Beş soruda e-ticarette vergi tartışması

Sinem Özdemir

Türkiye'de 6 Ağustos 2024 tarihli Cumhurbaşkanı kararıyla Resmi Gazetede yayımlanan yurt dışından sipariş verilen ürünlere ilişkin yeni vergi düzenlemesi tartışmalara yol açtı. Rakiplerine oranla dikkat çeken uygun fiyatlarıyla giderek daha fazla kullanıcının tercih ettiği Temu, Aliexpress, Amazon gibi online alışveriş platformları bir süredir hükümetin radarındaydı. Ticaret Bakanı Ömer Bolat geçen hafta yaptığı açıklamada, "Temu'yu yakından takip ettiklerini ve çalışmalarının sürdüğünü" belirterek ek vergi düzenlemesinin sinyalini vermişti.

Türkiye'de yeni düzenlemeyle ne değişti?

4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun bazı maddelerinin uygulanması hakkında kararda değişiklik yapılmasına dair kararla yurt dışından getirilen eşyaların maktu vergi oranları değiştirildi. Buna göre gerçek kişilerin posta veya hızlı kargo taşımacılığı yoluyla yurt dışından verebileceği sipariş limiti 150 eurodan 30 euroya düşürüldü. Yeni düzenlemeye göre değeri 30 euroyu geçmeyen eşya ile değeri bin 500 euroyu aşmayan ilaç cinsi eşyanın değeri üzerinden Avrupa Birliği ülkelerinden doğrudan gelmesi halinde alınan tek ve maktu vergi oranı yüzde 18'den yüzde 30'a, diğer ülkelerden gelmesi halinde alınan vergi oranı ise yüzde 30'dan yüzde 60'a çıkartıldı.

Düzenleme 15 gün sonra yürürlüğe girecek.

Tepkiler neler?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasını taşıyan kararnameyle yurt dışından alışveriş limiti düşürülürken vergilerin artırılması tepkilere yol açtı. Yeni düzenlemeyle özellikle Amazon'un yanı sıra Çinli alışveriş siteleri Temu, Aliexpress gibi e-ticaret platformlarının hedeflendiği eleştirileri yapılıyor.

Aralarında ünlü isimlerin de bulunduğu çok sayıda kullanıcı X üzerinden yeni düzenlemeyi eleştirdi:

CHP Ankara milletvekili ve ekonomist Semra Dinçer, düzenlemeye "Kendine halkına bu kadar düşman bir iktidarı Türkiye hiç bir zaman görmedi. Türk halkı Cumartesi ve Pazar günleri dahi çalışsın ancak ihtiyacı olan bir şeyi Türkiye'de fahiş fiyatlarla alsın. Yurt dışından almaya çalışınca da ek vergi getirilsin. Bu karar zaten hali hazırda pahalıya satılan ürünlerin Türkiye'de daha pahalanmasına da yol açacaktır" ifadeleriyle tepki gösterdi.

CHP Ankara milletvekili ve ekonomist Semra Dinçer, düzenlemeye "Kendine halkına bu kadar düşman bir iktidarı Türkiye hiç bir zaman görmedi. Türk halkı Cumartesi ve Pazar günleri dahi çalışsın ancak ihtiyacı olan bir şeyi Türkiye'de fahiş fiyatlarla alsın. Yurt dışından almaya çalışınca da ek vergi getirilsin. Bu karar zaten hali hazırda pahalıya satılan ürünlerin Türkiye'de daha pahalanmasına da yol açacaktır" ifadeleriyle tepki gösterdi.

Temu neden yükselişte?

Shein, Temu ve Aliexpress gibi ağırlıklı olarak Çin yapımı ürünleri dünyanın dört bir yanında farklı pazarlara ithal eden şirketler son yıllarda hızla büyüyor.

Çok uluslu PDD Holdings'e ait Temu ve e-ticaret devi Alibaba Group'a ait Aliexpress firması Türkiye'de de piyasaya oranla radikal biçimde düşük fiyatlı ürünleri nedeniyle sıkça tercih ediliyor.

Son dönemde oldukça popülerleşen Temu, markasız ürünlerin Çinli üreticiler tarafından doğrudan hava yoluyla uluslararası pazarlara gönderilmesi şeklinde bir iş modelini benimsiyor. Ürünlerin platformun ana sayfasında kabaca kategorize edilmeden tekstilden ev eşyasına, elektronikten kozmetiğe karışık biçimde listelenmesi de uzmanlara göre firmanın pazarlama stratejisinin bir parçası. Şirketin bu yolla yüksek kaliteden çok düşük ücrete odaklanan tüketiciyi satın almaya teşvik etmeyi amaçladığı belirtiliyor.

2022 yılında kurulan Temu, International Post Corporation'un (IPC) araştırmasına göre kuruluşundan kısa süre sonra, 2023'te ulaştığı yüzde 7'lik pazar payıyla uluslararası e-ticarette en çok kullanılan dördüncü platform oldu.

"Daha fazla satın al, daha fazla tasarruf et" sloganıyla çok sayıda kullanıcıyı cezbeden Temu'nun yükselişi sürerken, IPC verileri rakiplerinin tersi yönde bir eğilimi tecrübe ettiğini ortaya koyuyor. Buna göre 2023'te uluslararası siparişlerin yaklaşık yüzde 24'ü Amazon üzerinden gerçekleştirildi, bu da şirket için bir önceki yıla oranla üç puanlık bir düşüşe işaret ediyor. İkinci sıradaki Aliexpress de yüzde 16'lık pazar payıyla hafif bir kayıp yaşadı.

AB'de online siparişlerden ne kadar gümrük vergisi alınıyor?

Avrupa Birliği'ndeki (AB) mevcut düzenlemelere göre, Birlik dışında bir ülkeden internet üzerinden verilen ve 150 euroyu aşmayan siparişler gümrük vergisinden muaf tutuluyor. İngiltere ise bu limit 135 sterlin.

Ancak bu uygulama, çok yakında değişebilir. Üye ülkelerdeki tekstil birlikleri ve siyasiler, özellikle Çin ürünleri ithal eden ultra hızlı moda (ultra-fast fashion) devlerini, yerel endüstriye zarar vermekle suçluyor. Bunda, söz konusu vergi muafiyeti sayesinde yerel firmaların rekabet edemeyeceği fiyatlarla çok sayıda ürünü piyasaya sürmelerinin rolüne dikkat çekiliyor.

AB, geçen Mayıs ayında Avrupa Komisyonu tarafından önerilen bir gümrük reform kapsamında vergi muafiyetine yeni bir düzenleme getirmeyi planıyor. "E-ticaretin dev hacminin gümrük sınırlarını zorladığını" belirten Komisyon'a göre, 2023 yılında üçüncü ülkelerden AB'ye değeri 150 euronun altında olup vergiden muaf olan iki milyar paket ulaştı.

Komisyon ayrıca, ithalat vergisi muafiyetinin satıcıları sevkiyatları parçalar halinde göndermeye teşvik ettiğini ve vergi avantajından faydalanmak için kolilerin yaklaşık yüzde 65'inin değerinin düşük gösterildiğini belirtti.

Ucuz e-ticaret firmalarının haksız rekabet dışındaki tartışmalı yönleri neler?

Temu ve bir diğer ucuz e-ticaret platformu olan Shein, dijital güvenlik yönünden de AB içinde tartışma konusu oldu. Birlik, geçen Haziran ayında iki çevrimiçi alışveriş platformundan özellikle çocukları korumak için ne gibi önlemler aldıklarına ilişkin açıklama talep etti. Söz konusu soruşturma, yasa dışı ve zararlı ürünlerin satışıyla mücadele konusunda platformları daha fazla adım atmaya teşvik eden ve Dijital Hizmetler Yasası olarak bilinen AB düzenlemesi kapsamında gerçekleştirildi.

Ayrıca Mayıs ayında Avrupa'nın çatı tüketici hakları örgütü BEUC, Temu'nun uygulamasında "manipülatif teknikler" kullandığı gerekçesiyle firma hakkında Avrupa Komisyonu'na şikayette bulundu. Firma, AB'de aylık yaklaşık 75 milyon aktif kullanıcıya sahip olduğunu açıklamıştı.

"Ultra hızlı moda" devleri ayrıca düşük ücretle çalıştırılan işçileri sömürdükleri ve aşırı tüketimi teşvik ederek çevreye zarar verdikleri yönünde eleştirilerle karşı karşıya.

DW Türkçe'ye engelsiz nasıl erişebilirim?