TÜİK’in enflasyon rakamları, muhtemelen memleketin en çok tartışılan, en çok güven duyulmayan rakamı… Çok önemli çünkü eğer o hatalıysa, yanlışsa, çarpıtılmışsa ona dayanan bütün bir göstergeler seti de yanlış demek... Milyonlarca hanenin kaderi, karnını doyurup doyuramayacağını, ne kadar aç veya tok olacağını o rakam belirliyor. Dolayısıyla bu rakamı tartışan bütün çalışmalar da çok kıymetli oluyor. Bunlardan birinden sözedeceğim.

Kadir Has Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Hasan Tekgüç; Hanehalkı Bütçe Anketi verileri ve hanehalkı harcamalarında gıda harcamalarının payını dikkate alarak, teknik ifadelerle “Engel Eğrilerini kullanarak Enflasyon hesabının düzeltilmesi” çalışması yaptı. Tekgüç, hesaplamasında Aralık 2019 ve Aralık 2022 arasında gerçekleşen enflasyonun birikimli olarak resmi enflasyondan yüzde 32.2 fazla olduğunu tahmin etti.

Prof. Tekgüç’ün, çalışması ile ilgili olarak, Kısa Dalga’ya yaptığı açıklama özetle şöyle:

“Hanehalkı Bütçe Anketi (HBA) ve hanelerin gıda harcamalarının yüzdesi dikkate alınarak bakıldığında, hanelerin gıda harcamalarında dikkat çekici bir sapma var. Bunun en muhtemel nedeni 2020– 2023 yıllarında enflasyonun olduğundan az ölçülmesi gibi görünüyor. 2022 ve 2023’te hanelerin geliri, 2019 fiyatlarıyla olması gerekenden yüksek kaldı. TÜİK’e göre aynı gelirde olması gereken hanelerin 2022 – 2023 gıda harcamaları ortalaması, 2016-2019 arasındaki ortalama gıda harcaması oranından yaklaşık 6 puan yüksek görünüyor.

TÜİK, TÜFE’ye göre reel olarak aynı gelirde (4,165TL/$714; 2019 fiyatları) olması gereken hanelerin toplam harcamalarında gıda harcama yüzdesi yüzde 23’e yakın gözüküyor. 2019’da ortanca hanenin tüketimi aylık olarak 4,165TL’ydi (714 dolar). (2019 Aralık ayında ortalama dolar kuru 5.84 TL’ydi.)

Hanehalkı Bütçe Anketi (HBA). 2020 ve 2021 yıllarında COVID nedeniyle yapılmadı. 2022 ve 2023’e gelindiğinde gıda harcamalarının toplam harcamalara oranı normal zamanlarla açıklanamayacak bir sıçrama gösterdi. Bu kadar büyük bir sıçrama ya büyük bir ekonomik krizle ya da enflasyonun az ölçülmesiyle açıklanabilir.

TÜFE’yi kullanarak enflasyona göre düzeltince 2011-2016 döneminde gelir grupları ve gıda harcamaları arasında çok stabil bir ilişki var. Ancak 2022 ve 2023’te, bu stabil ilişki yukarı doğru kaymış görünüyor. Diğer bir deyişle ortanca hane 2016-2019 arasında gelirinin %22-23’ünü gıdaya harcamaktaydı. TÜİK TÜFE ile enflasyon düzeltmesi yapıldıktan sonra aynı gelirdeki bir hane 2022-2023’te gelirinin %28-29’unu gıdaya harcamaya başladı.

Bu inanılması güç sıçramayı açıklaması özellikle 2020-2023 arasında enflasyonun olduğundan az ölçülmesi olabilir. Yani TÜFE endeksi ile yapılan düzeltmede olması gerekenden az olduğu için 2022 ve 2023’te hanelerin geliri, 2019 fiyatlarıyla olması gerekenden yüksek kaldı.

Alternatif TÜFE’yi hesaplarken (aynı zamanda COVID dolayısıyla olan fakirleşmeyi de göz ardı etmemek için) 2016-2019 arasındaki gıda tüketim oranı artışının 2019-2022 arasında da devam ettiğini varsayıldığında; alternatif olarak 2019 Aralık- 2022 Aralık kümülatif enflasyonu %156 yerine %238 alırsak 2022 itibariyle gerçek enflasyonun resmi enflasyondan %32.2 (=338/256-1) fazla olduğu manasına gelir.”