Prestijli moda evlerinin, Brezilya Amazon yağmur ormanlarının en ormansız bölümünde yasadışı sığır çiftliklerine tedarik zinciri bağlantıları olan firmalardan deri satın aldığı belgelendi. Bu araştırmayı yayımlayan Earthsight’ın haberini pek bir yerde bulamazsınız zira sözkonusu markalar Coach, Boss, Chanel, Fendi gibi dev modaevleri. Bunlar, Türkiye lüks hazır giyim pazarında da yeri olan büyük reklamverenler.

Peki bu skandal nasıl ortaya çıktı? Araştırmacı, kâr amacı gütmeyen grup Earthsight mahkeme kararlarını, uydu görüntülerini, sevkiyat kayıtlarını analiz etti. Böylece Amerikan moda evi Coach'un tedarik zincirini yasadışı ormansızlaştırılmış arazilerde yetiştirilen binlerce sığırı satın alma kaydı olan dev bir Brezilya mezbahasına bağlamak için gizlice hareket ettiği ortaya çıktı [1].

Amazon'un Brezilya'daki son kayıplarının neredeyse tamamı, çoğunlukla yasadışı olan sığır çiftçiliğinden kaynaklanıyor. En kötü etkilenen eyalet, son yirmi yılda Portekiz'in neredeyse iki katı büyüklüğünde bir alanın yakıldığı Pará. Brezilya, ülkedeki ormansızlaşmayı 2030 yılına kadar sona erdirme sözü vermişti. Bu yıl uluslararası iklim görüşmeleri COP30,

İlk kez yağmur ormanı bölgesinde düzenlenecek ve ev sahipliğini Pará yapacak.

Fakat Pará'dan Avrupa'ya ihraç edilen derinin neredeyse tamamı, şüpheli mezbahadan gelen deriler de dahil olmak üzere, İtalya'ya gidiyor [2]. Bunların çoğu, işlenip İtalyan derisi olarak yeniden markalandırıldığı Veneto bölgesindeki iki tabakhaneye, Conceria Cristina ve Faeda'ya akıyor. Conceria Cristina temsilcisi, Earthsight gizli araştırmacılarına Brezilya deri ürünlerinin düzenli alıcılarından birinin Coach olduğu söyledi.

Coach’un “erişilebilir” ürünlerinin karanlık arka planı

Earthsight'ın soruşturması, pazarlamasını gayet seçici ve çevre bilincine sahip bir tüketici segmenti olan Z Kuşağı'na yeniden odaklayan Coach'u utandıracak düzeyde. 300 ila 600 avro arasında perakende satış fiyatına sahip 'erişilebilir' lüks deri çantalarıyla bilinen Coach'un satışları geçen yıl %332 oranında fırladı ve Avrupa'daki en güçlü büyümelerden oldu. ÖYLE Kİ Coach CEO'su Todd Kahn, Şubat ayında Vogue Business'a deri ürünlerin başı çektiği "Avrupa pazarımız ateş gibi" dedi. Ancak Coach, araştırma sonuçlarıyla ilgili Earthsight'ın yorum taleplerine yanıt vermedi.

İtalyan tabakhanelerden gelen diğer alıcılar arasında Chanel, Chloé, Hugo Boss, LVMH'nin Fendi ve Louis Vuitton markaları ile Kering Group markaları Balenciaga, Gucci ve Saint Laurent yer alıyor. Earthsight'a göre Brezilya derisi kullanmıyorlar ancak Fendi ve Hugo Boss, Earthsight'ın bulguları hakkında soruşturma başlattı.

Chanel, izlenebilirlik sistemine olan inancını kaybettikten sonra yakın zamanda Faeda ile ilişkisini sonlandırdığını açıkladı. Chloé, Earthsight'a ayrıntılı deri izleme metodolojisi sağlayan tek markaydı. Faeda, moda markalarına Brezilya derisi tedarik etmediğini söyledi. Conceria Cristina ise Earthsight'ın yorum taleplerine yanıt vermedi.

Türkiye’de ithal hazır giyimde rekor kırılırken

Örneğin Coach, Fendi, Louis Vuitton ve Hugo Boss, Leather Working Group adlı bir sürdürülebilirlik sertifikasyon programını kullanıyor. Ancak bu program, tabakhanelerin sığırları yetiştirildikleri çiftliklere kadar izlemesini gerektirmiyor ve çiftlik düzeyindeki olası suistimallere görmezden geliniyor. LW Grubu, Earthsight'a gönderdiği bir e-postada, sertifikasının "ormansızlaştırma içermeyen bir statü garantisi" olmadığını kabul etti. Tabakhaneler, mezbahalara kadar sığırları takip etmeden bile "altın madalya" seviyesinde sertifika alabiliyor. Coach, Fendi, Louis Vuitton ve Hugo Boss, bilinen kusurlara rağmen derilerinin çoğunu veya tamamını sertifikalı tabakhanelerden satın almayı planlıyor.

Söz konusu dünya markaları Türkiye’de de satılıyor, hatta son yıllarda hazır giyim ithalatında rekor kırılıyor. Ancak hangi markanın, ne kadar satış yaptığına dair ayrıntılı veri yok. Yener Karadeniz ekonomim’deki yazısında, 2024’te Türkiye’de hazır giyim ihracatı yüzde 6 düşüş gösterdiğini ve hazır giyim ve konfeksiyon sektöründe ithalatın, yılın ilk 11 ayında yüzde 15’in üzerinde arttığını belirtiyor. Yani 4 milyar dolar seviyesini aşarak tüm zamanların yıllık değerlerini geride bırakarak rekor kırdı. Bu yıl 5 milyar doları aşması bekleniyor.

Para: Yasadışı mezbahalar ve toprak işgalleri

Brezilya'nın hiçbir yerinde yerli halklar Pará'dan daha fazla ormansızlaşma yaşamamıştır. Eyaletin Parakanã yerli halkı, sadece son altı ayda altı silahlı saldırı bildirilerek onlarca yıldır toprak işgalleri yaşamıştır. Coach'un tedarik zinciriyle bağlantılı olan mezbaha, federal savcılar tarafından Parakanã topraklarında yasadışı olarak yetiştirilen sığırları satın almakla suçlanıyor.

Earthsight Latin Amerika ekibi lideri Rafael Pieroni şunları söyledi: "Lüks ürün tüketicileri, yüksek fiyat etiketlerinin ormansızlaşmaya veya Yerli topraklarının çalınmasına katkıda bulunmadığına dair bir miktar güvence sağlamasını bekliyor. Bu araştırma, bu güvenin yersiz olduğunu gösteriyor. Moda markaları kendi tedarik zincirlerinde anlamlı bir durum tespiti yapmaya başlayana kadar, ürünlerinin bu zararlardan arınmış olduğunu garanti edemezler."

Son birkaç on yılda Batılı tüketim malları şirketleri, yarattıkları yıkımı aklamak için tedarik zincirlerini temizleme konusunda bir dizi başarısız taahhütte bulundu. Öte yandan politika yapıcılar gönüllü önlemlere güvenmenin, iklim ve biyolojik çeşitlilik krizleriyle mücadelede çok az işe yarayacağını fark ettiler ve sonunda şirketleri harekete geçmeye zorlayan yasalar çıkardılar.

Avrupalılar yakında şirketlerin kullandıkları deri ve diğer emtiaların 'ormansızlaştırma içermediğini' kanıtlamasını gerektiren AB Ormansızlaştırma Yönetmeliği ile ormansızlaşmadan korunacaklar. Yasa zaten yürürlükte olmalıydı ancak yoğun lobi faaliyetlerinden sonra 30 Aralık 2025'e ertelendi. Earthsight, bu "tehlikeli" gecikmenin deri sektörüne lobi faaliyetlerine devam etmesi için daha fazla zaman verdiğini söyledi. İtalyan tabakhaneler bu ayın başlarında Avrupa Parlamentosu'nda “dışlanma” gerekçesiyle lobi faaliyeti yürüttüler.

Çevre Yasası 2021, İngiltere'nin yasadışı ormansızlaştırılmış arazilerde üretilen emtia ithalatını durdurmayı amaçlıyor. Yasa hala ikincil mevzuat gerektiriyor ve henüz yürürlüğe girmedi. Earthsight, yakın tarihli bir teklifin ciddi boşluklar içerdiğini söyledi.

Haberin orijinaline şuradan ulaşabilirsiniz.

NOTLAR

1] Brezilya'da sığırların, gerçek kökenlerini gizleyerek, mezbahalara satılmadan önce yasadışı olarak ormansızlaştırılmış arazilerdeki çiftliklerden yasal çiftliklere taşınması alışılmadık bir durum değil. Frigol, Pará eyaletindeki tesislerinde günde 2.400 sığır kesme kapasitesine sahip olan Brezilya'nın en büyük beş et paketleme şirketinden biri. Federal Savcılık Bürosu şu anda 33 çiftçi ve iki şirkete dava açarak, Parakanã halkının evi olan Pará'daki Apyterewa Yerli Bölgesi'nde 47.200 sığırın yasadışı olarak yetiştirildiğini iddia ediyor. Earthsight, Federal Savcılık Bürosu tarafından dava edilen çiftçilerden 14'ünün son yıllarda Frigol'e 17.000'den fazla sığır sattığını ve bunun 425 ton deri üretmeye yeteceğini doğrulayabildi. Farklı soruşturma dönemleri nedeniyle Earthsight, 17.000 sığır arasında kaç tane Apyterewa kökenli sığır olduğunu belirleyemedi. Diğer vakalar daha net. Geçtiğimiz yıl hükümet, Frigol ve diğerlerine Pará ve Amazonas eyaletlerinde yasadışı olarak temizlenmiş Amazon ormanlarında yetiştirilen 18.000 sığırı satın aldıkları için para cezası verdi. Earthsight, Frigol'ün sığır çiftçiliğinin yasak olduğu iki ormansızlaştırılmış arazide yasadışı olarak yetiştirilen 3.643 sığırı satın aldığını doğrulamak için hükümetin dava dosyalarını elde etti. Şirkete yaklaşık 280.000 €'ya eşdeğer para cezası verildi. Buna rağmen Frigol, orman koruma emirleri kapsamındaki çiftliklerden yalnızca birinden binlerce sığır satın almaya devam etti. Earthsight, bu ormanın iyileşmesine izin verilmediğini belirlemek için uydu görüntülerini analiz etti. Başka bir STK yakın zamanda Frigol'e binlerce sığır sağlayan bir çiftliğin Apyterewa'daki yedi yasadışı çiftlikten inek satın aldığını ortaya çıkardı. Frigol herhangi bir yanlış yapmayı reddediyor. Earthsight'ın soruşturmasına verdiği yanıt burada mevcuttur. Brezilya dünyanın üçüncü büyük ham deri ihracatçısı ve İtalya da üçüncü büyük müşterisi.

[2] Brezilya tabakhanesi Durlicouros, Pará'nın Avrupa'ya en büyük deri ihracatçısıdır. Durlicouros, Frigol'den deri satın aldığını yazılı olarak doğruladı. Earthsight, nakliye kayıtlarını inceleyerek, tabakhanenin 2020 ile 2023 yılları arasında Pará'dan İtalya'ya satılan tüm derilerin yüzde 90'ını kontrol ettiğini ve bunun 14.726 ton olduğunu tespit etti. Frigol'ün Durlicouros'a tedarik hacmi kamuya açık değil ve her iki firma da Earthsight tarafından sorulduğunda açıklama yapmadı.