Savaş riski ekonomiyi nasıl etkileyecek?

15 Nisan 2024 - Haftalık ekonomi bülteni... Hazırlayan: İbrahim Ekinci

Genel manzara

Siyaseti de ekonomiyi de derinden etkilemesi kaçınılmaz jeopolitik gelişmeler var. Türkiye’nin yanı başında İsrail saldırganlığının tırmandırdığı savaş riskini artıyor. İsrail’in, Suriye’deki İran konsolosluğuna yaptığı saldırı sonrası İran’ın beklenen misillemesi cumartesi gecesi başladı. Dünya diken üstünde.
Çatışmanın düşük yoğunluklu bir düzeyde kalması ve uluslararası baskıyla sönümlenmesi de mümkün ancak, dünya en kötüsünü varsayıyor. Bundan hareketle, olası bir İran – İsrail + ABD savaşının en fazla etkileyebileceği ülkelerden biri Türkiye.

♦️ Neler olabilir?

- Bölgede artan jeopolitik riskler, risk primini yükseltir ve borçlanma maliyetlerini artırır. Yabancı sermaye risklerin geçişini beklemek üzere güvenli limanlara çekilmeyi tercih eder. Türkiye’nin umduğu düzeyde döviz girişi gerçekleşmez.
- Petrol fiyatları önemli tedarik yollarının çatışma bölgesinde kalması nedeniyle yükselişe geçebilir. Türkiye’nin enerji ithalat faturası artar, cari açıktaki iyileşme tersine döner.
- Hem yabancı girişinin yavaşlaması hem petrol fiyatları artışının yaratacağı ilave döviz ihtiyacı hem de riskten kaçınma eğilimi dövize talebi tetikleyebilir. Bu halde kuru kontrol etmek zorlaşabilir. Aynı nedenle altın fiyatları da artabilir.
- Petrol fiyatlarının ardından navlun fiyatları artar. Bu küresel üretime maliyet yaratırken, çatışmanın genel ticaret yollarında yaratabileceği güvensizlik tedarik zincirlerini yer yer koparabilir. Dolayısıyla enflasyonist dalgayla başa çıkmaya çalışan küresel ekonomi yeni bir enflasyonist dalgaya yakalanabilir.

Piyasalar

✅ FAİZ

Geçen hafta 29 Mart itibariyle faizlerde son durumu paylaşmıştık. Bayram tatili dolayısıyla faizlerde bir değişim olmadı. Özellikle mevduat faizlerinde artışın yavaşlamasını bekleyebiliriz.

Faiz seviyeleri yeterince sıkılaşma izlenimi veriyor. Bununla birlikte bayram tatili ve turizm hareketliliği dolayısıyla fırsatçı fiyatlamalar nisan ayı enflasyonunda sürpriz ve ilave sıkılaştırma ihtiyacına yol açabilir.

✅ ALTIN

Esas olarak jeopolitik riskler nedeniyle, kısmen de FED faiz indiriminin ötelenmesi, merkez bankalarının alımları nedeniyle belirgin bir yükseliş trendi içinde olan altın, İran – İsrail + ABD gerginliğinin derinleşmesiyle tırmanışını sürdürdü. Hafta içinde 2.431 dolara kadar çıktı. Bültenin hazırlandığı saatlerde ons fiyatı 2.438 dolar civarındaydı. Haftalık kazancı yüzde 1.85’ti.
♦️ Ne olur? Jeopolitik gerginlikler altın fiyatlarını yukarı itmeye devam edecek gibi görünüyor. Bu gerginlikler yatışırsa, kar realizasyonları gelebilir. Yatırımcısı merkez bankalarının faiz indirim takvimini de kollaması gerekir.

✅ DÖVİZ

Dolar, 12 Nisan Cuma itibariyle gün içinde 32,91’i gördükten sonra haftayı 32,35 TL’den kapattı. Haftalık getirisi yüzde 1,06 oldu. Pazar günü itibariyle son rakam; 32,357’ydi.
♦️ Ne beklenebilir? Dünya Bankası ile yapılan 18 milyar dolarlık finansman anlaşmasının psikolojik etkisiyle kurların bu hafta sakin seyretmesi beklenebilir. Ancak İran gerginliği havayı bozabilir ve vatandaşta tedbir refleksini depreştirebilir. Bu da dövize talep yaratabilir.

✅ BORSA

Borsa tatil öncesi son iş gününü 9.814’ten kapattı. Haftalık getirisi yüzde 2’ydi.
Bu hafta, 18 milyar dolarlık finansman anlaşmasının kurları gevşetmesinden düşük bir yükselme enerjisi alabilir ancak, coşturacak bir haber akışı görünmüyor. İran gerginliğinin tırmanması nakde geçme eğilimleri geliştirebilir, bu da endeksleri aşağı zorlayabilir.

✅ BITCOIN

Bitcoin, Borsa yatırım fonlarına olan talebin soğuması ve Fed’in faiz indirimlerine ilişkin beklentilerin açıklanan verilerle ötelenmesi sonrası düştü. Bitcoin, yeni işlem gününde kayıplarının bir kısmını geri vermeden önce bir ara yüzde 5'i aşan düşüş yaşadı. Öncesinde yatırımcılar tarafından ilgi gören Pepe ve dogwifhat gibi tokenler de kayıp yaşadı ve küçük dijital para birimlerini izleyen bir endeks iki haftanın en güçlü iki günlük düşüşüne imza attı. OSL SG Pte Trading Direktörü Stefan von Haenisch, “Fed hakkında değişen görüşler, hafta ilerledikçe satışların yaşandığı kripto genelinde bir etki yaratıyor. Her sektör bu durumdan etkilenecektir” dedi.

7 maddede geçen hafta

1 - 18 MİLYAR DOLARLIK EK ANLAŞMA

Dünya Bankası (DB) ile 18 milyar dolarlık ek finansman anlaşmasının imzalandığı duyuruldu. Bazı yanlış yorumlarda, Türkiye’ye bir anda verilecek bir kredi gibi sunuldu ancak DB kredileri, kullanım inisiyatifini hükümete bırakan IMF kredileri gibi değil. Anlaşma kapsamındaki yatırım projelerinin finansmanında kullanılabiliyor. Uzun vadeli ve faizi görece düşük bir kredi. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, kısa süre önce üç ayrı proje için 1,5 milyar dolarlık finansman temin edildiğini açıklamıştı.

Bu ek finansmanla ilk üç yıl içinde Türkiye’ye ilave 18 milyar dolarlık proje kredisi sağlanacak. Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz’dan aktarıyorum; Dünya Bankası’nın şu anda 152 ülkede yürüyen 2.570 projesi var. Devam eden projelerin toplam büyüklüğü 342,5 milyar dolar. Türkiye'de Dünya Bankası grubunun 39 projesi devam ediyor. Bu projeler ile sağlanan toplam kaynak 11,1 milyar dolar.

Onaylanan son projeler, yeşil enerji alanında. Bu kredi anlaşması ile piyasaya sıcak döviz girmese de döviz piyasasında baskılayıcı bir psikolojik etki yaratması mümkün.

2 - AYLIK EN YÜKSEK REEL GETİRİ KÜLÇE ALTINDA OLDU

TÜİK, yatırım araçlarının mart ayı getiri oranlarını açıkladı. Aylık en yüksek reel getiri, %11,57 ile külçe altında gerçekleşti. Euro %1,55 ve Amerikan Doları %0,84 oranlarında yatırımcısına reel getiri sağlarken; mevduat faizi (brüt) %0,36, BIST 100 endeksi %4,34 ve DİBS %4,92 oranlarında yatırımcısına kaybettirdi.

3 - SANAYİ ÜRETİMİ YILLIK YÜZDE 11,5 ARTTI

TÜİK açıklamasına göre sanayi üretimi aylık yüzde 3,2, yıllık 11,5 arttı. Ekonomide durgunluk beklenirken gelen yüksek gelen rakamlar dikkat çekti. Dr. Orhan Karaca, geçen yıl deprem nedeniyle yaşanan düşüşün bu yıl için baz etkisi yarattığını, sanayi üretimindeki aylık artışın büyük kısmının askeri araçları da kapsayan "diğer ulaşım araçları imalatı" sektöründeki aylık %50,6'lık artıştan geldiğini, geçici bir durum olarak gözüktüğünü söyledi.

4 - BAYRAM TATİLİNDE YİYECEK İÇECEK FİYATLARI ŞAŞIRTTI

Dokuz günlük bayram tatilinde birçok tatilci yiyecek ve içecek fiyatlarındaki fahiş değerleri gösteren menüler paylaştı. Bilindiği gibi TÜFE genel endeksi Ocak 2021’den bu yana 400 puanın biraz üzerinde artış gösterirken yiyecek hizmetleri endeksi 600 puanın üzerinde arttı. Ücret ve maaşlar ise TÜFE enflasyonu civarında artırıldı. İşte bu fark tatilcilerin cebini yaktı. Tatil dolayısıyla yaşanan fırsatçı fiyatlamalar nisan ayı enflasyonuna yansıyabilir.

5 - ŞİMŞEK’İN EMEKLİ AÇIKLAMASI

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in “Emeklilere zam yapmak için yurtdışından yüzde 50’den fazla bir faizle borçlanmak gerekecekti” şeklindeki sözleri tartışma yarattı. Şimşek'in sözlerine Türkiye'nin yüzde 50 faizle borçlanmadığı ve emekli aylığı ödemelerinin dış borçlanma konusu olmadığı, SSK gelirleri ve bütçeden takviye ile ödendiği itirazları geldi.

6 - RESTORAN VE KAFELERE VERGİ DENETİMİ

Bakan Şimşek’in geçen hafta bir başka önemli açıklaması da KDV ve vergilerle ilgiliydi. Bakan, “KDV’deki oran uyumsuzluklarını tespit etmeye yönelik yapay zeka destekli çalışmalar tamamlandı. Temel ihtiyaç ürünleri üzerindeki vergi yükünü azaltmak için uygulanan düşük KDV oranlarını istismar ettiği tespit edilen firmalara yönelik saha denetimleri yapılacak” dedi. Denetim, asıl olarak restoran ve kafelerde KDV’si %10 olan ürünlerin KDV’si %1 olan ürünler olarak gösterilmesi sonucu oluşan vergi kaybını önlemeyi amaçlıyor.

7 - KİRA GELİRİNİ BEYAN ETMEYENLERE PİŞMANLIK ÇAĞRISI

Bakan Şimşek, kira, ücret ve değer artışı kazancı kaynaklı gelir elde etmesine rağmen beyanname vermeyen mükelleflerin tespit edildiğini belirterek, "Beyanname doldurmayanlar, vergi dairelerinden yazı gelmeden pişmanlık hükümlerinden yararlanarak beyanname verebiliyor. Pişmanlıkla beyanname verildiğinde ceza kesilmiyor" dedi.

Bir görüş

İktidar, kısa vadeli iktisat politikalarında Şimşek’in temsil ettiği reçeteye mahkûmdur

Prof. Dr. Korkut Boratav, geçen hafta BirGün Gazetesi’ne açıklamalar yaptı. Boratav’ın açıklamalarından satır başları şöyleydi:
“AKP galibiyetinin yenilgiye dönüşmesinde halk sınıflarında yoksullaşmayı sürdüren ekonomik etkenlerin belirleyici olduğu söylenebilir. Temel farkın yoksullaşma olgusunda değil, bu olgunun algılanmasında olduğunu düşünüyorum.

(…) Mayıs 2023 seçimi yapıldığında Türkiye’nin tüm emekçi katmanları, son yıllara damgasını vuran, enflasyonun hızlandırdığı ağır bir bölüşüm şokundan geçmekteydi. Bu olgu ve iktidarın sorumluluğu algılanmadıkça oylara yansıyamaz. Bunların algılanmasını frenleyen temel etken, toplumun en yoksul katmanlarında tutucu-İslamcı ideolojinin hegemonyası olmuştur. Bu hegemonya başta eğitim sistemi olmak üzere devlet aygıtlarının, kamu kaynaklarınca beslenen İslamcı sermayenin, medyanın, cemaat-tarikat, AKP örgütlerinin 20 yıllık birikimli etkileri ile sağlandı.

(…) SHP’yi ilk parti konumuna getiren 1989 yerel seçim sonuçları, Turgut Özal dönemine son veren kritik aşamayı başlatmıştı. 2024 seçim sonuçlarının, Erdoğan dönemi için de benzer bir dönüm noktası olabilir. Ekonomide ve siyasette iktidarın hareket alanı daralmıştır. İktidar, kısa vadeli iktisat politikalarında Mehmet Şimşek’in temsil ettiği reçeteye mahkûmdur. Bu yenilgi ortamında Saray’ın (özellikle Erdoğan’ın adaylığını mümkün kılan) bir Anayasa değişikliği için siyasal enerji toparlaması mümkün görülmüyor.

(…) Şimşek programı sonunda enflasyon son bulacaktır; ama 2002’deki Ecevit koalisyonunu iktidardan uzaklaştıran ekonomik ortamın (toplumsal bunalımın) bir benzerini yeniden yaratarak…

En geç 2028’de “yeni”, yani AKP’yi içermeyen bir iktidar, ekonomiyi onarmaya başlayacaktır. Bu tür bir “onarma”nın ekonomik çerçevesi IMF’nin Türkiye için orta dönemli öngörülerinde yer alıyor: “Ilımlı” (yüzde 3 civarına yerleşen) bir büyüme temposunun sağlayacağı istikrar senaryosu tasarlanıyor… İşsizlik, cari işlem açıkları, enflasyon oranları da istikrar içinde (“ılımlı”) seyredecek; dış kaynak girişleri bu ortamın sürdürülmesini mümkün kılacaktır. Şimşek programının bitiminde oluşan toplumsal bunalım ortamını sürekli kılan bir durgunlaşma…

(…) Öte yandan, bugünkü ortamı yaratmakta olan neoliberal/Şimşek programına karşı iktidara adaylığı üstlenmiş olan CHP’nin, yerel yönetimlerin dışında tüm Türkiye için tasarlayacağı alternatif önem taşıyor.

(…) Bir anlamda (toplumsal itiraz) “geçici bir adres olarak” CHP’ye yönelmiştir. CHP’nin bu yönelişi özümsemesi büyük önem taşıyacaktır. Sadece CHP’nin değil, Cumhuriyetçi Sol’un sorunudur. Elbirliğiyle katkılar gereklidir.”

Küresel ekonomi

PETROL ARZI GÜNLÜK 410 BİN VARİL ARTTI

Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) 2024 yılı Mart ayına ilişkin petrol piyasası raporuna göre, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütünün (OPEC) ham petrol üretimi martta önceki aya göre günlük 110 bin varil artarak 27 milyon 50 bin varil oldu. OPEC dışı ülkelerin üretimlerindeki artışla birlikte küresel petrol üretimi, martta önceki aya göre günlük 410 bin varil artarak 102 milyon 350 bin varile ulaştı.

ECB FAİZİ DEĞİŞTİRMEDİ

Avrupa Merkez Bankası (ECB) Yönetim Konseyi son toplantısında faizleri değiştirmedi. Başkan Christine Lagarde, faiz seviyelerinin enflasyonu düşürdüğünü, gelecek yıl hedefe (%2) düşmesini beklediklerini, ancak EU Bölgesinde hizmet enflasyonun son 5 aydır yüzde 4 gibi yüksek seviyelerde seyrettiğini söyledi. Lagarde, bununla birlikte faiz indirimi için her şeyin yüzde 2'ye düşmesini de beklemeyeceklerini ifade belirtti. Bu açıklama ECB'nin haziran toplantısında faiz indirimine başlayabileceği şeklinde yorumlandı.

GÖZLER FED’İN 1 MAYIS TOPLANTISINDA

Genelde küresel ekonomi, bizde ise özel olarak dövizin yönü bakımından en önemli dış değişken FED faiz kararları… Mart ayı toplantısında beklentiler dahilinde politika faizini yüzde 5,25-5,50 aralığında sabit tutmuştu. 1 Mayıs’ta yapılacak toplantıda nasıl karar vereceği önemli. Piyasa, mayıs toplantısında da politika faizini yüzde 90 ihtimalle sabit tutacağı, haziran ayında ise yüzde 58 ihtimalle faiz indirimlerine başlayacağını öngörüyor. Fed swap fiyatlamalarında bu yıl için politika faizinde indirim beklentisi 60 baz puan oldu. Bu, bu yıl için 2 faiz indirimi ve ilk indirimin de Eylül ayında geleceği beklentisini ifade ediyor.

YAPISAL SORUNLAR BÜYÜMEYİ POTANSİYELİN ALTINDA TUTUYOR

Dünya Bankası, Türkiye’nin de içinde yer aldığı Avrupa ve Orta Asya Bölge raporu güncellemesini yayımladı. Raporda, enflasyon nedeniyle birçok ülkede uygulanan sıkı para politikaları, Ukrayna-Rusya savaşı, emtia fiyatları gibi birçok gelişmenin iyileşmeyi sınırladığı, büyümenin de 2023’e göre daha düşük olacağı kaydedildi. Jeopolitik gelişmelerin daha da kötüleşmesi dahil bir dizi risk bulunduğu da belirtilen raporda 2025’te de büyümenin sınırlı kalacağı kaydedildi. Dünya Bankası, Avrupa ve Orta Asya ekonomisinin büyüme hızını bu yıl yüzde 2,8 bekliyor.

KÖMÜR SANTRALİ KURULU GÜCÜNDE DİKKAT ÇEKEN ARTIŞ

Uluslararası sivil toplum kuruluşu Global Energy Monitor'un (GEM) "Yükseliş ve Çöküş Raporu"na göre kKüresel kömür santrali kurulu gücünde 2023'teki yüzde 2'lik büyüme 2016'dan beri görülen en büyük artış olarak kayıtlara geçti. Dünyada Çin dışındaki kömür santrali kurulu gücü de 2019'dan beri ilk kez yükseldi. Devreye giren ve çıkanlardan sonra dünyadaki kömür santrali kurulu gücü 2 bin 130 gigavata yükseldi. Çin 47,4 gigavat ile geçen yıl devreye giren yeni kömür santrallerinin yaklaşık üçte ikisini oluşturdu.

ABD'DEN RUS METALLERİNE YENİ KISITLAMA

ABD, Rus alüminyum, bakır ve nikel ticaretine yeni kısıtlamalar getirdiğini duyurdu. Yeni kısıtlamalar 13 Nisan ve sonrasında üretilen Rus alüminyum, bakır ve nikel için geçerli olacak. Bu tarihten önce üretilen metaller muaf tutulacak. ABD bu üç metalin Rusya'dan ithalatını ve küresel referans fiyatların belirlendiği Londra Metal Borsası da dahil olmak üzere borsaların Rusya tarafından üretilen yeni alüminyum, bakır veya nikeli kabul etmesini yasaklıyor.

Şirketler

Fransız enerji şirketi SLB, ABD enerji sektöründe büyüme planları kapsamında ChampionX'i 8 milyar dolara satın alacağını açıkladı. Bu, Fransa merkezli çok uluslu petrol sahası hizmetleri sunan SLB'nin bir hafta içindeki ikinci satın alımı oldu. SLB, Cameron International'ı da 2016’da 14,8 milyar dolara satın almıştı.

Suudi Arabistan'ın ve dünyanın en büyük petrol şirketlerinden biri olan Aramco, mavi hidrojen üretimi için kullanmak üzere ABD'li LNG girişimleriyle görüşmelerde bulunuyor. Aramco CEO'su Amin Nasser gazetecilere yaptığı açıklamada, ABD ve diğer bölgelerdeki bir dizi kuruluşla görüşmeler yürüttüklerinin söyledi. Nasser, şirketin uluslararası alanda LNG'ye odaklanacağını ve gaz üretimini mavi hidrojen ve enerji üretmek için Suudi Arabistan'da kullanmaya çalışacağını söyledi.

DFDS, Türkiye’nin en büyük lojistik şirketlerinden Ekol Lojistik'in Türkiye ile Avrupa'yı birbirine bağlayan uluslararası taşımacılık iş kolunu satın aldı. Satın alma işleminin, AB birleşme kontrol onayı alınmasını takiben 2024'ün 4. çeyreğinde tamamlanması bekleniyor. Bu satın almanın değeri 260 milyon Euro olarak açıklandı. DFDS, Danimarkalı ve ağırlıkla gemi taşımacılığı yapıyor.

Dünyaca ünlü İtalyan moda tasarımcısı Roberto Cavalli, uzun süredir mücadele ettiği bir hastalık nedeniyle 83 yaşında Floransa'daki evinde yaşama gözlerini yumdu. 1940 yılında İtalya'nın Floransa şehrinde doğan Cavalli, özellikle baskılı deri ve denim giysileri ile tanındı. 1970'lerde Sophia Loren ve Brigitte Bardot gibi yıldızları giydirmişti. Ayrıca parfüm ve aksesuar gibi farklı moda alanlarında da varlık gösterdi. Hollywood yıldızlarından Avrupa sosyetesine kadar geniş bir ünlü kitlesi tarafından tercih edildi.

İbrahim Ekinci'nin hazırlayıp sunduğu Marjinal Fayda podcast serisini kisadalga.net ve podcast platformlarından dinleyebilirsiniz...

Podcastlerimiz, bültenlerimiz, günlük haberlerimiz ve araştırma dosyalarımız ile iyi gazetecilik yolculuğumuzda Kısa Dalga'yı desteklemek için buraya tıklayabilirsiniz. Her türlü desteğiniz bizim için çok değerli!