Teyit.org, Facebook ve bir sansür tartışması - T24 editörü Candan Yıldız yazdı

T24 Yazarı Candan Yıldız, kendisini “Şüpheli bilgileri inceleyen doğrulama organizasyonu - Teyit.org” olarak tanıtan ve medyada yer alan haberlerin doğrulandığı adres olarak bilinen Teyit.org'un bazı çalışmalarını eleştirerek yeni bir sansür tehlikesini gündeme getirdi.

Candan Yıldız’ın yazısı şöyle:

“Gazeteciliğin gazetecilerin mesleği olduğunu aklımızdan çıkarmadan bu konuyu tartışmalı, mazimiz medyada özdenetim açısından iftihar edilemeyecek durumdayken bugünü ve geleceği başka çürüme ihtimallerinden esirgemeliyiz

Körfez Savaşı'nın (1991) üzerinden çok vakit geçti. Saddam Hüseyin'in Kuveyt'i işgaline karşı ABD öncülüğündeki koalisyon harekâtının "meşruluğu" için üretilen "petrole bulanmış karabatak" yalanına sarılan savaş taraftarları ve yancısı medya o vakitlerde henüz "doğrulama" mecralarıyla tanışmamış, fact-checking radarına takılmamıştı.

...

Oysa teknolojik dönüşümün toplumsal yaşamın bütün katmanlarını; medya, siyaset, ekonomi, hukuk, bilim ve sanatı nasıl etkileyeceğini kâh sevinerek, kâh kaygılanarak, kâh da toslayarak öğreneceğimiz zamanlar çok da uzak değildi. Yakın gelecekte "fact-checking"leri, "yankı odaları"nı öğrenecektik.

Ve öğrendik…

...

Teyit, doğrulama gibi mecraların gazeteciliğin icrasına ilişkin sınırlarının nerede başlayıp nerede bittiği tartışması, özellikle bu alanlarda gazeteciliğin evrensel dünyasına taşmasının örnekleriyle karşılaşılınca, hem meşru hem de şart oldu.

...

Bu yazının derdi, gazeteciliğin sulh ceza hâkimlikleri tarafından her gün dara çekildiği Türkiye'de mesleğimizin yeni "sansür" mecralarıyla, belki daha doğru bir ifadeyle yeni sansür sonuçlarıyla karşılaşma riskini ortaya koymak. Bu bağlamda ele alacağım örnekler, üç yıla yakındır mutfağında ve yönetiminde olduğum T24'ün teyit.org tarafından rapor edilen haberlerinden verilecek.

2016 yılında kurulan Teyit.org, Facebook'tan önemli miktarda mali kaynak alan bir organizasyon. Teyit.org'da paylaşılan bilgiye göre, Facebook 2020 yılının ilk dokuz ayında teyit.org'a 294 bin 400 ABD Doları (2 milyon 72 bin 500 TL, eski TL birimiyle 2 trilyon 72 milyar 500 milyon TL) para verdi. Teyit.org, sağladığı bu kaynak karşılığında Türkiye'de medya ve sosyal medyaya yansıyan bazı haberleri/iddiaları inceliyor. İnceleme sonucunda hazırladığı raporu Facebook'la paylaşıyor. Teyit'in raporu, söz konusu haberde yanlış / yalan bilgi paylaşıldığı iddiasını içeriyorsa, ilgili haber sitelerinin Facebook'ta bütün haber, yazı, video içerikleri ve tanıtım yapmaları kısıtlanıyor veya engelleniyor. Bir başka deyişle Facebook, teyit.org'un iddiaları üzerine, haber sitelerini "yalan haber üreten mecralar" ifadesiyle kategorize ederek haberlerinin yayılmasını engelliyor.

Teyit.org, benzer bir anlaşmayı yeni sosyal medya devi TikTok'la da yaptığını aralık ayında açıkladı. Ancak TikTok'tan ne kadar bir mali kaynak sağlandığı henüz duyurulmadığı için bilmiyoruz. Velhasıl, "doğru haber, doğru bilgi" iddiasıyla çıkılan bir yolda haber erişiminin kısıtlanması / engellenmesi sonucunu üreten bir sapmaya, başka türlü bir RTÜK icraatına evrilmekte olan bir yolculuktan söz ediyorum.

...

T24 pandemi döneminde Türk Tabipleri Birliği ve Sağlık Emekçileri Sendikası'nın (SES) sık sık gündeme getirdiği "Covid-19'un meslek hastalığı sayılması" talebini, SES'in Aralık 2020'deki yazılı açıklamasına dayandırarak "TBMM Sağlık Komisyonu'ndaki tüm partilerin Covid-19'un sağlık emekçileri için meslek hastalığı sayılması kabul ettiği" haberini yaptı. Haberin kaynağı SES'ti. Yani sağlık çalışanlarının örgütlü olduğu sendika.

Teyit.org, "22 Kasım itibariyle komisyonda kabul edilmiş bir kanun teklifi yok" bulgusuyla, T24'ün sadece sendikanın yazılı açıklamasını yansıtan haberi rapor etti. Söz konusu açıklamayı T24 dışındaki bazı mecralar da; Birgün, KRT TV, Gerçek Gündem, Koronapatt, OdaTV, İleri Haber, SES, Sözcü, Onedio benzer başlıklarla paylaştı. teyit.org "bu adresler paylaştı" diyerek bu haber mecralarını bayrakladı, yani yanlış / yalan haber raporlaması yaptı. Aynı haberi yapan ve benzer manşeti atan Sputnik'e listesinde yer verilmemesini de not olarak düşeyim.

...

Ancak teyit.org, sadece bir sendikanın açıklamasına itibar ettikleri için yanıltılan haber mecralarının, söz konusu haberdeki yanlışı düzeltmelerini beklemek yerine Facebook'a yaptığı raporlamayla, yukarıda işaret ettiğim "haber sitelerinin bütün içeriklerinin erişiminin kısıtlanması / engellenmesi" sonucunu üreten bir yol takip ediyor. Teyit.org, aldığı para karşılığında Facebook'a karşı böyle bir taahhüdü olduğu için mi bu yolda ilerliyor, şu anda bilemiyoruz.

...

Gelelim ikinci örneğimize.

10 Şubat'ta T24, sosyal medyada dolaşımda olan bir videoyu "tepki çektiği" olgusuyla haberleştirdi. Tiktok'ta tepki çeken nezarethane videosu: Boğaziçi misafirhanemiz sizi bekliyor" başlığı ile yapılan haberde, "görüntünün Mülkiye Dayanışması adlı Twitter hesabından paylaşıldığı ve videonun İstanbul Emniyet Müdürlüğü'nde çekildiğinin iddia edildiği" bilgisine yer verildi.

Bu haberi incelemeye alan teyit.org, T24'ün kullanmadığı bir ifadeyi metinde yer verilmiş gibi değerlendirdi ve T24 haberinin de doğru olmadığını öne sürerek rapor etti.

...

Doğruluk denetimini kim, nasıl yapabilir?

...

Haber etiğini yeşertecek / yaşatacak deneyim ve birikimin cari medya düzeninde aşındırılması bağımsız gazetecilik birikimi gerçeğini değiştirmez. Medyanın yeni yeni "cıs'lara değil, kendi canını acıtacak kadar özeleştiriye ve üzerinde mutabakata varılmış özdenetim yapılarına ihtiyacı var.

Bu denetimi kimlerin, hangi örgütlerin yapacağı ise, medyada özdenetimin kabullenebilirliği, meşruiyeti ve dolayısıyla sürdürülebilir olması açısından kritik bir önem taşıyor. Elbette herhangi bir organizasyonun yanlış / yalan haber incelemesi yaparak sonuçlarını paylaşması, örneğin T24 mutfağında yararlanılan bir üretim olur. Ancak ABD seçimlerinde seçmen bilgilerini sızdırmak, kişisel verileri kullanmak gibi suçlamalara muhatap olan ve uzun süredir etik tartışmalarının odağında bulunan Facebook'un, mali kaynak sağlayarak motive ettiği organizasyonlar üzerinden ve Facebook'ta erişim kısıtlaması tehdidiyle bir uzlaşma ummak gerçekçi olmaz.

...

İhtiyacımız olan şey, medyada yasaklarla / sosyal medyada erişim kısıtlamalarıyla yeni sansür odaları inşa etmek değil. Gazeteciliğin gazetecilerin mesleği olduğunu aklımızdan çıkarmadan bu konuyu tartışmayı sürdürmeli, mazimiz medyada özdenetim açısından iftihar edilemeyecek durumdayken bugünü ve geleceği başka çürüme ihtimallerinden esirgemeliyiz.

Konfüçyüs der ki… En zor şey, karanlık bir odada bir kara kediyi bulmaktır, özellikle odada kedi yoksa!”