'Her ile bir havalimanı' projesi 10 milyar doların üstünde zarar oluşturdu

AKP’nin “proje siyaseti” havacılıkta 10 milyar dolardan fazla zarar yarattı. Sadece yapım maliyeti 4 – 5 milyar dolar olarak tahmin edilen Atatürk Havalimanı’nın (AHL) çöpe atılması değil, aynı zamanda kapasitesinin yüzde 5’ini, yüzde 10’unu, yüzde 20’sini bile kullanamayan onlarca liman kuruldu.

“Kalkınma”yı bol inşaat sanmak, ülke gönencini, gelişmişliğini gökdelen çokluğu sanmakla eleştirilen AKP’nin inşaat tutkusunun tek nedeni kalkınma ile ilgili arkaik fikri plan değil. Aynı zamanda seçmen tavlama fonksiyonu ve büyük rant fırsatları yaratması… İşte bu anlayış, havacılıkta büyük atıl kapasitelere yol açmış bulunuyor.

“Her ile bir hava limanı” gibi, fizibilite koşulunu gözetmeyen yatırımlar (Çok yakında hava limanları olduğu halde yapımına başlanan Gümüşhane – Bayburt havalimanın kapasitesini doldurabilmesi için iki il nüfusunun yılda 8 kez havalimanını kullanması gerekiyor!) çok yerde “gereksiz” yatırımlara, asıl ihtiyaç olan yerlerde ise yatırımların gecikmesine yol açmış durumda.

DHMİ’nin önceki yıllarda olduğu gibi 2023 yılı yolcu verileri de AKP anlayışının büyük maliyetinin tablosu olarak yansıyor.

Ekonomim gazetesinde yer alan analiz habere göre:

Dört hava limanı çürüyor. 2 milyona yakın yolcu kapasiteli bu limanlarda (Uşak, Aydın Çıldır, Balıkesir ve Gökçeada limanları) hava trafiği yok. Sıfır veya sıfır derekesinde. 4 – 5 yıldır hiç uçak inmeyen limanlar var. Çıldır’ı THY, eğitim için kullanıyor. 2010 yılının parasıyla 80 milyon liraya kurulan Gökçeada tamamen atıl durumda. Kocaeli Cengiz Topel’de 800 bin kişilik yolcu kapasitesinin sadece yüzde 0,4’ü gerçekleşmiş. Tekirdağ Çorlu ve Kastamonu limanlarından kapasite / kullanım oranları sırasıyla yüzde 4 ve 4,1. Yolcu garantili Zafer Havalimanı kapasitesinin sadece yüzde 4,3’ü kadar yolcu almış. Toplam 12 havalimanı kapasitesinin yüzde 10’undan daha düşük trafik almış. 8 hava limanında 2023 trafiği, kapasitelerinin yüzde 10 ila 20 arasında kalmış. Kapasitesinin ancak yüzde 20 – 30’u arasında trafik alan liman sayısı 4. Yüzde 40 – 50 arasında yolcu trafiği almış liman sayı da 4.

Bu tabloya göre:

Toplam 56 limandan;

• Hiç trafik almayan liman sayısı 4,
• Kalan 52 limandan 35’i de kapasitelerinin yarısı kadar bile trafik almamış.

Liman yatırımları. Uzun zamandır tartışma konusu… “Her ile bir havalimanı” gibi bin slogan, fizibiliteyi dışlamış. Bazı liman yatırımları, daha önce yapılmış başka limanların kapasitelerini çalarak, yatırımı atıla çevirmiş.

Durumu iyi, kapasitesini uluslararası ölçüde karşılayan, hatta kapasitesinin üstünde yolcu trafiği alan limanlar da var. Uluslararası ölçülerde, havalimanı yatırımlarının gelecek 10 yılı karşılayabilecek kapasitede yapılması doğru kabul ediliyor. Dolayısıyla yolcu trafiğinin yıllık artış oranına göre kabaca yüzde 20- 30 ölçüsünde atıl kapasite normal. Bunun altı kamu zararı! Doğru yatırım… Mevcut trafiği ve gelecek 10 yılı karşılayabilecek kapasitede yatırım yapmak. 10 yıl sonrası için doğru olansa, mümkün mertebe yatırımları bugünden, ihtiyaç olduğunda büyütülmeye, kapasite artırılmaya müsait yerde ve mimaride yapmak…

6 liman durumu kurtarıyor

Fiili yolcu sayıları ve kapasite karşılaştırmasında uluslararası ölçekte makul durumda olan liman sayısı 11’de kalıyor. Büyük limanlar; İstanbul, Sabiha Gökçen’in kapasitelerine yakın olması, Esenboğa dahil 6 limanda kapasitenin üstünde yolcu sayısı gerçekleşmesi Türkiye için genel ortalama kapasiteyi yüzde 68.2’ye çekiyor.

İstanbul Havalimanı şu anda 90 milyon yolcu kapasiteli. 2023 yolcu trafiği kapasitenin yüzde 85’ine ulaşıyor. Planlama etap etap büyütülerek 200 milyon yolcu kapasitesine çıkarılması… Sabiha Gökçen 2023 yolcu trafiği kapasitenin yüzde 90’ı seviyesinde.

Kapasitenin üzerinde yolcu trafiği gerçekleşen limanlar şunlar: Trabzon, Amasya Merzifon, Esenboğa, Adana (yenisi yapılıyor!), Gazipaşa ve Antalya. Bu son 2 limanda yolcu sayısı kapasitenin iki katına yakın.

Kapasitesinin üstünde yolu trafiği gerçekleşen limanlarda kapasite artırım projeleri yürüyor:

• Adana Havalimanı kapasitesinin üstünde (yüzde 157) dolulukla kapattı 2023’ü. Bilindiği gibi Çukurova (Bölgesel) Havalimanı yapılıyor. Bu liman 8 milyon yolcu kapasiteli olacak. Açılışı gün sayıyor.
• Antalya Havalimanı’nda 1 Ocak 2022’de yer teslimi yapılarak terminal kapasitesinin 80 milyona çıkarılması projesi başlatılmış durumda.
• Esenboğa’da kapasiteyi 30 milyona çıkaracak proje Şubat 2023’te başladı.

(Kısa Dalga)