İBRAHİM EKİNCİ

Merkezi yönetimin borç stoku 6 trilyonu aştı. Eylül 2023 itibariyle 6 trilyon 70 milyar lira. Ocak ayında 4.2 trilyondu. Bu yıl içinde yaklaşık 2 trilyon artmış. 2022’nin başında 2.8 trilyon liraydı. 21 ayda 3.3 trilyon lira artmış. “Cumhurbaşkanlığı sistemi” denilen sultanlık devrinin (2018) başında kaç liraydı, hatırlıyor musunuz? Sadece 892 milyar. Altı kattan çok artmış. Bu sadece merkezi yönetimin, hükümetin yani. AB tanımlı olanı var, genel yönetim rakamı var. Onlar daha yüksek haliyle.

Şimdi bu borcu çevirmek gerekiyor. Çevirmek demek, vadesi geleni kasadan, kasada para yoksa borçlanarak ödemek demek. Bu işin memuru Hazine. İçerden, dışardan... Nereden bulursa artık. Bu işin iyiye mi kötüye mi gittiğini gösteren bir gösterge var. Ona “borç çevirme oranı” diyorlar. Mesela 100 lira borç ödüyor, daha az borçlanıyorsanız, durum iyileşiyor demek. Ama 100 lira borçlanıyor, 200 lira yeniden borçlanıyorsanız, işte o zaman durum kötüye gidiyor demek. Borç stokunun 6 trilyonu devirmesinin nedeni bu.

Prof. Dr. Yaşar Uysal paylaşmış grafiğini. Yanında şu not var: “Yılın ilk 9 aylık bölümünde borç çevirme oranı; iç borçlar için %249, dış borçlar için %174, toplam için ise %235 olmuş. Yani merkezi yönetim her ödediği 100 TL borç karşılığında 235 TL yeniden borçlanmış. Tanıdık bir döneme doğru gidiyoruz sanki.”

Prof. Dr. Erinç Yeldan, Yaşar Hoca’nın notunun üstüne, “Ponzi finansman, yeniden ve hiç ders almadan…” notunu düşmüş. Hatırlatalım. 2021 yılında borç çevrim oranı yüzde 90, 2022’de yüzde 132’ydi. Son durumun grafiği şöyle:

Arkadaşlar, borç stokunun yüzde 60’tan fazlasının döviz cinsi olduğunu, kurlar yukarı gittikçe borç bakiyesini de yukarı çektiğini unutmayalım. Yani hem fiilen borçlanıyorsunuz hem zaten kur nedeniyle durduk yerde artıyor. Bir de enflasyona endeksli olan borçlar var. Onların faizi de enflasyona göre belirleniyor. Enflasyon fırlarsa, haliyle fırlıyor. Eski Hazineciler diyor ki, “Bu 6 trilyon borç rakamı tam gerçeği yansıtmıyor. Çünkü enflasyona endeksli borçlanmaların oluşmuş faizlerini göstermiyor.”

O zaman? O zaman stok rakamı aslında daha büyük.

Bu borcu çevirmek bedava iş değil, faiz ödeyeceksiniz. Dışarıdan borçlandığınızda CDS’iniz (kredi sigorta priminiz) yüksekse yüksek faiz ödeyeceksiniz demek. İçerden de öyle. Enflasyonunuz yüksekse, borç veren haliyle yüksek faiz isteyecek. Dolayısıyla kamu kaynaklarının giderek daha önemli bir kısmı faize gidecek...

Gidecek! İşte 2024’ün bütçe teklifi Meclis’e geldi. Giderler 11 trilyon 89 milyar lira, gelirler 8 trilyon 437 milyar lira öngörülmüş. Açık? 2 trilyon 652 milyar lira!

Yani demek oluyor ki, bizim Hazine, hem 6 trilyon liranın üzerindeki mevcut stoku çevirecek hem de bütçenin bu açığı için ekstra borçlanacak!

Peki, 2024 ve izleyen yıllarda vergilerimizin, kamu kaynaklarının ne kadarı faize gidecek? Nas’cı hükümet, güya faize karşıyken bu devasa borçlanmalara ne kadar faiz ödeyecek? (Tablosu sayfada.)

Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, Birgün’deki yazısında hesaplamıştı. Önümüzdeki 3 yıl, o da tahminler tutarsa ki hiç tutmaz, toplam 5 trilyon 358 milyar TL faiz ödeyeceğiz.

2024’te 1.254 milyar, 2025’te 1.809 milyar, 2026’da 2.295 milyar TL ödenecek. Bu rakamların nasıl büyüdüğünü fark etmek için Hayri Hoca 2022’de 311 milyar faiz harcaması yapıldığını, bu yıl için öngörülen rakamın da 646 milyar TL olduğunu hatırlatmış.

“Cumhurbaşkanlığı sistemi”nin ilk yılı (2018) 72.8 milyar lira olan bütçe açığı, 2019’da 100 milyar sınırını ilk kez aşarak 125 milyara çıkmıştı. Haliyle faiz harcamaları da öyle... 2017 yılında, faiz harcamalarının vergi gelirlerine oranı yüzde 10.6’ydı. Bu yıl rakamlar tutarsa yüzde 15.1 olacak. İzleyen 3 yılda, yüzde 16,9, yüzde 19 ve nihayet 2026’da yüzde 20.2 olacak! 2001 krizinden sonra yüzde 30’lara vuran faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranı yüzde 10 seviyelerine inmişken, tekrar tırmanışa geçerek yüzde 20’lere gidiyor... Yani ödediğimiz her 100 liralık verginin 20 lirası faiz ödemelerine gidecek. “Cumhurbaşkanlığı Sistemi” denilen şey, ekonominin bütün diğer göstergeleri gibi bütçe açığı, faiz ödemeleri rakamlarını da kötüleştirdi.

Her yıl bütün KÖ projelerini yeniden yapacak kadar para faize gidiyor

Prof. Kozanoğlu, OVP’deki ortalama döviz kuru tahmini üzerinden 2024 – 2026 için öngörülen faiz harcamalarının toplamda 123,28 milyar dolara geldiğini belirtiyor. Bunun üzerine her yıl artık 5 – 6 milyar doları bulması beklenen garanti ödemelerini de koyalım. Yaklaşık 140 milyar dolar! Faize ve KÖİ’ci müteahhitlere...

2024 bütçesine KÖİ ödemeleri için konular ödenek, Prof. Dr. Uğur Emek Hoca’nın hesabına göre 162 milyar TL, yani 5.7 milyar dolar. Benim hesaplarıma göre de artık yıllık ortalama 5 milyar doların altına düşmeyecek gibi görünüyor. Faiz harcamaları ve müteahhitlere ödemeler 2026 yılında 50 milyar doları aşıyor.

Bu arada size ilginç bir bulgu daha söyleyeyim. 3 köprü, şehir hastaneleri (ki yapım maliyeti 13 milyar dolar civarındadır) ve otoyollar dahil, bütün KÖİ projelerinin yapım maliyeti tahminim 30- 40 milyar dolar arasındadır. Yani Türkiye faize her yıl, bütün KÖİ projelerini baştan yapacak kadar bir para ödemektedir.

Gerçekten çok büyük acı duyuyorum.