele eden bir kişi, Prigojin'in medya projelerinin yanı sıra sosyal medya platformları için de yorumcuları olduğunu söylüyor. DW'ye konuşan, ancak adının açıklanmasını istemeyen kişi, Prigojin'in yorumcularının çalışmalarını isyan girişiminden sonra kayda değer biçimde azaltmadıklarını ifade ediyor. Kremlin dostu troller ya da Kremlin yanlısı bot hesapların hâlâ aktif olduğuna dikkat çeken bu kişi, hatta yeni Twitter hesaplarının açıldığını vurguluyor.

"VKontakte" adlı Rus sosyal medya ağının internet trollerini izleyen "Aşçıbaşının Tuzağı" adlı pilot projesinin çalışanlarının gözlemleri de benzer yönde. Adını Prigojin için kullanılan "Putin'in aşçısı" lakabından esinlenerek alan bu projenin çalışanları, "Birçok medya kuruluşu, ünlü trol fabrikasının 24 Haziran'da kapandığını yazıyor ama bizim bilgilerimize göre çalışmalarını hâlâ sürdürüyorlar" tespitinde bulunuyor. Prigojin, "Konkord" adlı yemek şirketiyle Putin'in himayesinde zengin olmuştu, bu nedenle "Putin'in aşçısı" lakabıyla tanınıyor.

Troller kime itaat ediyor?

Peki trolleri kim yönetiyor? "Aşçıbaşının Tuzağı" projesi, Wagner grubu ile Rusya Savunma Bakanlığı arasındaki çatışmanın tırmandığı Mayıs ayından bu yana trollerin çoğunun Prigojin aleyhinde paylaşımlar yaptığına işaret ediyor. Proje çalışanları, 15 bin trolden 13 bininin isyan eden patronlarını (Prigojin) desteklemeyi bıraktığını belirtiyor. "Aşçıbaşının Tuzağı" projesine göre büyük olasılıkla Prigojin'in trol fabrikası da elinden alındı.

Twitter'da "antibot4navalny" hesabını yöneten ve bot hesaplarla mücadele eden kişi ise farklı bir açıdan yaklaşıyor. DW'ye konuşan, adının açıklanmasını istemeyen bu kişi, "Gözlemlerimize göre trollerin davranış ve söylemleri Kremlin'in çıkarlarını gözetmeye devam ediyor. Prigojin'e yönelik tavrın değişmesi çok büyük olasılıkla fabrikanın başka bir kişiye devredilmesinden ziyade Prigojin'le ilgili haberlerin değişmesiyle ilintili" diyor.

AB de Rusya kaynaklı dezenformasyon faaliyetlerinde bir gerileme beklemiyor. AB'nin Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Sözcüsü Peter Stano, DW'ye bunu şöyle açıklıyor: "Dezenformasyon faaliyetlerinin sadece Prigojin'in şirketiyle başlayıp sona ermediği aşikar. Kremlin yıllardır olduğu gibi, dezenformasyon ve bilgi manipülasyonu yapmaya farklı taktik, aktör ve yöntemler vasıtasıyla devam etmeye çalışacaktır."