Beş soruda Polonya krizi

Füze nereye düştü ve füzeyi kim ateşledi?

Polonya'nın Ukrayna sınırına yaklaşık altı kilometre uzaklıktaki Przewodow köyüne düşen füze, iki kişinin ölümüne neden oldu. Polonya Dışişleri Bakanlığı, füzenin yüksek ihtimalle Rus üretimi olduğunu açıkladı.

Füzenin düştüğü bölgenin fotoğraflarını inceleyen uzmanlar da, füzenin Rus yapımı S-300 füze sistemini andırdığını söylüyor. Sovyet yapımı S-300 sistemleri, bugün Ukrayna'nın Rus saldırılarına karşı kullandığı hava savunma sistemlerinin başında geliyor.

Füzeyi kimin fırlattığı sorusu ise hâlen belirsizliğini koruyor. Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda, Çarşamba günü öğlen saatlerinde yaptığı açıklamada, Polonya'ya kasıtlı bir saldırı düzenlendiğine ilişkin bir kanıt mevcut olmadığını ve füzenin topraklarına isabet etmesinin muhtemelen talihsiz bir kaza olduğunu dile getirdi.

Daha önce yaptığı bir açıklamada ise Duda, "Salı günü boyunca Rusya'nın Ukrayna'ya füze saldırısı düzenlediğini biliyoruz. Ancak şu noktada füzeyi kimin fırlattığına ilişkin kesin bir bilgiye sahip değiliz. İncelemeler sürüyor" açıklamasını yaptı. Kiev'in aktardığı bilgilere göre Rusya, Salı günü Ukrayna'ya 100 civarında füze ateşledi.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Joe Biden ise, konuyla ilgili inceleme yürütüldüğünü ancak rotasına bakılacak olursa füzenin Rusya tarafından atılmış olmasının "muhtemel olmadığını" söyledi. Alman haber ajansı dpa'ya göre ise, Biden, G20 zirvesi sırasında gerçekleştirilen acil toplantıya katılan liderlere, Polonya'daki köyü vuran füzenin Ukrayna'dan atıldığını söyledi.

Polonya ve NATO nasıl tepki verdi?

Olayın ardından Polonya, silahlı kuvvetlerinin belirli kısımlarını alarma geçirdi. Varşova, olayla ilgili bilgi almak üzere Rusya Büyükelçisi'ni çağırdı. Polonya Ulusal Güvenlik Konseyi BBN, önce Salı akşam saatlerinde, daha sonra da Çarşamba öğlen saatlerinde bir araya geldi. Polonya öte yandan, NATO'yu da alarma geçirdi. Bir hükümet sözcüsü, NATO Anlaşması'nın 4'üncü maddesini hayata geçirmek için yeterli gerekçe olup olmadığını tespit etmek üzere, müttefikleri ile birlikte fikir birliğine vardıklarını bildirdi.

Ancak DW Brüksel muhabiri Teri Schultz, Varşova'nın 4'üncü maddeyi görüşmeye ilişkin talebini geri çektiğine ilişkin bir bilgi edindiğini aktardı.

NATO, Çarşamba öğleden önce Brüksel'de konunun ele alındığı acil bir toplantı düzenliyor.

Rusya Savunma Bakanlığı ise, Rus füzelerinin Polonya topraklarına isabet ettiği iddialarını reddetti. Bakanlık, söz konusu haberlerin "gerilimi tırmandırma amacı taşıyan kasıtlı bir provokasyon" olduğunu savundu. Yapılan açıklamada, "Ukrayna-Polonya sınırında Rus silahlarıyla herhangi bir saldırı düzenlenmemiştir" denildi.

4. ve 5. maddeler nedir?

Bir askeri ittifak olan NATO’nun kuruluş belgesi, Kuzey Atlantik Anlaşması. Polonya'ya füze isabet etmesi, söz konusu metinde yer alan 4 ve 5'inci maddeleri akıllara getirdi. Her bir NATO üyesi gibi Polonya'nın da, söz konusu maddeleri hayata geçirme hakkı bulunuyor.

NATO Anlaşması'nın 4'üncü maddesi, bir üye ülke başka bir ülke veya terör örgütü tarafından kendisini tehdit altında hissettiği durumları kapsıyor. 30 müttefiğin her biri, tehdit altındaki müttefiklerinin talebi üzerine resmi istişarelere başlıyor. İstişareler kapsamında bir tehdidin var olup olmadığı ve bununla nasıl başa çıkılabileceği soruları masaya yatırılıyor. Alınan kararların tümü, oy birliğiyle alınıyor.

Ancak 4'üncü madde, harekete geçme ve tepki verme yönünde bir zorunluluğun mevcut olduğu anlamına gelmiyor.

İstişare mekanizması geçmişte birkaç kez hayata geçirilmiş bulunuyor. Söz konusu maddeyi, yaklaşık bir yıl önce Türkiye, Suriye'deki bir saldırıda Türk askerlerinin öldürülmesinin ardından hayata geçirmişti. Ankara'nın talebi üzerine istişarelerde bulunan NATO, eyleme geçme kararı almamıştı.

Şubat ayında Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından, NATO'nun doğu kanadını oluşturan ülkelerden olan Estonya, Letonya, Litvanya ve Polonya, 4'üncü maddeyi hayata geçirmişti.

Anlaşmanın 5'inci maddesi ise, NATO'nun kolektif güvenlik anlayışının özünü oluşturuyor. Söz konusu madde, müttefiklerden biri saldırıya uğradığı takdirde, saldırının tüm ittifaka karşı düzenlenmiş olarak görüleceğini ifade ediyor. 5'inci madde bugüne kadar yalnızca 2001'de ABD’de El Kaide tarafından düzenlenen 11 Eylül terör saldırılarının ardından hayata geçirildi. ABD saldırılara, Afganistan'a saldırarak karşılık verdi. Bu bağlamda NATO da bir misyon gönderdi.

Polonya bağlamında 5'inci maddenin hayata geçirilmesi henüz gündemde değil. Çünkü füzenin Polonya toprağına kasıtlı biçimde Rusya tarafından atıldığına ilişkin bir kanıt mevcut değil.

NATO ortakları nasıl tepki verdi?

Füze Polonya topraklarına düştüğü sırada, dünyanın en büyük yedi demokrasisinin liderleri, Bali'deki G20 zirvesi kapsamında akşam yemeği masasında idi. ABD Başkanı Biden, sabah saatlerinde bir kriz toplantısı düzenledi. Toplantının ardından yapılan açıklamada Polonya'ya "tam destek ve yardım" sözü verilirken, Rusya'nın "barbarca saldırıları" ise kınandı.

Düzenlenen acil toplantıya Biden'ın yanı sıra Almanya Başbakanı Olaf Scholz, Kanada Başbakanı Justin Trudeau, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, Japonya Başbakanı Kişida Fumio, İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, Hollanda Başbakanı Mark Rutte, Avrupa Birliği (AB) Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ve AB Konseyi Başkanı Charles Michel katıldı.

Öte yandan Estonya ve Slovakya'nın da aralarında bulunduğu çeşitli ülkeler, Polonya'ya tam dayanışma ve destek taahhüdünde bulundu.

Almanya Başbakanı Scholz ise, "Bu korkunç bir olay ve şimdi bunun nasıl gerçekleşebildiğinin titiz bir biçimde ortaya çıkarılması gerekiyor" açıklamasında bulundu.

Türkiye nasıl tepki verdi?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Endonezya'daki zirvenin ardından düzenlediği basın toplantısında, "Rusya'nın yaptığı açıklamaya saygı duymak durumundayım. Rusya'nın 'Bizimle bu işin alakası yoktur' demesi bizim için önemli. Biden'ın füzelerin Rus yapımı olmadığını açıklaması Rusya ile alakası olmadığını göstermektedir. İnceleme, araştırma şarttır" dedi.

"Temennim odur ki burada ısrarla bir Rus yapımıdır diye bunun üzerine gitmek bu işi tahrik eder diye düşünüyorum" diye konuşan Erdoğan, "Biz tabii bir an önce Rusya ile Ukrayna'yı aynı masa etrafında toparlamanın gayreti içerisindeyiz. Bu gayretin içerisindeyken burada tahrik metodunu kullanmak doğru olmasa gerek. Barışın yolu diyalogdan geçer" ifadelerini kullandı.

Öte yandan düzenlenen basın toplantısında bir gazeteci, Erdoğan’a, "Oteldeki toplantıya birçok NATO üyesi katıldı. Siz niye orada yoktunuz? Bu füze olayı ve genel olarak Rusya-Ukrayna savaşı bağlamında bölünme görmeli miyiz?" sorusunu yöneltti. Erdoğan yanıtında, "Konstantin! Altı ülke bir araya gelmiş... E diğer yirmi ülkeyi niye sormuyorsun. Demek ki bizi arama imkanları o esnada olmamış olabilir. O çok da önemli değil" diye yanıt verdi. Erdoğan, "Bizi önemli işlere davet ediyorlar. Önemsiz olan işlere de gitmemize gerek yok. Okey?" ifadelerini kullandı.

Türkiye, NATO'nun en büyük ikinci ordusuna sahip.