HABER - ANALİZ: TÜRKİYE RUSYA’YA BOĞAZLARI KAPATABİLİR Mİ?

Rusya sabah saatlerinde Ukrayna’yı işgal etmeye başladı. Ukrayna bir yandan BM’yi göreve çağırırken Türkiye’den de bir talepte bulundu. Ukrayna'nın Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar, Rusya'nın Donbass'a operasyon başlatması sonrasında Türkiye'den Boğazları Rus gemilerine kapatmasını talep ettiklerini açıkladı.

Bodnar, Türkiye'den İstanbul ve Çanakkale boğazlarını Rus gemilerine kapatmasını ve Moskova'ya yaptırımlar dayatılmasını talep ettiklerini söyledi. Ukraynalı elçi, "Hava sahasının, İstanbul ve Çanakkale boğazlarının kapatılmasını istiyoruz. İlgili talebimizi Türk tarafına ilettik. Aynı zamanda Rus tarafına yaptırımlar dayatılmasını istiyoruz" dedi. 

Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının kontrolü 1936'da imzalanan  Montrö Sözleşmesi ile Türkiye’ye verildi. Ankara, İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkına sahip. Ancak bunun için takip etmesi gereken bir kurallar silsilesi mevcut. 

Montrö Sözleşmesi Ukrayna’nın Talebi için Ne Diyor?

Montrö Sözleşmesi’ne göre savaş zamanında Türkiye Boğazlar konusunda Karadeniz’e kıyısı olan devletler ve olmayanlar olmak üzere iki kural silsilesini uygulamak yükümlü. Hali hazırdaki savaş Rusya ile Ukrayna arasında yani savaşan iki taraf da Karadeniz’e kıyısı olan devletler. Bu noktada Türkiye şu kaideleri uygulamakla yükümlü:

Türkiye savaşta olursa gemilerin geçişi Türkiye’nin takdirine bağlıdır. Ancak şu anda Türkiye savaşta değil bu durumda şu kurallar geçerli.

Savaş gemileri söz konusuysa:

Türkiye savaşta değilse:

• Savaşta olmayan ülkelerin gemileri barış zamanında olduğu gibi geçebilirler. 
• Savaşan devletlerin gemileri (Rusya ve Ukrayna) üç istisna hal dışında boğazlardan geçemez. Bu istisnalar:

a. Bağlanma limanından ayrılan gemiler geri dönebilir

b. BM’nin zorlama önlemlerini uygulayacak gemiler geçebilir

c. Türkiye’nin taraf olduğu bir yardım anlaşması hükümleri uyarınca gemiler geçebilir. 

Türkiye savaştaysa: 

• Gemilerin geçişi Türkiye’nin takdirine bağlıdır. 

Ticaret Gemileri için duruma bakıldığındaysa;

• Türkiye savaşta değilse, bu durumda değil, ticaret gemileri barış zamanında olduğu gibi geçiş yapabilir.

• Türkiye savaşa girerse:
• Türkiye ile savaşan devletlerin bayrağını taşıyan ticaret gemilerinin geçişi Türkiye’nin takdirine bağlıdır.
• Türkiye ile savaş halinde olmayan devletlerin gemileri düşman devletlere yardım etmemek ve gündüz gösterilen yoldan seyretmek kaydıyla geçebilir. 

Sözleşmedeki düzenleme dikkate alındığında Türkiye eğer isterse Ukrayna’nın talebi üzerine Rusya savaş gemilerine istisna kaideler haricinde boğazları kapatabilir. Ancak bunu yaparsa Ukrayna’ya da kapatması gerekir.

Sadece Rusya’ya kapatırsa taraf tutmuş olur. Ticaret gemileri konusundaysa Türkiye’nin Rusya ya da Ukrayna gemilerine boğazları kapatması mümkün değil, barış zamanı koşulları geçerli. Şayet Türkiye yakın savaş tehdidi var derse ticaret gemileri gündüz yapılır, kılavuz kullanılabilir ve Türkiye’nin göstereceği yoldan yapılır.