İbrahim EKİNCİ

Çatışma ve gerginlik artışı silahlanma yarışına yol açıyor. Birçok analist, şu sıralar ticaret savaşları olarak idrak ettiğimiz şeyin küresel ölçekte bir dünya savaşına yol açma potansiyeline işaret ediyor. Nefret ve çatışma isteği dolu siyasal atmosfer içinde işler çığırından çıkmadan önce bir çeşit “dehşet dengesinin” korumasında olabiliriz. Çatışmanın, gerginliğin tarafı birçok ülkede ölümcül silahlar var. Daha yıkıcısını… Daha yıkıcısını üretmeye, edinmeye devam ediyorlar. İnsanlık bir kez daha gözü kara kapitalistlerin piyasada kaybettiklerini silahla geri alma hıncının kamikaze saldırısında helak olabilir. Bu ihtimal var.

Silahlanma yarışı da bu ihtimali destekliyor. Son 10 yıl verileri… ABD’nin 10 yıl önce yıllık askeri harcamaları 64 milyar dolardı. 2024 itibariyle 997 milyar dolar! Bu yılın rakamı açıklandığında 1 trilyon dolar sınırının aşıldığını görebiliriz. Çin silahlanıyor. Askeri harcamaları 2024 yılında 314 milyar dolara yükseldi. Son 10 yıllık ortalama harcaması yıllık 252,6 milyar dolar. 2024 yılı harcaması 2015’e göre yüzde 59,3 artmış. En yüksek askeri harcama yapan üçüncü Ülke Rusya’dır. 2024 harcaması 148 milyar dolar. Bu, tüm zamanların en yüksek seviyesi. 10 yıl önce yıllık askeri harcaması 64,5 milyar dolardı. 2024 rakamı bunun yüzde 131 üzerindedir.

Avrupa’da silahlanma hızlanmış durumda. En yüksek oranlı artışlar Avrupa’da. 20 milyar dolar üstü harcama yapan ülkeler dikkate alındığında Hollanda yüzde 39,4 artışla birinci sırada görünüyor. İkinci sırada Rusya, üçüncü sırada Almanya, dördüncü sırada Türkiye var. Fransa (65 milyar dolar) ve İngiltere (82 milyar dolar) zaten yüksek harcama yapan ülkeler. 2024 itibariyle de ciddi harcama artışları dikkati çekiyor.

Asya’da Çin’den sonra Hindistan, Japonya ve Güney Kore hem yüksek harcama yapıyor hem de artışlar yüksek. Hindistan’ın 2024 yılı askeri harcaması 86 milyar dolar. Japonya’nın 55,3 milyar dolar, Güney Kore’nin 47,5 milyar dolar. Asya’da yüksek harcama yapan bir başka ülke Suudi Arabistan. 2024 harcaması 80,3 milyar dolar. 9 milyon nüfuslu İsrail’in. Silahlanma harcaması 46,5 milyar dolar. Türkiye’nin iki katına yakın. Gazze’yi yakıp yıktı. Lübnan’a, Suriye’ye (birkaç gün önce Şam’ı bombaladı!) İran’a saldırdı.

Küresel ölçekte yerel çatışma alanları artıyor. Ukrayna, Filistin, İran, Yemen, Suriye, Sudan, Pakistan, Afganistan… Afrika’da birçok ülke arasında çatışmalı durumlar var. Fiili çatışma olmasa da gerginlik ve çatışma potansiyeli yüksek ülkeler var. Güne – Kuzey Kore böyle. Çin – Tayvan… Şu sıralar Çin – Japonya, ABD – Venezuela gerginliği tırmanıyor. Fakat yerel çatışma alanları dışında küresel patronluk çatışması da olgunlaşıyor. Asıl korkutucu olan da bu. Yerel çatışmaların bir kısmı da zaten bu zemine (ABD – Çin) dayanıyor. Çin, büyük bir iktisadi gelişme potansiyeli yakaladığı statükonun savunucusu görünüyor. Dizginsiz neoliberal devirden zararlı çıkan ABD’dir. Saldırgan bir geri dönüş politikası izliyor. Turump’ın Kızılderili kırımcısı General Custer üslubu çatışma potansiyelini yükseltiyor. ABD, haydut politikalar benimsiyor. Toprak istiyor, kanal istiyor, maden istiyor, hatta ülke (Kanada) istiyor.

Dünya Ekonomik Formu’nun 20. Küresel Riskler Raporu(nda, “Devlet temelli silahlı çatışma”, 2025 yılı için en önemli ve dikkate alınması gereken risk olarak öne çıkıyor. Katılımcıların yaklaşık dörtte biri, bu riski jeopolitik gerilimlerin ve parçalanmanın artışını yansıtan en önemli risk olarak belirliyor. Allinaz’ın Küresel Risk Raporu’nda (2025) “küresel ölçekte bir krize yolaçma potansiyeli olan en yüksek riskler” sıralamasında yüzde 23 ile “ülkeler arası gerginlikler” birinci sırada yer alıyor. Bu kategori, 2 yıllık zaman diliminde 5. sıradan 3. sıraya yükseldi.

Çin’de askeri harcamalar, 2023’te 296.8 milyar dolardı. 2024 yılında 314 milyar dolara yükseldi. 2015 yılındaki askeri harcamalar 197 milyar dolardı. Son 10 yıllık ortalama harcaması yıllık 252,6 milyar dolar. 2024 yılı harcaması 2015’e göre %59,3 artmış. Son 10 yıllık ortalamaya göre arış da %24,3’tür.

Rusya'da askeri harcamalar, 2023 yılındaki 109.5 milyar dolardan 2024 yılında 149 milyar dolara yükseldi. Rusya'da askeri harcamalar, 1992- 2023 arasında yıllık ortalama 44 milyar dolar. 2024'te 148 milyar dolar ile tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı. 10 yıl önce, 2015’te 64,5 milyar dolardı. 2024 rakamı bunun yüzde 131 üzerindedir.

Almanya'da askeri harcamalar, 2023 yılında 67.3 milyar dolardan 2024 yılında 88.5 milyar dolara yükseldi. 1953'ten 2023'e kadar yıllık ortalama 25.5 milyar dolardı. 2024 yılındaki 88.5 milyar dolar, tüm zamanların en yüksek seviyesi. 2024 rakamı, 2015’teki 38,2 milyar doların yüzde 131,6 üstündedir.

İngiltere'de Askeri Harcamalar, 2023 yılında 75.3 milyar dolardan 2024 yılında 81.8 milyar dolara yükseldi. İngiltere'de Askeri Harcamalar, 1950'den 2023'e kadar ortalama 32 milyar dolardı. 2024’te 81.8 milyar dolarla tüm zamanların en yüksek seviyesine çıktı. Son yıllık artış, 73 yıllık ortalamanın 3 katına yakındır.

Suudi Arabistan'da askeri harcamalar, 2023’te 77.8 milyar dolardı. 2024’te 80.3 milyar dolara yükseldi. Harcamaların 1958 – 2023 ortalaması 25.6 milyar dolardır. 2015’teki 87.2 milyar dolarlık harcama tüm zamanların en yüksek seviyesi idi. 2024, 2. en yüksek seviyedir ve uzun yıllar ortalamasının 3 katından fazladır.

Fransa'da askeri harcamalar, 2023 yılında 59.5 milyar dolardı. 2024 yılında 64.7 milyar dolara yükseldi. 1949'dan 2023'e kadar ortalama harcama 25.6 milyar dolardı. 2024 yılında 64.7 milyar dolar ile tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı. 2024 yılı harcaması, uzun yıllar ortalamasının 2,5 katıdır.

Japonya'da askeri harcamalar 2023 yılında 48.2 milyar dolardı. 2024 yılında 55.3 milyar dolara yükseldi. 1952'den 2023'e kadar yıllık ortalama 24.5 milyar dolardı. 2011'de 60.8 milyar dolar ile zirve yapmıştı. 2024 yılındaki 55,3 milyar dolarlık harcama, uzun yıllar ortalamasının iki katından fazladır.

İsrail'de askeri harcamalar, 2023 yılında 27.5 milyar dolardı. 2024 yılında 46.5 milyar dolara çıktı. İsrail'de askeri harcamalar, 1951'den 2023'e kadar yıllık ortalama 7.2 milyar dolardı. 2024 yılındaki 46,5 milyar dolarlık harcama tüm zamanların en yüksek seviyesidir ve uzun yıllar ortalamasının 6 katıdır.