5 soru, 5 yanıt: İran'ı bundan sonra neler bekliyor?

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin de içinde bulunduğu helikopter önceki düşmüştü. Resmi açıklama dün yapıldı. Azerbaycan sınırına yakın bir noktada düşen helikopterdeki ulunan Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ile birlikte yedi kişi daha yaşamını yitirdi. Reisi, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ile birlikte katıldığı bir baraj açılış töreninden dönüyordu.

İran'ın dini lideri Hamaney, 5 günlük yas ilan etti. Hamaney "İran halkı endişelenmesin, ülkenin işlerinde bir aksama olmayacak" dedi.
İran kabinesi acil toplandı. Yasalar gereği Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir, vekaleten cumhurbaşkanı oldu. İran sandığa gidecek.

İran yeni Cumhurbaşkanı'nı seçmek için sandığa gidiyor

İran'da sert politikalar izlemekle tanınan Reisi'nin ölümüyle ülke siyasetinin yönünü değiştirmesi ya da İslam Cumhuriyeti'ni önemli bir şekilde sarsması beklenmiyor. BBC Uluslararası İlişkiler Editörü Lyse Doucet imzalı makalede "Ama cumhurbaşkanın ölümü, muhafazakar ve sertlik yanlısı siyasetçilerin artık hem seçilmiş hem de seçilmemiş tüm iktidar organlarına hakim olduğu bir sistemin sınırlarını test edebilir" dedi. Makaleden önemli başlıklar şöyle:

Reisi'nin yerine kim seçilebilir?

Reisi'nin ölümünün ardından İran Cumhurbaşkanlığına Muhammed Muhbir getirildi: Muhbir kimdir, önemi nedir?

Reisi'nin saflarında bile belirgin bir halef yok gibi görünüyor. Berlin merkezli düşünce kuruluşu SWP'de misafir araştırmacı olarak görev yapan Hamidreza Azizi, "Bu muhafazakar grup içinde daha sertlik yanlısı olanlar ve daha pragmatik olarak değerlendirilenler olmak üzere farklı kamplar var" diyor. Reisi'nin koltuğuna kim oturursa otursun, göz korkutan bir gündemi ve sınırlı yetkileri devralacak.

İran'da iktidar nasıl şekilleniyor?

İran İslam Cumhuriyeti'nde nihai karar alma yetkisi dini lidere ait. Dış politika, giderek artan bir güce sahip olan İslam Devrimi Muhafızları Ordusu'nun (IRGC) kontrolünde. İran'ın son aylarda İsrail ile eşi benzeri görülmemiş düzeyde gerginlik yaşadığı dönemde karar verici kişi cumhurbaşkanı değildi.

Iran'ın bu dönemde İsrail'e yanıtı tehlikeli bir kısasa kısası tetikledi ve başta Tahran olmak üzere pek çok yerde daha da riskli bir tırmanma sarmalına dair alarm zillerinin çalmasına neden oldu.

Reisi günlük işlere başkanlık ederken İranlılar, uluslararası yaptırımların yanı sıra kötü yönetim ve yolsuzlukla bağlantılı olarak derinleşen mali sıkıntılarla başa çıkmakta zorlanıyorlar.

New York Times: Reisi'nin ölümü ABD-İran krizine yön verecek

Reisi'nin döneminde İslam Cumhuriyeti aynı zamanda İran'ın katı kıyafet kurallarını ihlal ettiği iddiasıyla ahlak polisi tarafından gözaltına alınan 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin gözaltındayken hayatını kaybetmesi üzerine başlayan olağanüstü protesto dalgasıyla da sarsıldı. İnsan hakları grupları protestolar sırasında yüzlerce kişinin öldürüldüğünü ve binlerce kişinin gözaltına alındığını söylüyor.

Reisi ülkede popüler miydi?

Amwaj.media'nın editörü Mohammad Ali Shabani, Reisi'nin İran tarihinde cumhurbaşkanlığı seçimlerinde kaydedilen en düşük katılımla göreve geldiğini ve selefi Hasan Ruhani'nin sahip olduğu popüler yetkiye sahip olmadığını söylüyor.

Dışişleri Bakanı Abdullahiyan'ın siyasetteki rolü neydi?

Helikopter kazasında ölenler arasında Hüseyin Amir Abdullahiyan da bulunuyor. Abdullahiyan, İran'ı dünyaya tanıtma ve ülkeye yönelik yaptırımların etkisini hafifletmenin yollarını bulma çabalarında aktif bir rol oynadı.

İsrail-Gazze savaşı etrafındaki acil diplomasi sırasında, İran'ın müttefiklerinin yanı sıra gerginliği yatıştırmak ve kontrol altına almak isteyen Arap ve Batılı dışişleri bakanlarıyla yapılan toplantılarda ön plandaydı.

BBC'ye konuşan üst düzey bir Batılı diplomatik kaynak Abdullahiyan hakkında, "Mesajları iletmek için faydalı bir kanaldı" yorumunu yaptı. (Kısa Dalga)