Sekiz soruda Avrupa Parlamentosu seçimleri

Avrupa Parlamentosu (AP) seçimleri, 6 Haziran'da Hollanda'da başladı. İrlanda ve Çekya'da yurttaşlar 7 Haziran Cuma günü sandık başına giderken, İtalya ve Slovakya'da ise sandıklar 8 Haziran'da açılıyor.

Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin büyük çoğunluğunda ise seçmenler AP'ye gönderecekleri vekiller için 9 Haziran Pazar günü oylarını kullanacak.

Bu seçimler neden önemli?

Yaklaşık 370 milyon Avrupalı seçmen, AP'de gelecek beş yıl görev yapacak temsilcileri belirleyecek.

Bu yılki seçimler, 1979'da AP için ilk sandıkların kurulmasından beri yapılan 10'uncu oylama. AP seçimleri, yaklaşık 1 milyar seçmenin oy kullandığı Hindistan'dan sonra dünyanın en büyük ikinci seçimleri olma özelliğini taşıyor.

Uzmanlar ve yapılan kamuoyu anketleri, seçimlerden aşırı sağcı partilerin, bu seçimlerden önemli oranda güç kazanarak çıkacağını öngörüyor.

Seçimlerin başladığı Hollanda'dan gelen ilk seçim sonuçlarına göre, 2023 yılının sonundaki ulusal seçimlerde sandıktan birinci çıkan aşırı sağcı Geert Wilders'in partisinin önemli kazanımlar elde ettiği belirtiliyor.

Bu seçimler, Avrupa'nın gelecek yıllarda siyasi olarak hangi yönde hareket etmek istediğine dair önemli ipuçları verecek.

AP'nin görevleri, yetkileri ve işlevi ne?

AP, AB organları içinde üyelerinin doğrudan halk oyuyla belirlendiği tek kurum. Parlamentonun Belçika'nın başkenti Brüksel ve Fransa'nın kuzeyindeki Strasbourg kentinde yerleşkeleri bulunuyor. Genel olarak daha kritik konular Strasbourg'da, rutin toplantılar Brüksel'de yapılıyor.

AB bünyesindeki en önemli kurumlardan biri olan AP'nin görevleri, yasa yapımı, bütçe kontrolü ve demokratik kontrol olmak üzere üç başlıkta toplanıyor.

AP, AB Konseyi ile birlikte, AB üyesi olan tüm ülkelerde geçerli olan yasaları çıkarma yetkisini elinde bulunduruyor. Parlamento, AB Komisyonu’ndan gelen yasa önerilerini değiştirme veya reddetme hakkına da sahip. AP, 27 üye devletin temsilcilerinin bir araya geldiği AB Komisyonu ile birlikte AB genelinde yasamanın gerçekleştiği iki kurumdan biri olma özelliğini taşıyor.

AP ayrıca, Konsey ile birlikte AB bütçesine karar veriyor ve bu bütçenin doğru bir biçimde hayata geçirilip geçirilmediğini denetliyor. AB'nin mâli kaynaklarının etkin ve şeffaf bir biçimde kullanıldığını garanti altına almak, AP'nin görevleri arasında yer alıyor. Ancak AP'nin, vergiler gibi kendine gelir etme gibi bir yetkisi ise bulunmuyor.

Bunlara ek olarak, Parlamento, başta AB Komisyonu olmak üzere diğer AB kurumlarını kontrol etme yetkisine sahip. Komisyon'dan hesap sorma ve Komisyon hakkında güvensizlik oylaması yaparak istifaya zorlama yetkisi de AP'nin elinde.

İklimden bankacılığa 27 üye devleti ilgilendiren her düzenleme, AP vekillerinin onayından geçmek zorunda. Ayrıca Ukrayna'ya gönderilecek silah yardımları gibi kritik unsurları içeren Birlik bütçesi için de AP'nin onayının aranması şart.

Öte yandan AB Komisyonu Başkanı da AP vekillerinin oylarıyla seçiliyor. Komisyon Başkanı'nın, Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi ve diğer tüm komiserler ile birlikte heyet halinde parlamentodan onay almaları şart.

Hangi ülke kaç vekil çıkaracak?

AP içinde kaç vekille temsil edilecekleri ülkelerin nüfuslarına göre değişiyor.

Malta, Lüksemburg ve Kıbrıs 6'şar vekille AP içinde en az sayıda kişiyle temsil edilen ülkeler. En fazla sandalye sayısına ise 96 ile Almanya sahip. 2019'daki seçimlerde 751 sandalyeli bir parlamento kuruldu.

Ancak geçen sürede Brexit gerçekleşti ve İngiltere AB'den ayrıldı. İngiliz vekillerin meclisten çıkmasıyla koltuk sayısı 705'e düşerken 9 Haziran'da kurulacak meclis 15 artışla 720 kişiden oluşacak.

Kimler oy verebilir?

AP seçimlerinde Birlik üyesi 27 ülkenin vatandaşları oy kullanabiliyor.

Belçika, Avusturya ve Malta'da oy kullanma yaşı 16, Yunanistan'da ise 17. Bu yıl ilk kez Almanya'da da seçmen yaşı 16'ya çekildi. Böylece AB'nin en kalabalık ülkesinde seçmen sayısı 61 milyondan 65 milyona çıktı. Özellikle gençlerin oy tercihleri yakından izleniyor.

AP seçimlerine ilgi yüksek mi?

AP seçimlerine katılımın genelde düşük olduğu biliniyor. 1979'da görülen yüzde 62'lik katılım oranından beri sürekli bir gerileme kaydediliyordu. Bunun tek istisnası 2019'da yapılan bir önceki seçimler oldu. O yıl Avrupalı seçmenin ilgisi, 2014'tekinin 8 puan üzerine çıktı. Anketler bu yıl katılımın daha da artacağına işaret ediyor.

Gözlemciler, bu seferki seçim sonuçları üzerinde katılım oranının önemli rol oynayacağını aktarıyor. Seçimlerin başladığı Hollanda'da katılım oranının yüzde 40 seviyesinde seyrettiği belirtiliyor.

Mecliste hangi parti çoğunlukta?

Kampanya dönemi her ülkede ulusal partiler arasında bir yarış halinde geçiyor, ancak bir kez seçildiklerinde vekiller AP içinde uluslarüstü birliklere dahil oluyorlar. Hâlihazırda 705 koltuktan 176'sının sahibi olan merkez sağdaki Avrupa Halk Partisi (EPP) en büyük grup. AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen da EPP üyesi.

Merkez sol çizgideki Sosyalistler ve Sosyal Demokratlar (S&D) 139 sandalye ile ikinci sırada. Liberal eğilimli Renew Europe 102, Yeşiller ise 72 vekille temsil ediliyor. Aşırı sağ partiler ise Avrupa Muhafazakârları ve Reformistleri (ECR) ile Kimlik ve Demokrasi (ID) adlı iki gruba bölünmüş durumda.

Anketler hangi sonuca işaret ediyor?

Haziran seçimlerinde aşırı sağ partilerin oylarını artırmalarına kesin gözüyle bakılsa da aşırı sağcıların çoğunluğu elde etmelerine pek ihtimal verilmiyor. ECR'nin halihazırda 69 vekili var.

ID ise kısa süre önce küçülmek zorunda kaldı. Almanya için Alternatif (AfD) partisinin önde gelen isimlerinden Maximilian Krah, bazı Nazi subaylarının suçsuz olduğu yönünde açıklama bir açıklamada bulununca, parti grubundan kovuldu. AfD dışlanınca grubun geriye 49 sandalyesi kaldı.

İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, AP içinde sağ partileri tek çatı altında birleştirmeyi umduğunu söylemişti. Ancak bu partiler arasında, başta Rusya ile ilişkiler olmak üzere birçok konuda fikir ayrılıkları bulunuyor.

Öte yandan yüksek enflasyon ve savaşların etkisiyle Liberaller ve Yeşillerin oy kaybetmesi, EPP ve S&D'nin ise ilk iki sıradaki konumlarını korumaları bekleniyor.

2019'daki seçimlerde önemli kazanımlar elde eden Yeşillerin ise bu seçimlerden önemli kayıplarla çıkması bekleniyor.

Kampanya sürecinde hangi başlıklar öne çıktı?

Seçmenin de partilerin de gündemindeki bir numaralı konu, Ukrayna savaşı oldu. AB'nin Ukrayna'ya ekonomik ve askeri desteği sıkça tartışıldı. Anketlere göre, Avrupa nüfusunun büyük çoğunluğu Rusya'ya karşı Kiev'i silahlandırmaya devam etmekten yana.

Öte yandan savaş ve hemen öncesinde yaşanan Covid-19 pandemisinin ekonomiye olumsuz etkisi ise hâlâ hissediliyor. Her ne kadar göstergeler olumlu yönde seyretse de kiralardan zeytinyağına birçok şey pandemi öncesinden daha pahalı. Bu durum seçmenlerin iklim politikalarına olan desteğini de sarstı. İklim hedeflerini tutturabilmek için atılan adımların maliyetleri artırdığından yakınan çiftçiler geçtiğimiz aylarda, Birliğin en büyük tarım üreticileri Hollanda ve Fransa başta olmak üzere haftalar süren protestolar gerçekleştirmişti.

Ayrıca göç politikaları da ön planda. AB ülkelerine göçmen ve sığınmacı girişi 2023'te yeniden yükselişe geçerek 2015-16'daki krizden bu yana en yüksek seviyeye ulaşırken aşırı sağ partiler bu durumu kampanyalarında sık sık işledi.

DW,dpa,AFP / BÜ,MUK,HS