Uber belgeleri sızdı: Politikacılardan destek aldı, yok etme butonu vardı
İngiltere'de yayımlanan the Guardian gazetesine sızdırılan ve Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ile birlikte BBC Panorama'nın da dahil olduğu bazı medya kuruluşlarıyla paylaşılan belgeler, ilk kez Uber'in 90 milyon dolarlık bir lobicilik faaliyetiyle etkili politikacılardan destek aldığını nasıl Avrupa'nın taksi piyasasını altüst edip hızla büyüdüğünü ortaya koyuyor.
"Uber Files" adıyla yayımlanan Uber belgeleri, 2013-2017 arasında 83 bin e-mail ve 1.000'den fazla diyalog kanıtı içeren 124 bin kayıttan oluşuyor.
Belgelere göre şirketin eski patronu, bir polis baskınında tüm bilgisayarlara ve belgelere erişimi engelleyen "yok etme butonunun" devreye girmesi için emir de verdi.
Uber, "Geçmişteki eylemlerinin bugünkü değerleriyle uyumlu olmadığı" ve "bugün farklı bir şirket olduğu" açıklaması yaptı.
BBC Türkçe'de "Uber Files araştırma ekibi" imzasıyla yayımlanan habere göre 2014'te Fransa'da taksi şoförleri Uber'e karşı geniş çaplı protesto gösterileri düzenlerken o dönem Ekonomi Bakanı olan (Nisan ayında ikinci kez Cumhurbaşkanı seçilen) Macron, Uber'in yöneticisi Travis Kalanick'e "sen" diye hitap edecek kadar yakındı ve Uber'in lehine yasalar çıkaracağına dair dostuna söz veriyordu. Paris, Uber'in Avrupa'da ilk sahneye çıktığı yerdi ve taksicilerden ciddi bir tepki almıştı. Taksicilerin protestoları sokaklarda şiddet olaylarının yaşanmasına da yol açmıştı.
Ağustos 2014'te, Emmanuel Macron henüz ekonomi bakanı olarak atanmıştı. Uber'i hem ekonomik büyüme hem de o dönem şiddetle ihtiyaç duyulan istihdam için bir kaynak olarak gördü ve şirketin işleyişine yardımcı olma sözü verdi.
Ekim ayında Kalanick ve şirketin diğer yöneticileriyle birlikte bazı lobicilerle görüşen Macron, şirketin çıkarları için Fransız hükümetinde çalışmaya başlayacaktı.
Sızdırılan belgelere göre Uber'in lobicilerinden Mark MacGann, o toplantıyı "Olağanüstüydü, daha önce böyle bir şey görmemiştir. Çok yakında dansa başlarız" diye tanımlıyordu.
Daha sonra "Emmanuel" ve "Travis" birbirlerine "sen" diye hitap etmeye başlayacaklar; belgelere göre Paris ve Davos'ta olmak üzere en az dört kez daha görüşeceklerdi. Ancak bu görüşmelerin sadece Davos'ta, Dünya Ekonomi Forumu kapsamında yapılanı kamuoyuna açıklandı.
Bir noktada Uber, Macron'a bir mektup yazarak "Kapıların açılması ve gördüğümüz olumlu muamele, hükümet-endüstri ilişkilerinde pek görülmemiş türden. Son derece müteşekkiriz" diyecekti.
Bu sırada Fransız taksi şoförleri, kendileri gibi birçok belge ve sınavla uğraşmadan; yani lisans almadan şoför olan ve çok daha ucuza hizmet verdiği için tercih edilen Uber şoförlerine karşı ayağa kalkmıştı.
Macron ise, UberPop isimli uygulamanın da faaliyete geçeceğinden habersiz; ülkedeki bazı kanunları değiştirip Uber'e yasal bir alan sağlamak üzere şirketle çalışmaya söz vermişti.
25 Haziran 2015'te protestolar şiddetlenince Macron, Kalanick'e mesaj atarak bir teklifte bulunuyor: "Gelecek hafta, yasayı düzenleyen reformu hazırlamak üzere herkesi bir araya getireceğim."
Aylar sonra Macron, Uber şoförlerine lisans vermeyi kolaylaştıran bir karara imza attı.
Bugün Fransa Cumhurbaşkanı olan Macron'un, o gün Fransa yasalarını ihlâl ederek çalışan şirketle ilişkisi bugüne kadar açığa çıkmamıştı.
Sızdırılan belgelere göre Uber'in, Avrupa'daki en üst düzey yetkililerden biriyle, Avrupa Komisyonu'nnun eski başkan yardımcısı Neelie Kroes ile de bir ilişkisi oldu. Üstelik bu ilişki düşünülenden çok daha önce başlayan daha derin bir ilişkiydi; bu da etik kurallara aykırı bir durum oluşturuyordu.
Uber'in polis baskınlarına karşı siyasilere ulaşmanın dışında ikinci bir koruma kalkanı daha vardı: Yok etme butonu. Bu sayede kolluk kuvvetlerinin ya da herhangi bir yargı görevlisinin şirketin bilgisayarlarına ve dijital ortamda saklanan belgelerine ulaşması mümkün olmayacaktı.
Sızdırılan belgeler, bu butonun da en az bir kere Kalanick'in bizzat verdiği emirle kullanıldığını gösteriyor. Kalanick'in gönderdiği bir e-mail'de "Lütfen yok etme butonunu acilen çalıştırın. Amsterdam'da erişim kapatılmalı." ifadeleri yer alıyor.
Yok etme butonunun Kanada, Belçika, Hindistan, Romanya ve Macaristan'ın yanısıra en az üç kere de Fransa'da devreye sokulduğu belgelerde anlaşılıyor. Uber, 2017'de yeni bir CEO başa geçtiğinden bu yana "dünyanın herhangi bir yerinde kuralları gölgelemek için yok etme butonu kullanmamaktadır" açıklaması yaptı.
Uber Files araştırma ekibi: James Oliver, Rory Tinman, Nassos Stylianou, Becky Dale, Will Dahlgreen
