İnsan, doğa, tarım hepsini bitiren proje: Samandağ beton santrali

Burcu Özkaya Günaydın

Kısa Dalga - ‘Yüzyılın depremi’ diye tarih kitaplarına geçen 6 Şubat 2023’teki depremler sonrası da yaşananlar yüzyılın çevre katliamı olarak hafızalara kazıldı. Deprem sürecinde molozlardan yayılan asbestle zehirlenen kent, deprem sonrası ise her yere kurulan beton santralleri ve taş ocaklarıyla zehirlenmeye devam edildi.

Yukarıokçular’da taş ocağında yayılan toz tarımı, hayvancılığı, insan sağlığını etkilerken, Samandağ’da ise ruhsatsız çalışan beton santrali aylardır çocukları, yaşlıları, insanları, tarımı, hayvanları doğayı zehirledi, dengesini bozdu. Samandağlılar, ruhsatsız çalışan bu beton santraline karşı hem eylemlerle hem de hukuki olarak mücadele etti. Biz bu haberi hazırlarken de bu mücadelenin karşılığını aldıklarını öğrendik. Mahkeme Samandağlıları haklı buldu ve beton santraline yürütmeyi durdurma kararı verdi. Şirket şu an beton santralini durdurmak zorunda kaldı, ileriki süreçte Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nden tekrar Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) gerekli değildir raporu alıp, “faaliyete başlar mı” kısmını hep beraber göreceğiz.

Beton santrali Samandağ’da tarımı bitirecek

Yaklaşık bir senedir Samandağı zehirleyen beton santralinin mağdurları, santralin hayatlarına etkilerini anlattı.

30 yıldır çiftçilik yapan Güney Saknalı, örtü altı yetiştiricilik yapıyor. Deprem sonrası süreçte de çok ciddi sıkıntılar yaşayan Saknalı’nın ürünleri elinde kaldı. Tam biraz toparlanıp, çalışmaya başlayınca beton santrali kuruldu. Beton santrali bölgedeki tüm çiftçiler gibi Saknalı’nın ürünlerini toza buladı, verimi düşürdü.

Rüzgârın etkisiyle beton santralinden çıkan çimento tozları seranın üzerine yapışıyor. Serada yıpranmadan kaynaklı olan deliklerden içeri girip, bitkilere yapışıyor. Bitkinin üzerine yapışan toz tabakası, bitkinin fotosentez yapmasını engellediği için bitki hem zehirleniyor hem de büyüyüp, olgunlaşmıyor.

Bu bölge, yani Yeşilada mahallesi Samandağ’ın sera tarım merkezi. Onlarca aile seracılıktan hayatlarını kazanıyor. Güney Saknalı, otuz yıldır bu sektörden geçindiğini, beton santralinin kapatılmaması durumunda ise Yeşilada mahallesinde tarımın öleceğini söyledi.

Bitkiler tozlu, işçiler hasta olmamak için toplamıyor

Bu sene tıpkı Yukarı Okçular mahallesi gibi Samandağ’daki çiftçiler de çalıştıracak işçi bulamadı:

“İşlerimiz yoğun olduğu zaman yevmiye usulü işçi getiriyoruz. İşçilerin çoğu yaşlı ve solunum yollarıyla alakalı ciddi sıkıntıları var. Tozdan dolayı toplamaya gelmek istemiyorlar. Nefes almakta bile zorlanıyorlar. Hasta olacaklarına işe gelmiyorlar. Özellikle depremden sonra ciddi şekilde desteklenmemiz lazım ama destek bir yana yanı başımızda bir beton santrali yapılıyor.”

Santralin dibinde okul var, çocuklara yazık değil mi?

Yaklaşık 20 yıldır seracılık yapan Yılmaz Çakmak, beton santrali kurulduktan sonra ciddi anlamda sağlık sorunu yaşadıklarını söyledi. Hem serasının hem evinin santrale yakın olduğunu belirten Çakmak, seranın içindeki tozdan dolayı yetiştirdiği biber, domates kullanamadığını kaydetti.

Santralden çıkan tozun her türlü hastalığa davetiye çıkardığını belirten Çakmak, “Burası bir mahalle. Onlarca ev var. 200 metre ötede ilkokul var. Küçücük çocuklar tozun içinde eğitim görüyor, yazık değil mi? Bizim ciğerler daha dirençli olabilir ama çocukların ciğerleri dirençli değil. Hepsi hastalık kapacak. Ben zaten tozdan dolayı kapıya çıkamıyorum” diyor.

Sarı Beneklilerin yaşam alanı da tehlikede

Deprem, yangın, sel gibi afetlerden sadece insanlar etkilenmez. Toprak, su, ağaç ve en küçük böceğine varana kadar tüm ekosistem, yaşananlardan payını alır. “Sarı benekli kaplumbağa”lar da beton santralinden payına düşeni aldı.

Samandağ ilçesinin bir tarafı Kel, bir tarafı Musa Dağları... Kel Dağı’nın arkası Suriye. Asi Nehri’nin Akdeniz’e döküldüğü delta üzerine kurulu bu bölgenin, toprağı da havası da bereketli.

Bu bereketli alan, birçok canlının evi. Literatürde adı Emys Orbicularis Eiselti olan halk dilinde Sarı Benekli Kaplumbağa dünyada bir tek Samandağ Asi Göl Havzası’nda yaşayan endemik bir tür.

Depremde strese giren ve üremesi duran Sarı Benekli Kaplumbağa’nın yaşadığı yer olan Asi Göl Havzası’na önce inşaat molozları döküldü ardından ise beton santrali yapıldı. Bu beton santrali Asi’den su çektiği için kısa süre sonra gölün kurumasını hızlandırıyor.

Mevlüt Oruç: Türkiye’nin en verimli toprakları çoraklaştırılıyor

Aylardır beton santraline karşı mücadele eden Mevlüt Oruç, santralin insan yaşamı kadar doğayı ve buradaki canlıları da yok ettiğinin altını çizdi: “Burası Asi Nehri'nin eski yatağını oluşturduğu bir gölet. Dünyada Sarı Benekli Kaplumbağaların yaşadığı tek alan ve sayılı kaldılar. Ege ve Muğla Üniversitesi’nden çalışmacılar ile Avusturya'dan bilim insanları her yıl burada kaplumbağaların artışlarını, yaşamlarını kontrol ediyor. Benekli kaplumbağanın yaşam alanı beton santrali atıklarıyla dolduruluyor. Bu atıklardaki zehirli maddeler suyu, hayvanları zehirliyor. Türkiye'nin en verimli, yılda dört kez ürün alınabilen toprakları beton santrali atıkları tarafından çoraklaştırılıyor. Santral dokuz aydır çalışıyor, su seviyesi şimdiden düştü. Bu sulak alanın ıslah edilmesi korunması gerekiyor.”

Dünyanın en iyi ney kamışları da Asi Göl Havzası’nda

Yine bu Asi Göl Havzası’nda yetişen kamışlar, dünyanın en iyi ney kamışları. Samandağ’dan dünyanın birçok noktasına kamışlar buradan gidiyor. Osmanlı döneminde padişahların ney kamışlarının buradan gittiğini söyleyen Oruç, “Bu kamışlar tescillidir. Fakat bunların da yaşam alanı, yayılma alanını beton santrali mahvediyor. Bizim evimiz çok yakında beton santralinin 200 metre uzaklıkta buradan çıkan toz balkonumuza penceremize, odalarımıza salonumuza, evimizin içine kadar geliyor” diye konuştu.