Seçim anketlerinin güvenilirliği nasıl anlaşılabilir?

Türkiye’de seçim anketleri oldukça ilgi görüyor. Özellikle de seçime giderken anket şirketleri de peş peşe sonuçlarını açıklıyor. Sadece 2014 ve 2018 yılları arasındaki seçimlerde yüzlerce anket yayımlandı. Gelin bunlara kısa bir göz atalım:

Kamuoyu araştırma şirketi KONDA, 10 Ağustos 2014 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimleri için tahminlerini 7 Ağustos’ta Recep Tayyip Erdoğan için yüzde 57, Ekmeleddin İhsanoğlu için yüzde 34, Selahattin Demirtaş için de yüzde 9 olarak açıklamıştı. Ancak seçimlerde Türkiye genelinde Erdoğan için yüzde 51,79, İhsanoğlu için yüzde 38,44, Demirtaş için ise yüzde 9,76 oy kaydedildi.

2014 seçimlerine dair yapılan anket özür dilettirdi

Seçim sonuçlarındaki sapmanın yayınladıkları araştırma sonuçlarından çok farklı olması üzerine KONDA’nın Yönetim Kurulu Başkanı Tarhan Erdem’in imzasıyla yayınlanan açıklamada, “7 Ağustos tarihli Cumhurbaşkanlığı seçiminin olası sonuçlarına dair açıklamamızdaki oy dağılımı ile gerçekleşen arasında kabul edilebilir hata payı ötesindeki yanılgımız nedeniyle kamuoyundan özür dileriz” denildi.

7 Haziran 2015 tarihinde yapılan genel seçimlerde; AKP 40,9, CHP 25, MHP 16,3, HDP ise 13,1 oy aldı. En başarılı araştırma şirketleri bu süreçte Konda, Andy&Ar ve Sonar oldu. 7 Haziran seçimleri hükümet kurulamadığı için 1 Kasım’da tekrarlandı.

1 Kasım seçimlerini hiçbir anket şirketi doğru tahmin edemedi

1 Kasım 2015’te tekrarlanan genel seçimlerde; AKP 49,5, CHP 25,3, MHP 11,9 ve HDP 10,8 oy aldı. Araştırma şirketleri bu seçimlerde daha önce hiç yanılmadıkları kadar yanıldılar. Araştırma şirketlerinin hiçbiri 1 Kasım seçimlerini doğru tahmin edemedi. Anketlerde AKP’nin en fazla yüzde 43 oy alacağı öngörülürken en yakın tahmini yapan yüzde 47,2 ile A&G araştırma şirketi oldu.

2018 genel seçimlerinde ise AKP yüzde 42,56 ile birinci parti oldu. CHP, oyların yüzde 22,65'ini aldı. HDP'nin oyu yüzde 11,7 olurken, onu MHP yüzde 11,1 oy oranıyla, İYİ Parti de yüzde 9,96 ile izledi. Anket şirketleri arasında ORC Araştırma, Metropoll Araştırma, MAK, Optimar ve Konda, 2018 yılındaki seçim sonuçlarına en yakın tahminleri yapan şirketler olarak öne çıktı. ORC, MHP'nin barajı aşabileceğini tahmin eden tek şirket olurken; MAK, CHP'nin oylarını en doğru tahmin eden şirketler arasında yer aldı.

Anket sonucu var, anket ortada yok

Öte yandan geçtiğimiz günlerde pek çok haber sitesinde bir anket sonucu yayımlandı. Meridyen Araştırma tarafından yapıldığı ifade edilen ankette yeni kurulan partilerin toplam oy oranı yüzde 16’yı bulurken, bunun yüzde 8’i Zafer Partisi’ne ait görünüyor. Kısa bir tarama ile araştırmanın Meridyen Anket Araştırma isimli bir Twitter hesabı üzerinden yayımlandığını görüyoruz. Ancak Meridyen Anket Araştırma’nın sitesinde böyle bir araştırma yer almıyor. Hatta sitede sadece 1-15 Ekim 2022 tarihleri arasında yapılan bir araştırmanın sonuçları yer alıyor. Ama bu araştırmanın da örneklemi, kaç kişi ile yapıldığı, hata payı gibi pek çok önemli bilgi yer almıyor. Ayrıca sitenin künyesi de yok.

Görüldüğü gibi Türkiye’de seçimlere yönelik başarılı ve başarısız pek çok seçim anketi yapılıyor. Bir yandan da seçimler yaklaşırken yeni anket şirketleri türüyor ve neredeyse haftalık sonuçlar yayımlıyorlar. Peki seçmenler bir anketin güvenilir olup olmadığını nasıl anlayacak?

“Temel yöntemlere ilişkin soruların cevaplanması gerek”

Prof. Dr. Erol Taymaz, anket şirketlerinin Türkiye Araştırmacılar Derneği’ne üye olması gerektiğini belirterek, anketlerde örneklemin nasıl seçildiği, kaç kişi üzerinde nasıl uygulandığının belirtilmesinin en önemli noktalardan biri olduğunu vurguladı ve “Cevapsızlık analizi de yayımlanmalı. Cevap vermeyenler ve kararsızım diyenlerin nasıl dağıtıldığı gibi temel yöntemlere ilişkin soruların cevaplanması gerekli. Anket sonuçlarında tüm bunlar şeffaf şekilde verilmeli. Anketlerin güvenilirliği bu sorulara verilen ya da verilmeyen yanıtlarla daha kolay tespit edilebilir. Ancak her ankette bir hata payı vardır. Yüzde 100 tüm kurallara uygun olarak yapılsa da hata payı her zaman vardır” dedi.

“Coğrafi dağılım, yaş aralıkları ve cinsiyet kotası çok önemli”

Yöneylem Araştırma Koordinatörü Derya Kömürcü de Prof. Dr. Taymaz gibi örneklemin, hata payının, kimlerle görüşüldüğünün çok önemli olduğunun altını çizerek, “Burada esas olan şudur: Neyi ölçmek istiyorsanız ona göre örneklem seçimi yapılmalı. Rastgele 1000 kişiye telefon ettim, sonuçları böyle dediğinizde bu bir araştırma olamaz. Örneğin Türkiye’de bir seçim araştırması yapıyorsanız, seçmen evrenini yansıtan, coğrafi dağılımı gözeten bir örneklem seçmeniz gerekir. Mesela biz bu coğrafi dağılımı gözetip 27 il belirliyoruz ve bu illerde yapıyoruz anketlerimizi. Ayrıca yaş aralıkları ve cinsiyet kotası da çok önemli bir ankette. Bunların hiç birisinin gözetilmediği, sadece partilerin oy oranının açıklandığı bir anket inandırıcı olmaz” diye konuştu.

“Anket firmalarının düzenli anket yapıp yapmadığına dikkat edilmeli”

MAK Danışmanlık Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Ali Kulat da son dönemde hiç olmayan firmaların anket sonuçlarının yayımlandığını belirterek, “Öncelikle anket firmalarının düzenli anket yapıp yapmadığına dikkat etmek gerek güvenilirlik açısından. Bir önceki ay ile bir sonraki ay arasındaki veriler kıyaslanmalı. Vatandaş az ya da çok manipülasyon içeren, hiç olmayan firmaların anket sonuçlarından ister istemez etkileniyor. Bu maalesef ciddi bir sorun. Bizim mesleğimizin bir odası olmalı. Böylece belli başlı ilkeler ve denetimler de kolaylıkla yapılabilir” ifadelerini kullandı.

“Anket yapan kurumlar bir araya gelip belli ilkeleri belirlemeli”

“Anket yapan kurumlar bir araya gelip belli ilkeleri belirlemeli” diyen Prof. Dr. Taymaz, medya kuruluşlarına da büyük bir görev düştüğünü söyleyerek, “Seçmeni yönlendirme gayreti olan anketler genelde güvenilir olmuyor. Burada da medyanın uyanık olması lazım. Anketlerde yöntem, örneklem yayımlanmadığı zaman haberlerde kesinlikle not düşülmeli, okuyucu bunu bilerek okumalı anket haberini” önerisinde bulundu.

“Anketler seçmen davranışını etkiler”

Siyasi pazarlıkları ve seçmeni etkilemek için bazı anketlerde manipülasyon yapıldığını kaydeden Prof. Dr. Taymaz, “Anketler seçmen davranışını etkiler. Diyelim ki sizin desteklediğiniz bir parti var, eğer bu partinin oy oranı anketlerde çok yüksek gösteriliyorsa seçmen sandığa gitmeme rahatlığını kendinde görebilir. Ya da tam tersi oy vermede motivasyon sağlayabilir” dedi.

“Medya kuruluşları ve gazetecilere büyük iş düşüyor”

Prof. Dr. Taymaz gibi Kömürcü de medya kuruluşlarına ve gazetecilere çok büyük bir iş düştüğünü vurguladı. “Anket sonuçları çok tıklanan haberler olduğu için medya kuruluşları da ne yazık ki sorgulamadan giriyor. Anketleri sorgulamadan vermek yanıltıcı olabilir. Bir tür manipülasyon aracına da dönüşebiliyor çünkü anket sonuçları medya kuruluşları ile yayılıyor” diyen Kömürcü, bir algı yaratma konusunda bu tarz anketlerin etkili olduğunu ifade etti. “Anketleri yaparken çok doğru bir örneklemin en önemli nokta olduğunu ifade eden Kömürcü, “Ancak bu kendi başına yeterli değil. Sıklıkla gördüğüm hatalardan birisi aynı anda 3-4 kişi ile yapılması. Ama anketi kişi yalnız yapmalıdır çünkü etkilenmemesi gereklidir. Bir yere gidip aynı anda 10 kişi ile anket yapılınca bu anketin tamamının geçersiz sayılması gerekir” dedi.

“Anketlerde mantık kontrolü çok önemli”

“Tüm her şey dört dörtlük yapılsa dahi bazen denek sizi yanıltmak ister. Çünkü insan faktörü dediğimiz bir şey var” diye ekleyen Kömürcü, “Mantık kontrolü çok önemlidir o yüzden. Görüşülen bir kişi bir soruya farklı yanıt iki soruya tam tersi bir yanıt vermişse eğer, burada bir sorun olduğunu görürsünüz ve bu anketi iptal edersiniz” ifadelerini kullandı.

“Online anketin çok sağlıklı olmadığını kaydeden Kömürcü, “Çünkü her bölgeden yurttaşın internet erişimi yok. En ideali olan yüz yüze yapmaktır. Ancak bunun maliyet boyutu çok ciddi. Bizim tercihimiz genellikle panelist havuzumuz. Panelist havuzumuzla yüz yüze kesinlikle öncesinde buluşmuş oluyoruz ve nerede, kaç yaş aralığında gibi unsurları biliyoruz. Ardından da anketlerimizi telefon üzerinden yapıyoruz” bilgisini paylaştı.

“Biz istenildiğinde 5 bin 750 formu tek tek paylaşabiliriz”

Bazı medya kuruluşlarının sadece sempati duydukları partilerin önde olduğu ya da onların oylarının artış gösterdiği anketleri girdiklerini dile getiren MAK Danışmanlık Başkanı Kulat ise bu tutumun doğru olmadığını söyledi. Kendilerinin abone sistemleri ile birbirinin rakibi olan partilerle çalıştıklarını kaydeden Kulat, “AKP’ye veri gönderirken CHP’ye de veri gönderiyoruz. MAK Danışmanlığı farklı yapan en önemli nokta fotoğraf kayıtlı çalışma yapmamız. Çalışanlarımız o şehre o ilçeye gitmiş mi gitmemiş mi bunu fotoğraflıyoruz ve basınla da paylaşıyoruz” dedi.

MAK Danışmanlık tarafından yapılan anketlerin pandemide 3 ay dışında hepsinin yüz yüze yapıldığını belirten Kulat, “Mücbir sebepler olmadıkça tüm araştırmalarımız yüz yüze oluyor. Araştırmalarımızı Türkiye seçmeninin 10 binde 1’ine denk gelen 5 bin 750 kişi ile yapıyoruz genellikle. Örneklemi tamamen TÜİK verilerine dayanarak hazırlıyoruz. İl ve ilçelerde hangi yaş grupları arasında kaç kadın ve kaç erkekle görüşüleceğini dahi planlıyoruz. Biz istenildiğinde 5 bin 750 formu tek tek paylaşabiliriz” dedi.