Orada bir orman yok uzakta

Türkiye’nin yaklaşık 23,3 milyon hektar ormanlık alan bulunuyor. Türkiye ormanlarında yıllık ortalama 2 bin – 3 bin farklı yangın çıkıyor. Bu yangınlarda yıllık ortalama 8-10 bin hektar ormanlık alan etkileniyor.

Orman Genel Müdürü Bekir Karacabey, 2024 yılının sonunda yaptığı açıklamada; Türkiye’de 2024 yılında toplamda 3 bin 800 orman yangını çıktığını açıkladı. Bu yangınlarda 27 bin hektar alanın zarar gördüğünü bildirdi… Karacabey’in verdiği bilgilere göre; 2023 yılında ülke genelinde 2 bin 520 orman yangını çıkmış, bu yangınlarda 15 bin 520 hektar alan zarar görmüştü. Bunlar sadece bir yılın rakamları.

Türkiye’de her yıl onlarca hektar orman alanı ya yanıyor ya da binlerce ağaç kesiliyor. Ormansızlaşma kavramı, günlük hayatta giderek daha fazla yer işgal ediyor. Ormanlık alanlar insan eliyle Cumhurbaşkanı kararıyla orman alanı olmaktan çıkarılıyor. Ormanlık alanlar önce orman olmaktan çıkarılıyor, daha sonra kâğıt üstünde orman adını taşımaktan…

Yangınlar mı ormanların baş düşmanı? Bir ağacı, bir ormanı yangından daha çok ne yakabilir? Mesela orman alanları nasıl orman alanı olmaktan çıkarılıyor? Orman Kanunu kaç kez değişti, neden değişti? Dumansız yangın ne demek? Madenlere, HES, JES ve RES’lere ormanlar içinde verilen izinden devlet ne kazanıyor? AKP sözcüleri ve orman bürokratları orman alanının arttığı tezini savunuyor, gerçekten öyle mi? Tüm bunlara rağmen, istatistik oyunları ile 21 yılda yüzde 12,5 büyüdüğü söylenen orman alanı, sadece bir yılda yüzde 9,4 daha nasıl büyüyecek?

Soruların yanıtı, orada, uzakta bir orman olmadığını gösterdi. Kısa Dalga; Türkiye’nin ormanlarında neler yaşandığını araştırdı…

1. BÖLÜM

40 milyon metrekare alan 6 yıl önce ormandı

Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, İzmir Milletvekili İbrahim Akın’ın Eylül 2024’te sorduğu soruya, Ekim 2024’te yanıt verdi.

Milletvekili bakana; Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla Nisan 2018 tarihinden bu yana toplam kaç metrekare alanın orman sınırı dışına çıkarıldığını sormuştu.

AKP iktidarlarının Orman Kanunu’nda yaptığı onlarca değişiklikten birinin tarihi 19 Nisan 2018’di. Soru önergesinin miladı bu yüzden bu tarihti. Bu tarihte, Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen alanların orman sınırı dışına çıkarılabilmesinin önü açıldı.

Bakanın yanıtında sunduğu rakam, 80 milyon 2 bin 544 metrekareydi. “80.002.544 metrekare alan tahsisen alınmış ve orman tesis etme çalışmaları peyderpey yapılmaktadır” demişti, Bakan Yumaklı.

Bu yanıtın tersi, bizleri esas bilgiye götürüyordu. Bakan diyordu ki aslında, “ez az 40 milyon bin 272 metrekare ormanlık alan orman sınırı dışına çıkarıldı.”

Çünkü Orman Kanunu’nda yapılan değişikliğe göre, “1 metrekare alan Cumhurbaşkanı kararıyla orman sınırları dışına çıkarılıyorsa, 2 metrekare alanın Orman Genel Müdürlüğü’ne orman tesis etmek üzere tahsis edilmesi gerekiyordu.”

Bakan 80 milyon metrekare alanın Orman Genel Müdürlüğü’ne bu yolla tahsis edildiğini açıkladığına göre, 6 yıldır yürürlükteki kanun ışığında en az 40 milyon metrekare ormanlık alan orman sınırı dışına çıkarılmıştı.

Bu nasıl oluyor? Bu kararlar neye göre alınıyor ve bu kanun nasıl uygulanıyor?

Orman alanlarının orman alanı sınırlarının dışına çıkarılmasına olanak sağlayan yasal değişiklik, 19 Nisan 2018 tarihinde yürürlüğe girdi. Orman Kanunu’na bir madde eklendi. Ek madde; hangi oranlık alanın orman alanı dışına çıkarılması ile ilgili kriterlerin pek çoğunda bir muğlaklık da barındırıyordu.

Buna göre bir ormanlık alanın orman alanının dışına çıkarılması için o alanın orman olarak muhafazasında hiçbir yarar görülmemesi gerekiyordu. Bu gerekliliğe de Orman ve Su İşleri Bakanlığı karar verecekti. Ayrıca o alanda tarım yapılmasının da mümkün olmaması gerekiyordu. Buna da Tarım Bakanlığı değil yine Orman ve Su İşleri Bakanlığı karar verecekti.

Bu yasal düzenleme yürürlüğe girdiği tarihte, yani Nisan 2018'de üzerinde yerleşim yeri olan yerler de ormanlık alan dışına çıkarılabilecekti. Yani geçmişe yönelik üstü örtülü bir af da söz konusuydu. Bu tarihten önce orman alanı vasfını korusa da üzerinde yerleşim yeri olanlar için artık her şey çok geçti.

"Devlet eliyle tahribat"

Bu düzenleme, 7139 sayılı kanun ile yapıldı. Kanun teklifi 12 Mart 2018 ile 4 Nisan 2018 tarihleri arasında TBMM Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu'nda görüşüldü.

CHP'nin muhalefet şerhinde düzenlemenin "tamamen rantiyeye açık, arsa üretilmesine, ormanların devlet eliyle tahrip edilmesine, sahillerde ve ormanların içindeki kayalık alanlarda lüks rezidanslar yapmaya ve devlete sıcak para girişi sağlamaya yönelik" olduğu belirtildi.

"Sultanbeyli gibi…"

HDP'nin muhalefet şerhinde ise bir örnek verildi:

"Bu kanun tasarısı, ormanların devlet eliyle tahrip edilmesine, Sultanbeyli gibi orman alanlarına kurulan yerleşim yerlerini yasal hale getirmeye, devlete sıcak para girişi sağlamaya yönelik bütünüyle rantiyeye açık bir düzenlemedir."

"300 yıl gerektirir"

HDP'nin şerhinde bir önemli noktaya daha dikkat çekildi. O da orman sınırı dışına çıkarılan alanların karşılığında orman tahsisi için Orman Genel Müdürlüğü'ne verilecek alanlarla ilgiliydi:

"Hüküm yanıltıcıdır. Orman sayılmayan bir takım kamu hazine arazilerinin orman vasfını kazanması 300 yıl gibi bir zaman gerektirir. Dolayısıyla bu durum orman sınırlarında daraltma yapılmadığını göstermez."

Bu yasal düzenlemenin detayları, Ocak 2021'de çıkarılan yönetmelikle düzenlendi.

“Peyderpey…”

Bakan İbrahim Yumaklı, milletvekili İbrahim Akın’ın sorusuna verdiği yanıtta, bu düzenlemeden söz ediyordu. Bakan, 80 milyon metrekare alanın, orman sınırları dışına çıkarılan alanlar karşılığında Orman Genel Müdürlüğü’ne tahsis edildiğini belirtiyordu.

Ancak Bakan’ın yanıtında, tahsis edilen alanın ne kadarında orman tesis etme çalışması yürütüldüğünü bildirmiyordu. Bakan’a göre “tahsis edilen 80 milyon 2 bin 544 metrekare alan üzerindeki orman tesis etme çalışmaları peyderpey yapılıyordu…”

Ormancılar Derneği’nin yaptığı çalışmaya göre; yasanın yürürlüğe girdiği 2018 yılından 30 Mart 2022 tarihine kadar İstanbul, Kocaeli, İzmir, Kütahya, Sursa, Kastamonu, Manisa, Mersin, Ankara, Muğla, Hatay, Karabük, Osmaniye ve Artvin illerinde toplam 928 hektar orman alanı, orman sınırları dışına çıkarıldı.

• Mayıs 2022… Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla Düzce, Manisa, Bilecik ve Mersin’deki bazı alanlar “orman” sınırları dışına çıkarıldı. Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararına göre Düzce Gümüşova’ya bağlı Selamlar köyü, Manisa Yunusemre’ye bağlı Uzunburun Mahallesi, Bilecik Osmaneli’ne bağlı Selçik köyü ve Mersin Mut’a bağlı Barabanlı-Meydan mahallesinde krokileri ile sınır ve koordinatları belirtilen alanlar orman sınırları dışına çıkarıldı.
• Eylül 2022… Cumhurbaşkanı kararıyla Balıkesir, Kütahya, Bingöl, Bolu, Çorum, İzmir, Kastamonu, Rize, Sinop, Mersin ve Karabük'te bazı alanlar orman sınırları dışına çıkartıldı.
• Aralık 2023… Resmî Gazete’de bugün çıkan kararla 11 ilde bazı alanlar orman sınırı dışına çıkartıldı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla orman dışına çıkarılan 912 bin 690 m2’lik alan Antalya, Balıkesir, İstanbul, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Mersin, Sivas, Trabzon ve Yozgat’ta…

TEMA Vakfı’nın yayınladığı bilgi notuna göre; 2024 yılında yayımlanan beş kararnameyle 23 ilde, yaklaşık 2 bin futbol sahası büyüklüğünde yani toplam bin 444 orman alanının orman sınırları dışına çıkarılması kararı alındı.

• Haziran 2024… Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla Resmî Gazete'de yayımlanan karara göre İstanbul, İzmir, Artvin ve Bitlis’te bazı ormanlık alanlar orman sınırı dışına çıkarıldı. İstanbul Beykoz’un Bozhane, Cumhuriyet, Çayağzı, Çengeldere, Elmalı, Gümüşsuyu, Örnekköy, Tokatköy, Zerzevatçı mahalleleri ile İzmir ilinin Aliağa ilçesinin Siteler mahallesi, Artvin Şavşat ilçesinin Yeniköy mahallesi ile Bitlis Merkez'deki Arıdağ mahallesi sınırları içerisinde bulunan parseller orman sınırı dışına çıkarıldı. İstanbul’da orman sınırı dışına çıkarılan bölgeler, Kuzey Ormanlarının içerisinde yer alırken diğer illerde de söz konusu mahallelerin ormanların içine kurulduğu görülüyor. İzmir Aliağa’da orman sınırı dışına çıkarılan 348 bin 942 metrekarelik alanın ise SOCAR Enerji’nin depolama tesisinin tam yanında olması dikkat çekti. Söz konusu alan 50 futbol sahası büyüklüğünde.
• Temmuz 2024… Amasya, Balıkesir, Kastamonu, Manisa, Muğla, Samsun, Sinop ve Sivas illerinde toplamda 1 milyon 885 bin 606 metrekare alan, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla orman sınırı dışına çıkarıldı.
• Ağustos 2024… Amasya, Bingöl, Kastamonu, Kütahya, Manisa, Niğde, Mersin, İstanbul ve Samsun’da belirlenen alanların orman sınırları dışına çıkarılmasına karar verildi.

Ve belki de en önemli haber…

Yine Ağustos 2024… Haberin başlığı, “İzmir’de yanan ormanlar imara açıldı…” Habere göre, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla 31 Ağustos Cumartesi günü Resmî Gazete’de yayımlanan bir kararla, İzmir’in Bayraklı ilçesindeki bazı alanların orman sınırları dışına çıkarılması kararlaştırıldı. Orman sınırları dışına çıkartılması kararlanan alan, 375 hektar. İzmir’de 15 Ağustos günü Karşıyaka’da başlayan orman yangınları günlerce sürmüştü. 18 Ağustos’a dek şehirde 249 yangın çıkmış, alevler 27 ilçede etkisini göstermişti. İzmir Büyükşehir Belediyesi kaynakları, Resmî Gazete’de yayınlanan kararı mahkemeye taşıyacaklarını ve kararın iptali için dava açacaklarını belirtti. Belediyenin önceki dönem Başkanı Tunç Soyer de Bayraklı’da orman arazisinin orman alanı dışına çıkarılması kararına tepki gösterdi. Sosyal medya adresinden açıklama yapan Soyer, “Asla kabul edilemez, iptali için uğraşacağız” ifadelerini kullandı.

Yani, İzmir’de yanan ormanlık alan Nisan 2018’de çıkarılan yasal düzenlemenin kapsamına alınmıştı. Böylece orman sınırı dışına çıkarılmasının önü açılmıştı, ardından da imara açılmıştı.

TMMOB’un Kasım 2021’de yayınlanan raporuna göre; 1973 yılından beri toplam 620 bin hektar orman alanı, “ilim ve fen bakımından orman olmadığı” gerekçesiyle, tarım, sanayi ve yerleşim dahil olmak üzere çeşitli amaçlarla kullanılmak üzere orman kapsamı dışına çıkarıldı.

Oysa AKP iktidarlarının sözcüleri ve ilgili bürokratlar her yangından sonra gündeme gelen imar rantı iddiaları karşısında öncelikle Anayasanın 169. maddesine işaret ediyordu.

Anayasaya göre, ormanların korunmasında birinci ve tek sorumlu devletti. Aynı maddeye göre; “yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz”dı. Ve “bütün ormanların gözetimi devlete aitti…”

Ama bu madde Türkiye Ormancılar Derneği uzmanlarına göre; “Ormanda gözüne kestirdiğin yeni getir, ben oraya ‘taşlık, kayalık, verimsiz ve fiilen orman vasfı taşımayan alan’ muamelesi yaparak, önce orman sınırı dışına çıkarıp, sonra sana devrederim demekten başka bir şey değildi.”