Uluslararası endekslerde Türkiye dipte

İBRAHİM EKİNCİ

Bu yazıda 11 endeks ve bunların getirdiği kaçınılmaz iktisadi sonucunu ele aldım. Bahsettiğim sonuç; Türkiye ekonomisinin G20’nin dışına düşmesi ve Türkiye’nin sefalet endeksinde zirveye oturmasıdır. Elbete çoğaltılabilir, 20 endekse de bakılabilir… Ama sonuç aynıdır: Türkiye gittikçe daha mutsuz, daha az özgür, daha hukuksuz, hesap verilebilirlik, şeffaflık yönünden daha sorunlu bir ülkeye dönüştü. Uluslararası endeksler bunu açıkça ortaya koyuyor.

Artık bir demokrasi değil “hibrit rejim” “otokrat rejim” olarak tanımlanıyor. Her iki tanım da demokrasinin; “seçmenin 4 – 5 yılda bir sandıkta oy kullanması”na indirgemesini tanımlıyor ama esasen elimizde eşit rekabet şartlarında gerçekleşen “adil seçim koşulları” da yoktur. Türkiye bugün iktidar ittifakının kurduğu seçim tuzaklarının nasıl aşılacağını tartışıyor. Yani bir seçim olacak ama “demokratik” olmayacağı kesin çünkü yasa yaptı AKP – MHP ortaklığı… Cumhurbaşkanı seçim yasaklarının dışında, AKP’li hakimler seçim kurullarında yer alabilecek… Bu anlayışla idare edilen bir ülkenin uluslararası endekslerde olumlu seviyelere doğru tırmanması beklenebilir miydi?.. Şimdi endekslere bakalım:

DEMOKRASİ ENDEKSİ: The Economist'in 2021 Yılı Demokrasi Endeksi’nde Türkiye’nin puanı 4,35'e düştü. 2020'de 4,48 seviyesindeydi. Türkiye 167 ülke içinde 103'üncü sırada yer alabildi. 21 ülkenin değerlendirildiği Batı Avrupa bölgesinde ise son sırada yeraldı.

Türkiye'nin puanı 2012’de 5,76 gibi yüksek bir seviyedeydi. Ancak geçen süreçte 1.41 puan kaybetti. Euronews’te konuyla ilgili haberde şöyle denildi: “Türkiye, "Bölgedeki tek 'hibrit rejim' ve son on yılda toplam puanda (genel değerlendirme) büyük bir düşüş kaydetti. Bu, Erdoğan'ın giderek artan otokratik yönetimini kabaca yansıması.”

V – DEM DEMOKRASİ ENDEKSİ: 179 ülkeyi değerlendiren 'V-Dem Enstitüsü 2021 Demokrasi Raporu’nda, genel listede 149’uncu sırada (Kongo ile Ruanda’nın arasında) yer alan Türkiye, son 10 yılda “en çok otoriterleşen 10 ülke listesine de 3’üncü sıradan girdi. Türkiye’nin genel puanı 2010’da 0.40 düzeyindeydi. 0.29 puan kaybıyla 2020’de 0.11’e geriledi. Türkiye için rejim tanımı, 2010’da “Elektoral Demokrasi”yken (seçimsel demokrasi) 2020’de “Elektoral Otokrasi” (seçim yapılan otokrasi) olarak yapıldı.

HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ: Hukukun üstünlüğü alanında çalışmalarıyla tanınan uluslararası sivil toplum kuruluşu World Justice Project’in (WJP) 2021 yılı endeksinde Türkiye 139 ülke arasında 117’nci sırada yer aldı. 2020 128 ülke arasından 107’nciydi. 2021 sıralamasında Sudan, Mali, Angola, Madagaskar’ın önünde yeraldı.

DÜNYA BANKASI - DÜNYA YÖNETİŞİM GÖSTERGELERİ: 2OO’den fazla ülkeyi kapsayan raporda, devletlerin 6 temel noktada yönetişim kalitesi ölçülüyor. Notlar hesaplanırken 31 bağımsız kaynaktan alınan yüzlerce veriye göre 100 puan üzerinden değerlendirme yapılıyor. Tablo’da Türkiye’nin rakamlarındaki çarpıcı gerileme gözüküyor. 2013 – 2020 arasında (Dünya Bankası’nın 2021 raporu) Türkiye’nin hukukun üstünlüğü puanı 55.87 değerinden 40.38’e, yolsuzluğun kontrolü puanı 61.14’ten 44.23’e, söz hakkı ve hesap verebilirlik puanı 40.85’ten 23.67’ye geriledi.

ŞEFFAFLIK ENDEKSİ: AKP dönemi en kötü dönem olarak dikkat çekiyor. 2021 yılı Yolsuzluk Algı Endeksi’nde Türkiye, 38 puanla 96. sırada yer aldı. Türkiye, son 10 yıl içerisinde en çok puan kaybeden ülkeler arasında. 2013 yılı ile kıyaslandığında 12 puan kaybederek 43 sıra geriledi.

İNSANİ ÖZGÜRLÜK ENDEKSİ: 165 ülkenin karşılaştırıldığı endekste Türkiye 2020 yılında 119. sırada yer alırken 2021 yılında 20 sıra gerileyerek 139. sırada yer aldı. Gine, Etiyopya, Umman Türkiye’nin önünde gözüküyor. (Endeks, Cato Institute ve Fraser Institute iş birliğiyle hazırlanıyor.)

MUTLULUK ENDEKSİ: Birleşmiş Milletler’in hazırladığı Dünya Mutluluk Endeksi’nin 2021 verilerine göre Türkiye’nin puanı 10 üzerinden 4,7 oldu. Listede 8 basamak gerileyerek 146 ülke içinde 112. sırada (Gana ile Burkino Faso arasında) yer aldı. Türkiye, 2018’de 156 ülke içinde 74’üncü, 2019’da 5 bin 132 puanla 93'üncü, 2020’de 4 bin 948 ile 104’üncü sıradayken, 2021 raporunda 4 bin 755 puanla 112’nci sıraya geriledi.

Türkiye’de ortalama mutluluk son 9 yılda 5,2’den 4.7’ye gerilemiş durumda. Vatandaşların duygu durumlarını yansıtan diğer ölçütlerde durum daha kötü: Pozitif duygular hissetmede 144, negatif duygu hissetmede 14, Hayat tercihlerinde özgür hissetmede 139’uncu sırada. Türkiye 144 ülke arasında mutluluk seviyesinin son 9 yılda en çok düşüş gösterdiği ilk 20 ülke arasında yer alıyor. (Nezih Onur Kuru’nun yazısından yararlanıldı.)

EKONOMİK ÖZGÜRLÜKLER: 2022 Endeksi’nde 56,9 puanla 31 sıra gerileyerek 177 ülke arasında 107’nci oldu. Avrupa bölgesinde 45 ülke arasında 42. sırada yer aldı. Ruanda, Togo, Burkino Faso, Trinidad Tobago’nun gerisinde kaldı. Rapordaki değerlendirme: 5 yıllık kademeli olarak azalan ekonomik özgürlük eğilimi hızlandı. Mali durum ve hukukun üstünlüğü puanlarındaki keskin düşüşlerin etkisiyle puanı 2017'den bu yana 8,3 puan düştü. Türkiye “Orta Düzeyde Özgür” kategorisinden “Çoğunlukla Özgür” kategorisine düştü. Ticaret özgürlüğü ve yatırım özgürlüğü öne çıkan konulardır, ancak parasal özgürlük kötüleşti. (heritage.org/index)

ÜNİVERSİTELER SIRALAMALARDA GERİLEDİ: Makalesiz rektör - dekan atamaları, akraba taallukat doluşması sonucu liyakatsizliğin esir aldığı Türkiye üniversitelerinin dünya sıralamalarındaki yeri geriledi. (Grafik: Emin Çapa)

SEFALET ENDEKSİ: Endeks, işsizlik oranı ile enflasyon toplamına göre oluşturuluyor. Türkiye bu endekste bu yıl Arjantin’i geçerek listenin başına oturdu. (Çizgi Grafik: Prof. Hakan Kara) Bir önceki değeri 48.69’du. Şubatta bu değer 54.44 oldu. Arkasından 59.9’a çıktı. Enflasyon’un yüzde 61.14’ü bulmasıyla birlikte de 70’in üzerine çıkmış oldu. (Sütun grafik: İktisatçı Erkin Şahinöz) Pakistan, Nijerya gibi ülkelerin değerleri Türkiye’den daha iyi.

EKONOMİ G20’NİN DIŞINA DÜŞTÜ: Türkiye büyük ekonomiler sıralamasında şimdiye kadar en iyi performansı 2013’te (16’ncıydı) göstermişti. Son yıllarda geriledi, 2021’de 21’sıraya düştü. . Bu, 1990’lı yıllar düzeyine dönüş anlamına geliyor.(Grafik: Prof. Hakan Kara)