İbrahim EKİNCİ

Kasım ayı enflasyon rakamları açıklanınca (aylık yüzde 0,87, yıllık %31,07) yine tartışması koptu. Yaygın kanaate göre TÜİK, maaş ve ücret zamlarını düşük tutulmasına zemin oluşturmak üzere yılın son ayları enflasyonu düşük açıklıyor…

Hilesi hurdası var mı, ben ispat edemem ama manzara bu kuşkuyu destekler gibi duruyor. Son 20 – 21 yılda Kasım ve Aralık ayı enflasyon rakamları, yılın 11 veya 12 ay enflasyon rakamlarının aritmetik ortalamasının genellikle altında gelmiş. 2005’ten beri böyle bir tablo var.

Tartışmanın temelinde güvensizlik olduğunu biliyoruz. 2022’den sonra çok fazla kuşkulu gelişme oldu. TÜİK enflasyon rakamları ile İTO enflasyon rakamları arasındaki uyum, paralellik “anlaşılmaz” bir şekilde bozuldu.

TÜİK aynı erimde kamuya açık madde sepetini kapattı. O aralar bazı eski TÜİK çalışanlarının tabir uygunsa ifşaları oldu. Eski başkanlardan manidar eleştiriler geldi. Giyim enflasyonu ile ilgili anlaşılmaz, idrak almaz rakamlar gelmeye başladı. Çapraz kontrole imkan veren (mesela perakende endeksi, hane halkı tüketim harcamaları verileri gibi…) bazı rakamlar kuşkuyu büyüttü. Birçok iktisatçının paylaştığı görüşe göre enflasyonun yüzde 30 daha yukarıda olması lazım…

Mesela… Giyim enflasyonu İTO’da %39, TÜİK’te %9.8! Bu nasıl oluyor? İTO giyim fiyatları endeksi ile TÜİK’in farkı 29,22 puan. KKTC ile fark 44,68 puan! 2021’den günümüze perakende giyim endeksi 8 kat artmışken TÜFE giyim endeksi 2,7 kat artmış görünüyor. Defalarca gündeme getirildi. İzah eden yok. Konu önemli. TÜFE giyim fiyat endeksi perakende giyim endeksi kadar artsaydı, genel TÜFE endeksi %12,5 daha yüksek olacaktı.

Geçenlerde ben de Prof. Dr. Hasan Tekgüç’ün Hanehalkı Bütçe Anketi verileri ve hanehalkı harcamalarında gıda harcamalarının payını dikkate alarak, teknik ifadelerle “Engel Eğrilerini kullanarak yaptığı enflasyon hesabında, gerçek enflasyonu, resmi rakamın yüzde 32,2 üzerinde hesapladığını yazdım.

Başka birçok sıkıntılı veri var. Tarım sektörü küçülmüş… 3. Çeyrek GSYH rakamlarına bakarsak yüzde 12,7 daralma var. Yani bir arz şoku vardı. Bunun normal etkisi fiyatların yukarı gitmesi olurdu. Yine GSYH’da hane halkı tüketimi de 4.8 artış gelmişti. İki ay sonrasında gıda enflasyonun -% 0,69 gelmesi bununla bağdaşır gözükmüyor.

İşte bu yüzden hem genel enflasyon hem de özelde Kasım - Aralık gibi yılın son iki ayı verileri dikkat çekiyor, tartışma konusu oluyor. Mesela şu sıralar asgari ücret masası kurulu. O masada hükümet ve sermaye kesimi argümanlarından biri bu rakamlar. Yılın son ayına girdik, Aralık ayı enflasyonu belli olunca kıyamet yoksulluk yaşayan emekli maaşlarında zam oranı belli olacak. Herkesin… Sadece iktisadi aktörlerin değil vatandaşın da gözü enflasyon rakamlarında. Rakamlar beklentinin çok altında geldiğinde de haliyle tartışması kopuyor. Halkın beklentisinin altında gelmesi bir ölçüde normal desek de piyasa katılımcıları veya ekonomi yayınlarının anketlerinde gelen rakamların da altında gelmesi dikkat çekici.

Mevsimsellikten midir, bilmiyorum. Makul bir açıklaması var mıdır, bilmiyorum.

(Eski TÜİK Başkanı Birol Aydemir’e sorayım dedim. Yorum yapmadı. “İbrahim bey bu konularda söylenmesi gereken her şeyi 2 yıl boyunca söyledim hiç bir şey değişmedi kimse bu adam ne diyor bile demedi… Artık konuşmuyorum” dedi. Gerçekten de öyle oldu.)

TÜİK de ses etmiyor. Ama tabloya göre yılın son ayları, özellikle Aralık ayında gelen enflasyon rakamları genellikle düşük… Basit bir hesaplama yaptım. Her yılın 12 ay aylık enflasyon rakamlarını toplayıp 12’ye bölerek elde ettiğim 12 aylık ortalama aylık rakamına baktım. Evet. Kasım ama özellikle Aralıkta tablo kuşku veriyor.

TÜİK’in internet sitesinde 2005’ten bu yana veriler gösteriliyor. 2005 – 2025 arasında 21 yıl var. Kasım ayları itibariyle bakarsak… 21 yılın 13’ünde Kasım ayı aylık enflasyon rakamı 11 aylık ortalamanın altında gelmiş.

Dikkat çekici ama asıl vahim tablo Aralık ayları rakamlarında. Bu yılın Aralık ayı rakamı henüz belli olmadığı için 20 yıla bakalım… 2009’da Aralık ayı enflasyonu ortalama seviyesinde gelmiş.

2016 ve 2020’de ortalamanın üstünde gelmiş. Enflasyonun yüzde 85’lere fırladığı 2021 yılı Aralık ayında gelen yüzde 13,58’lik Aralık enflasyonunu istatistiki sapma olarak kabul edersek, 20 yılın 17’sinde Aralık ayı enflasyonu, 12 aylık ortalamanın altında gelmiş.

Bunu nasıl yorumlayacağız? Okulların birinci dönem ara tatili Kasım ayına rastlıyor. Bunun turizm harcamalarını artırması beklenir. Kasımla birlikte havalar soğuduğu için enerji ısınma harcamaları artmaya başlar. Tersinden düşürücü mevsimsel etki var mı, bilmiyorum. Bir bilen açıklarsa hepimiz aydınlanırız.