Orman yangınları havayı da kirletiyor… Ne yapmalı?

Hatay, Mersin, Adana ve Çanakkale’de orman yangınları devam ederken, Türk Tabipleri Birliği (TTB) “Orman Yangınlarından Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Sağlık Etkileri” hakkında bilgi notu yayımladı.

Bilgi notunda, dumandan en çok etkilenecek gruplara uyarılar yer alırken, dumandan etkilenenlerin yapması gerekenler de sıralandı.

Bilgi notunda, şöyle denildi:

“Duman, ahşap ve diğer organik maddeler yandığında oluşan gazların ve ince partiküllü (parçacık) maddelerin karışımından oluşur. Dumandan kaynaklanan en büyük sağlık tehdidi ince parçacıklardır. Bazı mikroskobik parçacıklar akciğerlere derinlemesine nüfuz edebilir. Ve bunlar gözlerde yanmadan, burun akıntısından, ağır ve kalıcı kalp ve akciğer hastalıklarına kadar çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Parçacık kirliliğine maruz kalma, kanser ve erken ölümle de bağlantılıdır.

Orman yangınından kaynaklanan duman, içinde bulunan ve kimi zaman gözle görülemeyen ve kanserojen olan parçacık maddeler nedeniyle sağlık tehdidi oluşturan bir karışımdır. Kısa süreli (yani günlük) partikül madde maruziyetinin, göz ve solunum yolu tahrişinden başlayıp akciğer fonksiyonunda azalma, akciğer iltihabı (zatürre), bronşit, astım ve diğer akciğer hastalıklarının alevlenmesi gibi daha ciddi sağlık sorunlarına yol açtığını, kalp yetmezliği gibi çeşitli kalp damar hastalıklarını ağırlaştırdığını, hatta erken ölümlere neden olduğunu gösteren fazlasıyla kanıt mevcuttur. Tekrarlanan ve günlerce devam eden orman yangını dumanına maruz kalma veya ardışık birden çok yangından kaynaklanan kümülatif maruziyetlerin olası sağlık etkilerine dair elde bulunan veriler, maalesef oldukça sınırlıdır.”

Gönüllüler için uyarı

Orman yangının yarattığı kirlilikten solunum veya kardiyovasküler hastalıkları olanlar, çocuklar ve yaşlılar, hamile kadınlar, düşük sosyoekonomik koşullarda yaşayanlar ve açık havada çalışan işçilerin daha büyük sağlık sorunlarıyla karşılaşabileceği belirtilen bilgi notunda, yangına müdahale eden gönüllüler için şu uyarıyı yaptı:

“Olay yerine özgü tehlikeler, üst düzey profesyoneller dışında herkes tarafından bilinemeyeceğinden; her ne kadar istekli-gönüllü-motive yardımseverler müdahale etmek isteseler de durum, çok fazla sayıda kişinin riskli bir işe girişmesine dönüşebilir ve sağlık sorunları, can kayıpları yaşanabilir.”

Görevlilerin uyarılarının ciddiye alınması gerektiğini kaydedilen bilgi notunda, yangına müdahale eden kişilerin kullanmaları gereken kişisel koruyucu donanımlara da dikkat edilmesi gerektiği vurgulandı.

Dumanlı havadaki en tehlikeli kirleticiler

Bilgi notunda, dumanlı havadaki en tehlikeli kirleticiler parçacık madde, yer seviyesinde ozon, karbonmonoksit olarak sıralandı.

Bilgi notunda, şöyle denildi:

“Orman yangınından kaynaklanan duman; doğal biyokütlenin yanmasından ortaya çıkan parçacık madde, karbondioksit, su dâhil buhar, karbon monoksit, hidrokarbonlar ve diğer organik kimyasallar, azot oksitler ve eser mineraller gibi binlerce ayrı kirletici ve bileşen içerir.

Yangın kaynaklı hava kirliliği ve özellikle parçacık madde maruziyeti temel halk sağlığı sorunudur. Orman yangını dumanından yayılan parçacıklar farklı boyutlarda olsa da yaklaşık %90'ı saç telinin 1/30’u kadar küçük olan ince parçacıklardan (PM2.5 yani 2.5 mikron çapında veya daha küçük parçacıklar) oluşur. Parçacık madde meteorolojik ve coğrafi koşullara göre günlerce havada asılı kalabilir ve ülkeler arasında bile kilometrelerce mesafe kat edebilir. Parçacık madde maruziyetinin etkileri ağır göz ve solunum yolu tahrişi, akciğer kapasitesinde azalma, bronşit, astım alevlenmesi, kalp yetmezliği ve erken ölüm şeklinde olabilir.

Kısa vadeli maruz kalmalar (yani gün ve hafta boyunca) dumanın önemli bir bileşeni olan ince parçacıklara erken ölüm riskinin artması ve önceden var olan solunum sistemi, kalp-damar hastalığının şiddetlenmesi ile sonuçlanabilir. Ayrıca ince parçacıklar solunum yollarını tahriş ederek yüksek konsantrasyonlarda maruz kalındığında kalıcı öksürük, balgam, hırıltı ve nefes almada zorluk yaşatabilir. Sağlıklı insanları da etkileyerek solunumla ilgili yakınmalara, akciğer işlevlerinde geçici azalmalara ve akciğerlerde itihaplanmaya (zatürre), üst solunum yollarının polen ve bakteri gibi solunan yabancı maddeleri akciğerlere ulaşmadan vücuttan atabilme yeteneğini de olumsuz etkileyebilir.”

Yer seviyesindeki ozon ise parçacık maddeden daha az endişe verici olsa da sağlıklı insanlarda bile akciğer fonksiyonunda azalma, iltihaplanma (zatürre) gibi solunum yolları hastalıklarına, göğüs ağrısı, öksürük, hırıltılı solunum ve nefes darlığı gibi yakınmalara neden olabileceği belirtildi.

Orman yangınından kaynaklanan dumanda karbonmonoksit de bulunuyor. Karbon monoksite maruz kalma, yangının dört-beş kilometre yakınında bulunan herkes için risk oluşturuyor.

Ayrıca, orman yangınında, toksik olan Tehlikeli Hava Kirleticileri (HAP’ler) de bulunuyor. Tehlikeli kimyasallar içeren HAP’ler bebeklerde, çocuklarda, hamile kadınlarda, yaşlılarda, akciğer ve kalp hastalıkları olanlarda ve fiziksel aktivite yapan kişilerde sağlık sorunlarına neden olabiliyor.

Dumanın sizi etkileyip etkilemediğini nasıl anlarsınız?

Bilgi notunda, dumana maruziyetin semptomları şöyle sıralandı: “Herkes gözlerde yanma, burun akıntısı, öksürük, balgam, hırıltı ve zor nefes alma yakınmaları yaşayabilir. Kalp veya akciğer hastalığınız varsa, duman yakınmalarınızı daha da kötüleştirebilir. Kalp hastalığı olan kişiler göğüs ağrısı, çarpıntı, nefes darlığı veya yorgunluk gibi yakınmalar yaşayabilir. Akciğer hastalığı olan kişiler her zamanki kadar rahat nefes alamayabilir ve öksürük, balgam, göğüste rahatsızlık, hırıltı ve nefes darlığı gibi yakınmalar yaşayabilir.”

Kendinizi koruyun

Bilgi notunda, dumana maruz kalan kişilerin yapması gerekenler ise şöyle sıralandı:

• Uygun maskeler kullanın

• Temiz oda oluşturun. Bir oda seçin. Örneğin banyolu bir yatak odası iyi bir seçimdir çünkü evin geri kalanıyla ilişkisi kesilebilir ve kapıyı uzun süre kapalı tutabilirsiniz. Dumanın odaya girmesini önleyiniz. Odadaki tüm pencereleri ve kapıları kapatın, ancak dışarı çıkmayı zorlaştıracak hiçbir şey yapmayınız. Temiz oda boşluğunda bir aspiratör veya davlumbaz varsa, sadece kısa süreler için kullanın. Varsa fanları (ventilatör), pencere klimalarını veya merkezi klimayı çalıştırın. HVAC (hava temizleyici sistem) gibi bir sistem veya pencere klimanız varsa ve dışarıdan hava çekiyorsa, filtresi düzgün çalışıyor mu kontrol edin. Dışardan gelen havanın filtre edildiğinden emin olamıyorsanız, sistemi devridaim moduna ayarlayın.

• İçerideki havayı kirletmeyin. Bir ısı acil durumu olmadıkça dumanlı koşullarda evaporatif (yoğuşmalı) soğutucu veya tek hortumlu portatif klima kullanmaktan kaçının. Bu cihazların kullanılması, içeriye daha fazla duman getirilmesine neden olabilir. Yapabiliyorsanız, odadaki havayı filtreleyin; bu durumda oda için doğru boyutta bir portatif hava temizleyici kullanın. Mümkünse portatif hava temizleyiciyi sürekli olarak en yüksek fan ayarında çalıştırın. Ozon üretmeyen bir model seçin. Odun şöminesi, gaz kütükleri, gaz sobası ve hatta mum gibi yanan herhangi bir şey kullanmaktan kaçının. Elektrik süpürgesi çalıştırmayın ve sigara içmeyin.

• İçeride kalın. İçeride kalmanız tavsiye ediliyorsa, tahliye olunması gerekmiyorsa, içerideki havayı olabildiğince temiz tutmaya çalışın. Dışarısı aşırı sıcak olmadıkça, pencerelerinizi ve kapılarınızı kapalı tutun. Varsa klimanızı çalıştırın. Klimanız yoksa, aşırı sıcak havalarda pencereler kapalıyken içeride kalmak tehlikeli olabilir. Bu durumlarda, araba veya daha temiz havası olan yerde bir barınak gibi alternatif arayın. Araba klimasının da devridaim modunda çalıştırılması gerektiğini unutmayın.

• Sağlık ve ilaç planı yapın. İlaçlarınızı almakla ilgili sağlık uzmanınızın talimatlarına mutlaka uyun.

• Tahliye planı yapın. Mali ve kişisel belgeleri, önemli eşyalarınızı önceden düzenleyin. Çocuklar ve hayvanlarınızı düşünerek tahliye rotalarınızı ve nereye gideceğinizi kesin olarak belirleyin.

• Arabadaysanız camları kapatın. Bu koşullarda uzun süre kalmamak önemlidir. (Kısa Dalga)