Afganistan: Aktivistlerden kadınlar için online dergi

Shabnam von Hein

Afganistan'daki Birleşmiş Milletler Yardım Misyonunun (UNAMA) son raporuna göre Taliban yönetimi, ülkede zaten sınırlı olan kadın haklarını daha da kısıtladı. BM misyonu, Aralık 2023 tarihli raporunda, Taliban'ın evli olmayan ya da yanında bir erkek vasi bulunmayan kadınlara karşı sert önlemler aldığına dikkat çekiyor.

Rapora göre kadınların çalışma, seyahat ve sağlık hizmetlerine erişimi son aylarda daha da zorlaştırıldı. Çok sayıda somut örneğe yer verilen BM raporunda, örneğin bir kadına "Fazilet Bakanlığı" tarafından, bir sağlık merkezindeki "işine devam edebilmesi için evlenmesi gerektiği" söylendi. Buna gerekçe olarak, "bekâr bir kadının çalışmasının yakışıksız olması" gösterildi.

Zan Times adlı online derginin kurucusu olan Zehra Nadir'e göre rapordaki örnekler, pek çok benzer vakadan sadece birkaçı. Gazeteci Nadir, dergiyi Ağustos 2022'de ülkesindeki kız çocuklarının ve kadınların seslerini duyurmak için hayata geçirdi.

34 yaşındaki Nadir, Kanada'da yaşıyor. York Üniversitesi'nde toplumsal cinsiyet çalışmaları alanında doktora yapmak için Kâbil'den Toronto'ya uçtuğunda Taliban henüz iktidarda değildi. Bugünkü Taliban döneminde, eğitimine devam etmek için ülkeden ayrılmasının mümkün olmayacağını belirtiyor ve ekliyor: "Şimdi kendimi, ülkemdeki kız çocuklarını ve kadınları desteklemekle yükümlü hissediyorum."

Taliban rejimi altında riskli çalışma

Nadir, ülkeden ayrılmadan önce Afganistan'da gazeteci olarak çalıştı. New York Times'ın da arasında bulunduğu uluslararası basın kuruluşları için muhabirlik yaptı. Taliban'ın iktidara gelmesinden bu yana işlerini kaybeden ya da hayatlarından endişe ettikleri için ülkeyi terk etmek zorunda kalan meslektaşlarıyla hâlâ iletişim halinde. Bu iletişim ağını, derginin içeriğinin hazırlanmasında kullandığını belirtiyor:

"Dergimiz Zan Times için Afgan kadın gazeteciler, Farsça ve İngilizce haber yapmak üzere ülke içinde ve dışında çalışıyorlar. Sahadaki bilgiler, Afganistan'daki küçük bir grup kadın gazeteci tarafından toplanıyor. Büyük tehlike altında çalışıyorlar ve Taliban'ın duymak istemediği konularla ilgili haber yapıyorlar: Afganistan'da LGBTİ+'lar, insan hakları; aile içi şiddet ya da çocuk evlilikleri. Anlatacak çok şey var. Çok fazla adaletsizlik söz konusu."

Taliban, Ağustos 2021'de iktidarı ele geçirdikten sonra kadınları kamusal yaşamın neredeyse tüm alanlarından menetti. Kız çocuklarının altıncı sınıftan sonra okula gitmesi yasaklandı, güzellik salonları kapatıldı. Mayıs 2022'de yayınlanan bir kararnamede, kadınlara dışarıda tüm vücutlarını örten bir burka giymeleri ve sadece gözlerini göstermeleri tavsiye edildi. Tüm vücudu kapatan burka giymeden evden çıkmaya cesaret eden herkes, sokak ortasında darp edilip gözaltına alınıyor.

"Pek çok ailenin bakış açısına göre, kadın aile üyelerinin Taliban tarafından gözaltına alınması büyük bir utanç. Bu yüzden pek çok baba ya da koca, kızlarının ya da eşlerinin evden çıkmasını yasaklıyor" diyen Zehra Nadir sözlerini şöyle sürdürüyor:

"Eleştirel habercilik ve Taliban'ın propagandasıyla çelişen her şey hayatî tehlike arz ediyor. Sahadaki meslektaşlarımız son derece dikkatli olmak zorunda. Takma isimlerle yazıyorlar ve evden sadece bize danışarak çıkıyorlar. Meslektaşlarımız birbirlerini tanımıyor ve sadece yurtdışındaki meslektaşlarıyla iletişim kuruyor."

"Sadece kınamak yetmez!"

Zehra Nadir, online dergiyi kurmak için başlangıçta kendi birikimlerini kullandığını, meslektaşlarının da kısmen ücretsiz çalıştığını anlatıyor. Ancak artık hibe, fon ve bağış alıyorlar. Afgan gazeteci, dergiyle ilgili şu bilgileri veriyor:

"Biz insanları eğitmek istiyoruz. Kendimizi eleştirel düşünmeye adadık. Okuyucularımız çoğunlukla Afganistan'dan, ama çok sayıda Afgan mültecinin yaşadığı diğer ülkelerden de çok sayıda takipçimiz var."

Zehra Nadir, uluslararası toplumun dayanışmasının yanı sıra ülkesindeki kadınlara ve kız çocuklarına dışarıdan verilen siyasi desteğe güveniyor. Ancak yine de Batılı ülkelerin, bu konuda daha somut adımlar atması gerektiğini savunuyor: "Sadece iyi niyet temennilerinden ya da Taliban'ı kınamaktan bahsetmiyorum. Bu hiçbir fayda sağlamıyor. Taliban'a karşı somut ve kararlı adımlara ihtiyaç var. Örneğin, kadın düşmanı politikalarını değiştirene ve kadınların kamusal yaşama yeniden aktif olarak katılmalarına izin verene kadar seyahat yasağı dahil, çeşitli yaptırımlar uygulanması gerekiyor."