Hz. İbrahim’in mescidinin üstü gecekondu

MEHVEŞ EVİN

Harran Üniversitesi İlahiyat fakültesi hocaları, bundan üç yıl önce kesin olarak açıkladılar: Semavi dinlerin atası sayılan Hz. İbrahim, Urfa’da (eski adıyla Ur) doğmuş ve 75 yaşına kadar Harran’da yaşadıktan sonra Filistin’e hicret etmişti.

Bu bilgi son derecede önemli zira Şanlıurfa’nın Peygamberler Şehri oluşuna dair söylemler, duyumlar veya eksik bilgilere dayanıyor. Kimi tarihçiler de Hz. İbrahim’in yaşadığına dair bir kanıtın olmadığını öne sürüyor.

Bu tartışmalara kesin noktayı koyacak olan şey, Harran Antik Kenti kazılarına bağlı.

Kazı başkanı Prof. Mehmet Önal, 5. Yüzyılda rahibe Egeria’dan başlayarak bölgeye gelen seyyahların yazdıklarına ve en son 1910’da Gertrude Bell’in fotoğraflarından yola çıkarak, Hz. İbrahim’in mescidi, evini, hatta mozaiklerini dahi bulabileceğine inanıyor. Zeugma kazılarında büyük emeği geçmiş bir arkeolog olduğundan yabana atılır bir ihtimal değil.

Ne var ki önünde büyük bir engel var: Kaçak yapılar!

Zaten 19. Yüzyıldan itibaren Harran’da tahribat büyük olmuş. Binlerce yıldır toprak altında kalabilen, yağmalanmayan kısımların üzerine de son yıllarda gecekondular yapılmış…

Türkiye’nin en büyük anıtsal camisi

Üstelik “Hz İbrahim’in Evi Çevre Düzenleme Planı” girişimini Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteklemesine, 1. Derecede SİT alanındaki yapılara yıkım kararı verilse de yetkililer bu konuda adım atılmıyor.

Oysa devasa bir alana yayılan Harran antik kentinde her dönem, katman katman ve büyük titizlikle 12 yıldır kazılıyor:

Önceki bölümde anlattığımız gibi Ay tapınağı Sin, şehri çevreleyen 4 km’lik surlar, Roma’dan Ortaçağ’a dek kullanılan İç kale, Emevi Camii ve hemen yanındaki katedral, muhteşem hamamlar, hala içinden koku şişeleri çıkan dükkânlar…

Emevi Camii demişken, muhtemelen herkes Şam’dakini biliyor. Peki kendi topraklarımızdaki Emevi camiinden acaba kaç kişi haberdar?

Evet, MS 744’de Emeviler başkentlerini Şam’dan Harran’a taşıdıklarında Halife II. Mervan, aynı ölçülerdeki Harran Ulu Camii’ni yaptırmış.

Aynı anda sekiz-dokuz bin kişinin ibadet edebildiği, 25 kapılı, görkemli bir mimariye sahip camii, 800 yıl önce Moğollar yakıp yıkmış.

Bölgede ilk kazıyı 1950’lerde İngiliz arkeolog David Storm Rice yapmış. Ancak yıllar sonra Dr. Nurettin Yardımcı, 3 yıl Harran’da görev aldıktan sonra 2014’te Prof. Dr. Mehmet Önal’a arkeolojik çalışmaları devretmiş.

12 yılın sonunda Harran Camii’nin ortaya çıkarılan Doğu cephesi, mihrabı, şadırvanı, sütunları, avlusu, minaresi, deprem sonrası restorasyondan geçerek artık ziyaretçilere açıldı.

Türkiye’deki en büyük anıtsal İslami Camii, ne Süleymaniye ne de Sultanahmet…

Paganizm ve semavi dinlerin bir arada olduğu kent

Üzüm motifli sütun süslemeleriyle en zengin taş süslemeli cami unvanına da sahip olan Harran Ulu Camii, Geleceğe Miras projesi kapsamında Geleceğe Miras Gece Turizmine de hazırlanıyor.

Caminin hemen yanında bir medrese ve bir katedralin ortaya çıkarılması, Süryanice ve Grekçe yazılar, paganizme dair buluntular, bölgenin 800 yıl öncesinde farklılıklara çok daha açık ve kapsayıcı olduğunun da kanıtı.

İç kalede Eyyübiler ve Zengiler’in kullandığı düşünülen hamamlar da düzenli ve iyi korunmuş halde bulunmuş. Hatta Osmanlı’nın son döneminde buraya atanan “Harran Reisi”nin bir çuvala koyduğu resmi yazışmalar bile ortaya çıkarıldı, uzmanlara teslim edildi.

Prof. Mehmet Önal, özellikle son iki yılda Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın artan destek ve finansmanı sayesinde kazıların hızlanmasının çok önemli olduğunu belirtiyor.

Zira Urfa, Taş Tepeler’in devrimsel buluntularıyla birlikte Harran antik kentinin derin ve sürprizli tarihiyle sadece bölge açısından değil, dünya için müthiş bir değer.

Eğer bu değerler anlaşılıp sahip çıkılırsa Urfa makus kaderinden kurtulabilir…

Türkiye’nin ucuz işgücü deposu haline getirilen Urfa, çocukların okula gidemediği, kadınların çocuk yaşta evlendirildiği “geri bırakılmış bir şehir” olmaktan çıkıp, insanlık tarihindeki yeriyle anılır.

Harran antik kenti Pompei’yle yarışır mı?