Regl yoksulluğu: Ürünlere erişim hak kabul edilmeli

BURCU KARAKAŞ

Ekonomik koşullar, dünyanın her yerinde olduğu gibi Türkiye’de de regl ürünlerine erişimi zorlaştırıyor. Uzmanlar, özellikle toplumdaki kırılgan gruplara menstrüel malzemelere erişimin ücretsiz sağlanması gerektiğini dile getiriyor.

"Regl yoksulluğu" pandemi döneminde sıklıkla telaffuz edilen bir kavram olarak karşımıza çıkmaya başladı. Derin Yoksulluk Ağı’nın geçen sene yayınladığı "Pandemi Döneminde Derin Yoksulluk ve Haklara Erişim" raporu, pandemide derin yoksulluk deneyimleyen 103 hanenin yüzde 82’sinin herhangi bir yardım almadan hijyenik pede erişemediğini ortaya koymuştu.

"Regl yoksulluğu" kavramı literatürde, "regl döneminde hijyenik ped, tampon gibi menstrüel ürünlerin yanı sıra temiz su, tuvalet veya oda gibi temel ihtiyaçlara erişememe sorunu" olarak ifade ediliyor. İlayda Eskitaşçıoğlu ve Bahar Aldanmaz Fidan’ın kurucusu olduğu, 2017 yılından bu yana faaliyet gösteren Konuşmamız Gerek Derneği, regl yoksulluğu ve tabusu ile mücadele ediyor.

"Bakkallarda en çok veresiye alınan ürünlerden biri hijyenik ped"

Konuşmamız Gerek Derneği tarafından Ağustos ayında yayınlanan "Türkiye’de Regl Yoksulluğu Araştırması"na katılan 4 bin 108 kişinin sadece yüzde 26,4’ü menstrüel ürünleri satın alırken hiçbir zaman zorluk yaşamadığını belirtti. Yüzde 42,5’i nadiren zorluk yaşadığını, yüzde 22,6’sı sıklıkla zorluk yaşadığını, yüzde 8,5’i ise her zaman zorluk yaşadığını dile getirdi. Aynı araştırmada katılımcıların yüzde 21,1’i sabuna, yüzde 16,3’ü temiz suya, yüzde 31,8’i çöp kutusuna her zaman erişemediklerini söyledi.

Türkiye’de hijyenik ped ve tamponlara uygulanan vergi oranı Mart ayında yüzde 18'den yüzde 8'e düşürüldü ancak Konuşmamız Gerek Derneği’nin raporunda, "Vergi indirimi, menstrüel ürün fiyatlarına belirgin bir biçimde yansımadı" deniliyor. İlayda Taşçıoğlu, saha gözlemlerini şöyle aktarıyor:

"Mahalle bakkallarında en çok veresiye en çok alınan ürünlerden biri, hijyenik ped. Her zaman paket olarak değil, taneyle de satılabiliyor."

"Daha ucuz olduğu için bebek bezi kullanıyorum"

Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) Türkiye tarafından bugün kamuoyu ile paylaşılan "Türkiye’deki Mülteci Kadınlar ve Kız Çocuklarında Menstrüel Hijyen Yönetimi" raporuna göre ise 10 kadından 5’i ve 10 kız çocuğundan 7’si regl dönemlerinde yeterli miktarda hijyenik ürüne sahip olma konusunda endişe duyuyor. UNFPA Türkiye Temsilci Yardımcısı Zeynep Başarankut Kan, alım gücü kısıtlı olanlar için menstrüel ürünlerin "lüks" haline geldiğini söylüyor.

"Özellikle mülteciler, mevsimlik tarım işçileri, yoksulluk sınırı altında yaşayan gruplar menstrüel hijyen ürünlerine ulaşamıyor, bilgi alamıyorlar. Araştırmamız her iki kadından birinin çok pahalı olduğu için hijyenik regl ürünlerine ulaşamadığını gösteriyor. Bunun yerine peçete, bez, pamuk, çocuk bezi, kumaş kullanıyorlar."

Raporda, beş kadından birinin bu malzemeleri tekrar tekrar kullanarak regl dönemlerini geçirmeye çalıştıklarına yer veriliyor.

Araştırmaya katılanların yüzde 22’si herhangi bir adet döneminde bez kullandığını belirtirken, yüzde 58’i bezleri adet döneminde kullanılmak üzere satın aldığını, yüzde 37’si ise adet döneminde kullandıkları bezin daha önce başka bir amaçla (kıyafet, çarşaf, örtü vb.) kullanılmış olduğunu dile getirdi.

Rapora göre, imkân olduğunda en çok tercih edilen malzeme, tek kullanımlık ped. Ancak araştırma, katılımcıların pahalı olmaları nedeniyle pede erişmekte zorluk çektiklerini ortaya koyuyor. Pahalılık nedeniyle bebek bezi kullananlar var. Raporda anlatımına yer verilen Suriyeli bir kadın, "Bebek bezi kullanıyorum. Fiyatı farklı, daha ucuz. Daha da büyük olduğundan keserek kullanıyorum. Ancak kızlarım bebek bezi istemiyorlar" diyor. Başka bir Suriyeli mülteci ise ulaşabildiğinde ped kullandığını belirterek, "Maddi durumumuz iyi olmadığından kumaş ya da pamuk kesiyorum" diye konuşuyor.

"Ücretsiz erişim önemli"

"Regl yoksulluğu"nun "Bilgi, malzeme ve hijyen olanaklarının herhangi birinde mevcut olan kısıtlılık" olarak ifade edildiğini vurgulayan UNFPA raporu, hijyenik pedlere erişim sırasında hissedilen toplumsal baskılara da yer veriyor. Mülteci bir kadının, "Eğer erkek satıyorsa, utanırım, çocuk bezi isterim" sözleri, toplumsal baskının yarattığı sonuçlara bir örnek.

DW Türkçe’ye konuşan İlayda Eskitaşçıoğlu da regl yoksulluğu kavramının kapsamına dikkat çekerek, "Regl bakımını düşündüğünüz zaman, temiz suya, temiz tuvalete, çöp kutusuna ya da kapalı, güvenli alana erişemeyenleri de düşünmek zorundayız" diyor. Kamusal politikalarda reglin görünmez kılındığını dile getirerek, "Regli teknik terimlerle açıklamak dışında, regl bakımını konuşmalıyız. Müfredata dahil edilmiyor" diye ekliyor. UNFPA Türkiye Temsilci Yardımcısı Zeynep Başarankut Kan da menstrüel sağlığın kamu nezdinde temel bir sağlık hakkı olduğunun kabul edilmesi gerektiğini belirtiyor.

"Kırılgan grupların hem bilgiye hem de bu malzemelere erişiminin sağlanması çok önemli. İskoçya örneğindeki gibi ücretsiz bir şekilde eriştirilmesi çok önemli."

Ağustos ayında kamu kurumlarının menstrüel ürünleri ücretsiz sunmasını sağlayan "Regl Ürünleri Yasası"nı hayata geçiren İskoçya, dünyada bir ilki gerçekleştirmişti. Türkiye’de de regl ürünlerinin ücretsiz sağlanması için kanun teklifleri sunulmuştu.