İBRAHİM EKİNCİ

TÜİK’in enflasyon rakamlarına, MB’nin hedef tahminlerine bakarak asgari ücreti, emekli, memur maaşlarını belirleyecekler. Özel sektör yılbaşı zamlarında bu rakamları esas alacak. Kuşkusuz, alım gücümüz düşerken, bu rakamlarla yapılan zamları göstererek “vatandaşı enflasyona ezdirmedik” teranesi dinleyeceğiz yine.

Enflasyon rakamları güvenilir mi peki?

Doğru mu?

Başından beri çarpık bir düzenle emekçilerin cebinden, sofrasından çalınıyor.

Şeffaflık sözü veren Bakan Şimşek neden enflasyon rakamlarını kamuoyunu tatmin edecek bir hakemlik incelemesine açmıyor.

Neden önce enflasyon rakamlarının düzeltilmesinden, eğer doğruysa güven oluşturulmasından başlanmıyor? Enflasyonla mücadelenin en önemli taraflarından biri de eğer vatandaşın, iktisadi aktörlerin programa itibar etmesini, güvenmesini sağlamaksa, doğru iletişimse…

Esasında mal ve hizmet üreticinin fırsatçılık yanı sıra aynı zamanda resmi enflasyon rakamlarına güvenmemesini de yansıtan, hani şu “fiyatlama davranışlarındaki bozulma” deniliyor ya… O nasıl düzeltilecek?

Neler oluyor yine? Kasım ayı enflasyon rakamları açıklandı. TÜİK rakamlarının yeniden İTO rakamlarıyla arayı açması, ENAG rakamları ile uyumsuzluğunun derinleşmesi tablonun bir tarafı… Bizzat rakamlara bakıldığında saç baş yolduran veriler, durumlar var.

Seçim rüşveti “bedava doğalgaz” enflasyonu düşük göstermenin bahanesine dönüştü. Sanki bir ürünü bir süreliğine bedava vermek onun fiyat artışını, değişimini gözden gelmeyi gerektiriyormuş gibi… TÜİK’in ilgilenmesi gereken doğalgaz fiyatının değişip değişmediği, artıp artmadığı, arttıysa ne kadar arttığıydı, vatandaşa parayla mı satıldığı, bedava mı verildiği değil. Başka bir ifadeyle TÜİK’in dikkate alması gereken kasımdaki yüzde 479’luk artıştı. Ama vatandaşa bedava verilmesinden tutarak “fiyatı hiç artmamış, değişmemiş” gibi yaptı. (İşin şu tarafı da var: Doğalgaz vatandaşa bir ay veya 12 ay bedava verilse bile nihayetinde bedava bir ürün de değil. Topraklarımızdan fışkırmıyor. Her yıl milyarlarca dolar ödenerek ithal ediliyor. Özeti, bedava doğalgazın parasını da bütçe üzerinden vatandaş ödüyor aslında!)

Mayıs ayından beri bu sorun devam ediyor. Birçok yazar gündeme getirdi. Ekonomim yazarı Alaattin Aktaş döne döne yazdı. Doğalgaz işinde cinlik var dedi. Endeksteki ağırlığının (2.8’den 0.21’e) düşürülmesi ve TÜİK’in yansıtma tercihi yüzünden normalde daha yüksek gelmesi gereken kasım ayı enflasyonu düşük geldi. Eğer TÜFE’nin mantığına uygun şekilde doğalgaz fiyat değişimi, gerektiği gibi yansıtılmazsa, 2023 Haziran’ında başlayan “25 metreküpü bedava” uygulaması, 2024’ün haziran ayına kadar enflasyon rakamlarını çarpıtacak. Geride kalan yaz aylarında hava şartları nedeniyle kullanım düşük olduğu için bedavalık endeksindeki artışı neredeyse sıfırlamıştı. Kış şartları nedeniyle şu sıralar 25 metreküplük bedava sınırını aşan bir kullanım olduğu için şimdi (25 metreküp üstü kadar) kısmen yansıyor. Fakat 2024’ün nisan – mayıs gibi ilkbahar aylarında yeniden düşecek ve yansıması da yeniden sıfıra yaklaşacak.

Giyim fiyatları neden çok düşük geliyor?

Epeyce bir süredir, TÜİK’in “giyim ve ayakkabı” grubundaki fiyat değişim rakamları da tartışılıyor. Kasım ayı enflasyon rakamlarına göre bu grubun fiyat değişimi yıllık yüzde 40,72 gözüküyor. İTO’da bu grubun yıllık enflasyonu yüzde 111,36. TÜİK verisine göre bu grupta aylıkta artış yok, aksine 0,31 gerileme var. İTO endeksinde yüzde 2,48 artış gözüküyor. (ENAG’da da aylık yüzde 3,05 artış var.)

Bu inandırıcı geliyor mu?

Her zaman hissedilen daha farklıdır, daha yüksek hissedilir ahkamına gerek yok. Şu son zamanlarda elbise, ayakkabı alanlar muhatap oldukları fiyatların yarısını silerek baksalar dahi yüzde 40’a ikna olmazlar.

Ne İTO verisine uyuyor ne KKTC verisine uyuyor ne hayata uyuyor.

Prof. Dr. Hakan Kara, buna defalarca dikkat çekti. Kasım rakamlarından sonra da yine tartışma yarattı. Karar yazarı İbrahim Kahveci’nin paylaştığı grafiğe bakın. Sormak gelmiyor mu içinizden, şu giyim ayakkabı fiyatlarını nereden alıyorsunuz?

Güldür Güldür şova döndü iş

Bir skeç izlemiştim Güldür Güldür Şov’da. Yandaş gazeteciler yazıişleri toplantısı yapıyor. Hangi haberi nasıl vereceklerini tartışıyorlar. Yalaka Müdür, muhabir “İşsizlik rakamı açıklandı, yüzde 10 gelmiş” deyince, müdür atılıyor. “Demek ki başlığımız şu: Yurttaşlarımızın yüzde 90’ının işi var. Böyle vereceğiz” diyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “enflasyon hazirandan sonra sert düşecek” demesi hatırlattı. Gerçekliğimizi “önümüzdeki hazirana kadar enflasyonda sert çıkış olacak” diye da anlatabilirsiniz, “hazirandan sonra sert iniş olacak” diye de.

Peki sert iniş olacak mı?

Olacak ama baz etkisiyle.

Yani fiyat artışları devam edecek ama aylık olarak endekse girecek rakamlar, bir önceki yılın aylık giren rakamlarından daha düşük olacağı için aylıkların toplamı olarak anlayabileceğimiz manşet enflasyon düşecek.

Hatırlayın geçen yıl da yaşamıştık bu süreci… Enflasyon yüzde 85’i aştıktan sonra düşmeye başlamış, Haziran 2023’te yüzde 38,21 olmuştu. Ama fiyatlar artmaya devam etmişti.

Ocak 2023 enflasyonu (aylık % 6.65) yüksekti. 2024 Ocak ayında bundan daha düşük bir aylık enflasyon gelebilir ve manşet enflasyonda da birkaç puanlık düşüş olabilir. Ancak ocak ayından sonra baz etkisi kalkıyor ve bu mayısa kadar devam ediyor. Dolayısıyla mayıs – haziran itibariyle enflasyonun zirve yapacağı açık.

Haziran 2023 enflasyonu 3,92’ydi. İzleyen iki ay (temmuz, ağustos) aylıkta yüzde 9’un üstündeydi. Demek ki haziran + temmuz + ağustos aylarında toplamda 22,5 puan endeksten çıkacak. Bunun yerine toplamda 8-9 puanlık (gaz çarpıtmasını da dikkate alırsak belki daha az) 2024 artışları girecek… Baz etkisi bu. Düşüyor tantanası yapılacak haliyle ama hayat pahalılığı artmaya devam edecek.