Ukrayna savaşı buğdayda darboğaz yaratır mı?
Ukrayna savaşı ve Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) Rus petrolüne ithalat yasağı koymasıyla gözler enerji piyasalarına çevrilirken bir başka hayati alanda da alarm çanları çalıyor: Küresel gıda arz güvenliği.
Rusya dünyanın en büyük buğday ihracatçısı ve Çin ile Hindistan'ın ardından en büyük buğday üreticisi. Ukrayna da dünyada en fazla buğday ihracatı yapan beş ülke arasında yer alıyor.
Rusya ve Ukrayna'dan buğday tedarik zincirinde oluşacak sıkıntılardan en ağır etkilenecek olanlar ise Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri. Bu ülkelerin beslenme kültüründe ekmek gibi buğday ürünlerinin önemli yer tutmasının yanı sıra ithalatta büyük ölçüde Karadeniz rotasına bağımlı olmaları da bu ülkeleri kırılgan hale getiriyor.
Örneğin Lübnan, buğday ithalatının yüzde 60'ını Ukrayna'dan gerçekleştiriyor. Dünyanın en fazla buğday ithal eden ülkesi olan Mısır, buğday ihtiyacının yüzde 70'ini Rusya ve Ukrayna'dan karşılıyor. Türkiye'nin buğday ithalatının yüzde 78'i ve Tunus'un tahıl ithalatının yüzde 80'i de yine Rusya ve Ukrayna'dan geliyor.
Karadeniz'deki limanlar kritik önem taşıyor
Ukrayna'da şu an çatışmaların sürdüğü bazı bölgeler, ülkenin buğday üretim ve ihracatında önemli paya sahip. Ukrayna'nın buğday mahsulünün büyük bölümü güneydoğu bölgelerinde yer alıyor. Dolayısıyla Karadeniz, Ukrayna'nın buğday tedarik zincirinde stratejik önem taşıyor. Karadeniz üzerinden sevkiyatın bloke edilmesi durumunda Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgelerinde ciddi sıkıntılar oluşabilir.
Washington merkezli Uluslararası Gıda Politikaları Araştırma Enstitüsü'nden (IFPRI) kıdemli araştırmacı David Laborde, Ortadoğu ve Kuzey Afrika'ya buğday ihracatının tamamının Karadeniz üzerinden gemilerle yapıldığına işaret ediyor. Şu an ticareti yapılan buğdayın geçen yıl Temmuz ayının hasadı olduğunu kaydeden Laborde, "Bu, işgal öncesindeki dönem. Hasadın yaklaşık dörtte biri, önümüzdeki üç ay için hala kullanılabilir durumda. Ancak limanların işlememesi, özellikle Mısır ve Lübnan gibi ülkelerde darboğaza yol açabilir" uyarısı yapıyor.
Hasat için gözler Temmuz'da
Savaşın gıda güvenliğine ne boyutta etki edeceği, çatışmaların ne kadar süreceğine bağlı. Ukraynalı çiftçilerin buğday ekinini Temmuz ayına kadar tarladan toplayamaması durumunda tedarik zinciri kırılmış olacak. Hasat gerçekleşse bile mahsulü limanlara taşıyacak altyapının kullanılabilmesi garanti değil.
Buğday piyasasında fiyatlar, bölgedeki özellikle yoksul ülkeler için sistematik bir sorun haline dönüşebilir. Rusya'nın Ukrayna'ya saldırmasından bu yana buğday fiyatlarında yüzde 35'lik artış kaydedildi.
Alternatifler rotalar pahalı
Halihazırda ekonomik kriz içinde bulunan Lübnan'ın bir aylık buğday rezervi kalmış durumda. Lübnan Ekonomi Bakanı Emin Selam, çeşitli ülkelerle alternatif ithalat anlaşmaları üzerinde çalıştıklarını açıklamıştı.
Tunus'un buğday rezervlerinin yüzde 80'i yurt dışı kaynaklı. Hükümetin, yetkililere buğday ithalatıyla ilgili yorumda bulunmama talimatı verdiği yönünde haberler kamuoyuna yansımıştı.
Dünyanın en büyük buğday ithalatçısı Mısır'ın da halen rezervlere sahip olduğu, ancak diğer ülkelerle alternatif ithalat anlaşmaları üzerinde çalıştığı biliniyor.
Suriye'de hükümet buğday tüketimini vesikaya bağlarken Dünya Gıda Örgütü, buğday ithalatına bağımlı durumdaki Yemen için Ukrayna savaşını "felakete geri sayım" diye nitelendirerek uyardı.
Ortadoğu buğday tedarik zincirleri konusunda uzman Münir Hamis, Karadeniz yolunun tıkanması durumunda Kuzey Amerika ya da Güney Amerika'dan buğday ve diğer tahıl ithalatının çok zaman alacağına ve taşıma masrafları nedeniyle çok pahalıya mal olacağına dikkat çekiyor. Hamis, Karadeniz'e kıyısı bulunan Romanya, Rusya ve Ukrayna'dan Ortadoğu ve Kuzey Afrika'ya gemi taşımacılığının çok daha kolay olduğunu belirtiyor.
Toplumsal huzursuzlukları tetikleyebilir
Gıda politikaları uzmanı Laborde, pek çok bölge ülkesinde uygulanan sübvansiyonlar nedeniyle buğday fiyatlarındaki artışın tüketiciye hemen yansımayacağını, ancak hükümetlerin bir noktadan sonra fiyat artışları ya da vesikaya bağlama yoluna gidebileceğini ve bu noktada zaten ekonomik zorluklarla boğuşan ülkelerde toplumsal huzursuzlukların baş gösterebileceğini belirtiyor.
Küresel gıda arzı güvenliğinin, çeşitli krizler ve koronavirüs pandemisi gibi nedenlerle Ukrayna savaşı öncesinde de tehlikelerle karşı karşıya olduğuna işaret eden Laborde, "Rusya-Ukrayna çatışması bizi kasvetli bir durumla baş başa bırakıyor. Sıradaki buğday ekimleri ve hasat gerçekleşebilecek mi, onu da bilemiyoruz. Dünya, üretim ve ticaret önünde baş gösterecek bir engeli daha kaldıramaz" diye konuşuyor.
Dario Sabaghi
© Deutsche Welle Türkçe
