Türkiye-Yunanistan gerginliğinde yeni safha

Gülsen Solaker

Türkiye-Yunanistan ilişkileri karşılıklı açıklamalar ve yaşanan gelişmelerle yeni bir gergin döneme girmiş gözükürken, bu gerginliğin ne kadar tırmanacağı ve iki ülkedeki iç politika ile bağlantısı tartışılmaya devam ediliyor.

Oysa bundan birkaç ay önce Mart'ta Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis İstanbul’u ziyaret ettiğinde iki ülke ilişkilerde sorunların aksine pozitif konulara odaklanma niyetlerini ortaya koymuşlardı.

Yunan basınında ziyaretin beklentileri aştığı yorumları yapılırken, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı'ndan yapılan açıklamada "Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısıyla değişen Avrupa güvenlik mimarisinde Türkiye ve Yunanistan'ın özel bir sorumluluk taşıdığına" işaret edilmiş ve "iki ülke arasında iş birliğinin artmasının amaçlandığı” belirtilmişti.

İlişkiler neden bir ileri, iki geri?

Peki arasında köklü sorunları bulunan Türkiye ile Yunanistan’ın ilişkileri neden şimdi yeniden bir kırılma yaşıyor?

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye’nin eski Atina Büyükelçilerinden Hasan Göğüş, büyükelçilik görevini devralırken eski bir meslektaşının söylediği sözü hatırlatıyor:

"Türkiye ile Yunanistan söz konusu iken sabah güne başladığınız ile akşam günü bitirdiğiniz gündem asla aynı olmaz."

Emekli Büyükelçi Göğüş, iki ülke ilişkilerinin her daim "iki ileri, bir geri" olduğunu hatırlatarak, "Bu inişli çıkışlı seyir, iki ülke ilişkilerinin fıtratında vardır" yorumunu yapıyor.

Türkiye ile Yunanistan arasında uzun yıllara dayalı sorunlu alanlar "Ege sorunları, Kıbrıs ve Batı Trakya azınlık sorunları" şeklinde üç ana başlıkta toplanıyor. Bunlara son yıllarda mülteci krizinden kaynaklı sorunlar ile Türkiye’nin "terör örgütü mensubu" olarak görüp iadesini talep ettiği kişilerle ilgili konu da eklenmiş durumda.

İki ülke arasında zaman zaman gerek Ege’deki adaların silahsızlandırılması ile ilgili tartışmalar gerekse hava sahasıyla ilgili karşılıklı suçlamalar gündeme gelirken, ilişkilerdeki son gerginliğe Yunanistan Başbakanı Mitsotakis'in ABD ziyareti neden oldu.

Mitsotakis, 17 Mayıs’ta ABD Kongresi’ndeki ortak oturumda yaptığı konuşmada Kıbrıs sorununa değinerek, "Kıbrıs’ta kimse iki devletli bir çözümü asla kabul edemez" ifadesini kullandı. Mitsotakis'in Kıbrıs’la ilgili sözleri Kongre üyelerinden büyük alkış aldı. Ankara’yı asıl kızdıran ise Mitsotakis'in Beyaz Saray ve Kongre’de yaptığı görüşmelerde Washington’un Atina’ya F-35 savaş uçaklarını satmasını isteyerek, Ankara’nın F-16 savaş uçaklarının modernizasyonu ve yeni savaş uçakları satın alma projesinin engellenmesi için lobi yaptığı haberleri oldu.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, TBMM’deki son grup konuşmasında "Artık benim için Mitsotakis diye biri yok"diyerek, iki ülke arasında yakında toplanması planlanan Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey toplantısını iptal ettiklerini bildirdi.

Format gereği iki ülkeden çok sayıda bakanın yer aldığı konseyin Yunanistan ile son toplantısı 2016’da yapılmıştı.

Bu arada Almanya Başbakanı Olaf Scholz da Mitsotakis ile görüşmesinin ardından yaptığı açıklamada (1 Haziran 2022) Türkiye'yi Yunanistan ile yaşanan anlaşmazlıkta itidalli olmaya çağırmış, AB üyelerinin egemenliğinin tartışmaya açılmasının kabul edilemeyeceğini söylemişti. Türkiye ise Almanya'yı "Yunanistan’ın provokasyon tuzağına düşmek" ve "Türkiye'yi karalama kampanyasına katılmak"la suçlamıştı.

Areteos: Bir tür algı savaşının içindeyiz

Aynı zamanda NATO müttefiki olan iki ülke arasındaki bu son gerginliğin temelinde ne yattığına ilişkin ise görüşler muhtelif.

Büyükelçi Göğüş, Yunanistan’ın ABD’deki lobi faaliyetlerini Türkiye’nin Ukrayna krizi ile uluslararası alanda daha görünür olmasından duyduğu rahatsızlığa bağlıyor.

Diğer taraftan bazı diplomatik gözlemcilere göre ise Ankara'da siyasi iktidar uzun bir süredir ABD Başkanı Joe Biden’ın ilgisini çekmeye çalıştığı halde Washington’dan karşılık bulamıyor.

DW’ye son gelişmeleri değerlendiren gazeteci Evangelos Areteos, "Her iki taraftan bir kez daha bir tür ‘algı savaşının' içindeyiz. Yani Atina'daki algı; Türkiye'nin Yunanistan'ı tehdit ettiği yönünde. Ankara'daki ise Türkiye'nin Yunanistan da dahil birçok yönden ve özellikle de Yunanistan-ABD ilişkileri tarafından tehdit edildiği şeklinde” yorumu yapıyor.

Yunanistan'da Ankara’nın Ege'ye ilişkin politikalarında yerleşime açılanlar dahil Yunan adalarının egemenliğini sorgulatır şekilde yeni bir aşamaya geçtiğinin düşünüldüğünü belirten Areteos, şunları söylüyor:

"Bu da doğrudan bir tehdit olarak görülüyor ve iletişim kanallarının kesilmesi riskini ortaya çıkarıyor. Yunanistan’ın egemenliğinin sorgulanmasıyla Türkiye sınırları değiştirmek ve genişlemek isteyen revizyonist bir ülke olarak algılanmaya devam ediyor."

Areteos, bu karşılıklı algılar kapsamında Mitsotakis'in ABD ziyaretinin Türkiye için bir tehdit olarak görüldüğünü ve bu durumun Erdoğan'ın tepkisine yol açtığını söylüyor.

Yunanistan-ABD yakınlaşması Türkiye'ye tehdit mi?

Peki Yunanistan-ABD ilişkileri Türkiye için bir tehdit unsuru mu?

Erdoğan, Azerbaycan dönüşü uçakta yaptığı açıklamada, "9 tane şu anda Amerika’nın Yunanistan’da üssü var. Peki bu üsler kime karşı kuruluyor, bu üsler niye var? Söyledikleri şu; 'Rusya’ya karşı…' Yalan… Dürüst değiller" ifadelerini kullanmıştı.

Uzmanlar Türkiye'nin hava savunma sisteminin yenilenmemesi durumunda önümüzdeki on yıllar içinde Yunanistan karşısında zayıflayabileceğine ve Atina ile Washington arasındaki yakınlaşmanın bu nedenle rahatsız edici olduğuna dikkat çekiyor.

Emekli Büyükelçi Uluç Özülker, ABD ile Fransa’nın Türkiye’ye karşı Yunanistan’ı konuya biraz da ticari bakarak silahlandırmaya ve belli bir denge içine sokmaya çalıştığını düşünüyor. Özülker, Türkiye’nin hava savunma sistemine ilişkin son durumu ise şöyle aktarıyor:

"Normal şartlarda Türkiye’nin F-16’ları eğer modernleştirilemezse 2030'dan itibaren en çok 2040’a kadar götürür. Ama ondan sonra mutlaka yenilenmesi gerekir. Bizim kendi muharip uçağımızın üretimine ise 2028-2030’da geçilebilse bugünkü konuma gelebilmek ancak 2040’ı bulur."

Türkiye'nin hava savunma sistemlerinin zayıflamasında Rusya’dan S-400’lerin satın alınmasının da rol oynadığına ilişkin yorumlar yapılmıştı.

İç politika iki ülkede ne kadar etkili?

Bu arada, Türkiye ile Yunanistan ilişkilerinde eskiden beri iç politikanın da önemli bir etken olduğu ve bu son gerginlikte de devrede olduğuna işaret ediliyor.

Erken seçim olmaması durumunda Türkiye Haziran 2023’te sandığa gidecek. Yunanistan ise seçim tarihini 2023 yaz ayları olarak belirlemiş durumda.

Türkiye’deki siyaset bilimciler Erdoğan hükümetinin seçimler öncesinde kritik dış politika hamleleri yapmasının kısa vadede oy kazandırabildiğine dikkat çekerken, diğer taraftan giderek kötüleşen ekonomiden ilgiyi dış politikaya kaydırmanın da amaçlanmış olabileceğini belirtiyor.

Öte yandan Yunanistan’da Türkiye konu başlığının eskiden beri iç gündemin en sıcak maddelerinden biri olarak görüldüğü biliniyor.

Gazeteci Areteos, Yunanistan ile Türkiye arasında bu kez bir asimetri bulunduğunu söyleyerek, Mitsotakis'in Türkiye ile gerginliğe ihtiyacı bulunmadığını savunuyor. Areteos, Yunanistan’daki iç siyasi dengeleri şöyle özetliyor:

"Mitsotakis seçildiğinden beri önceliği ekonominin tamamen düzelmesi ve Yunanistan'ın AB içindeki rehabilitasyonu oldu. Türkiye ile yaşanan gerilimler ona verilen desteği pek sağlamlaştırmıyor. Hatta gerilimlerin zarar verebileceğini bile söyleyebiliriz. Siyasi açıdan şu an güçlü bir konumda ve partisi anketlerde hala çok önde. Yani Türkiye ile yaşanan gerilimler ona daha fazla oy getirmeyecek."

Atina’da görev yapmış Büyükelçi Göğüş ise her iki ülke için seçim dönemlerinin tehlikeli tırmanma dönemi olduğuna dikkat çekerek, Türkiye konusunun Yunanistan'da her zaman için iç politikada önemli olduğunu belirtiyor. Göğüş, anketlerde şu anda önde giden Mitsotakis'in geleceği ile ilgili emin olunmaması gerektiğini de ifade ederek, "ABD’ye bu kadar bağlanmak, ülkenin her yerini ABD üsleriyle doldurmanın Yunanistan seçmeninde nasıl karşılık bulacağı soru işareti. Çünkü Yunanistan’da ciddi bir sol gelenek vardır" diyor.