Mekân, ihtiyaçlarımızın giderildiği yaşamlarımızı biriktiren bir varlık olarak, toplumsal belleğin oluşumunda önemli bir yer tutar. Okul mekânı ise bir çocuğun hayata farklı bir dünyadan bakışının ilk kapısıdır.

Onun için hepimizin eğitim aldığı okullar unutulmaz. Yaşamımızda en çok anı biriktirdiğimiz gelişme, değişme hatta olgunlaşma mekânlarımızdır. Dostluğun dayanışmanın, öfkenin acının ve sevginin mekânıdır. Aynı okuldan mezun olma, okuldaşlık kurma dönemin anılarını paylaşma zaman zaman okula ve öğretmenlere ziyarete gitme, dönem arkadaşları ile periyodik görüşmeler bireyin toplumsal sürecindeki devinimini hatırlama, geçmişi unutmama, kendi gelişiminin dönemlerini güncel tutma eylemliliğidir.

Bireyin toplumsallaşmaya attığı adımın mekânı olarak okullar aynı zamanda hafıza mekânlarıdır. Ankara’da Yenimahalle’de bulunan Halide Edip Adıvar Lisesi de aynı duygularla, okuldaşlarından mahallelilerine ve Mimarlar Odası Ankara Şubesi başkanlığını sürdürdüğüm dönemlerinde korunması önemli bir mücadele alanlarından birisiydi.

Günlerdir mahallelilerin ve mezunlarının okulun akıbetine ilişkin duydukları kaygı ile bana ulaşmaları, Yenimahalle ve okulun hikâyesini bir kez daha hatırlamamıza olanak sağladı.

Eski Yenimahalle

Cumhuriyet’in ilanı ile 1925 yılında Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması ile Yenimahalle’nin temelleri atılır. 1940’lı yıllarda dönemin Belediye Başkanı Ragıp Tüzün’ün Atatürk Orman Çiftliği yamaçlarında başlattığı iki katlı yapılaşma ile başlayan süreç, kamusal alanların planlanması, konut sorununa ilişkin kooperatifleşme ve planlamalarla Yenimahalle, Cumhuriyet’in çağdaş yaşamının mekânlarından biri haline gelir. Sinemaları, lokantaları, pastaneleri ile çağdaş coğrafyanın bir parçası haline gelen Yenimahalle 1950’li yılarda gelişir. Sanatçıların aydınların uğrak yeri buluşma mekânı olur. Tiyatro ve sinema oyuncuları Levent Kırca’nın Nejat Uygur, Sinan Bengier ve Beyazıt Öztürk’ün çeşitli dönemlerde Yenimahalle’de ikamet etmeleri bu gelişmenin ifadelerinden birisidir. Çalıkuşu Lokantası, Şansal Pastanesi’nde buluşmalar, yazlık ve kışlık salonları olan Alemdar Sineması, Seyran ve Güneş sinemalarında izleyicisi ile buluşan ve galalarında bir araya gelen Hulusi Kentmen ve Cüneyt Arkın’ın maceraları hala dilden dile yaşayanlarınca anlatılıyor.

Mahalle gelişiyor, okullar çoğalıyor

Mahalle geliştikçe çocuklar çoğalır, gençler yetişir ve okul ihtiyaçları artar. İşte o dönemlerde iki önemli okul inşa edilir. 1952 yılında Yenimahalle Kız Lisesi (Halide Edip Adıvar Lisesi), 1959 yılında Yenimahalle Erkek Lisesi (Mustafa Kemal Lisesi) birbirlerine 1 km uzaklıkta döneme başlar.

Halide Edip Adıvar Lisesi 1952-1953 yılında Yenimahalle 5.durakta bulunan Şansal Pastanesi’nin karşısındaki apartmanın alt katında eğitime başlar. Dönem ortasında bugün okul yeri olan alanda tek katlı baraka tipinde olan binaya taşınırlar. Dönemi 122 öğrenci ile Yenimahalle Ortaokulu olarak tamamlar. Her yıl bir kat yapılır ve okulun 1955 yılında ikinci ve üçüncü katı da tamamlanır ve okulun ismi Yenimahalle Kız Lisesi olur. Yakın illerden gelen kız çocuklarının okuması için okulun bahçesine 1968 yılında pansiyon inşa edilir. Gündüz gelen öğrencilerin yanı sıra, yatılı kız öğrencileri de alarak öğrenim yaşamına devam eder. 1973 yılında yazarlık ve öğretmenlik de yapan Milli Mücadele döneminde meydanlardaki nutuklarıyla, öncü kadınlardan olan Halide Edip Adıvar’ın ismini yaşatmak üzere okulun ismi “Halide Edip Lisesi” olarak değiştirilir. 2012-2013 öğretim yılına kadar pek çok öğrencinin mezuniyetlerinde Halide Edip Lisesi adı yer alır. Sonrasında okulun adı Halide Edip Sağlık Meslek Lisesi, 2014 yılında Halide Edip Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi de olsa herkes tarafından Halide Edip Lisesi olarak belleklere yer eder.

Halide Edip Lisesi yıkımına karşı mücadele

Yenimahalle’nin Cumhuriyet ideolojisi ile şekillenen köklü okullarından olan Halide Edip Lisesi’nin 2015 yılında okul müdürünün başvurusuyla dışında çatlaklar olduğu nedeniyle, depreme dayanıklı olmadığı gerekçesiyle yıkımı gündeme gelir.

Yıkımı engellemek üzere Mimarlar Odası Ankara Şubesi okulun korunması için Kültür Bakanlığı Kültür Varlıkları Koruma Bölge Müdürlüğü’nün okulun korunmasına gerek olmadığı kararını yargıya taşır. Mahalle inisiyatifleri, Yunus Emre Forumu ve okul mezunları ile toplantılar yapılarak yıkımına karşı kamuoyu oluşturulur. Yargı sürecine okulda bilirkişi incelemesi yapılır. Okulun Cumhuriyet dönemi planlama ilkeleri doğrultusunda sosyal ve mekânsal olarak anı değeri olduğu raporunun bilirkişiler tarafından sunulması ile 12. İdare Mahkemesi Kültür Bakanlığı’nın korumadığı Halide Edip Lisesi’ni korunması gereken kültür varlığı olarak tescil eder. Bakanlık karara itiraz eder. Bölge İdare Mahkemesi itirazı reddeder ve 2016 yılında Halide Edip Lisesi kesin olarak tescilli kültür varlığı haline gelir.

Bu karara rağmen 2018 yılında öğretim döneminin ortasında hukuka aykırı şekilde Halide Edip Lisesi’nde yıkım süreci başlatılır. Öğrencilerin bir kısmı kaydını başka okullara aldırmak zorunda kalır. Bu süreçte Mimarlar Odası Ankara Şubesi olarak pek çok kez suç duyurusu, yıkım ruhsatının iptali ve restorasyon kapsamına alınması konusunda başvurular yapılır. Mücadele sonucunda yıkım durdurulur ve ısrarlı fikri takiple Ankara Valiliği’nce Halide Edip Lisesi 2019 yılında restorasyon kapsamına alınır, projeleri hazırlatılır. Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2022 yılında okulun restorasyonu için ödenek aktarımı kararı almak zorunda kalır. Okulun güçlendirilmesi için 2023 yılında ihale süreçleri başlar. İhale sürecine itirazlar zeyilnameler derken Halide Edip Lisesi’nin onarım ve güçlendirme ihalesi 41 milyon 800 bin liraya Petra Restorasyon İmar inşaat LTD Şti’ye verilir. 24 Haziran 2024 tarihinde sözleşme imzalanır. Okulun güçlendirilmesi ve restorasyonu için 3 Temmuz 2024 tarihinde, 20 Nisan 2025 tarihinde teslim edilmek üzere işe başlanır.

Koruma altına alındığı 2016 tarihinden bugüne 8 yıl boyunca okulun kendi halinde yıkımına ve binlerce öğrencinin yaşanmış anılarının ve Cumhuriyet değerinin yıkıma sürüklenmesine seyirci kalınır. Israrlı fikri takip ile Halide Edip Lisesi’nin korunması süreci yıllara yayılan mücadele ve ödenen bedellerle, yeniden herkesin belleğinde yerini koruyacak onarım süreci başlatılır.

Halide Edip Lisesi bir Cumhuriyet değeri, binlerce öğrenci mezun etti. TMMOB odalarında pek çok yöneticinin ve teknik eleman, mimar, inşaat mühendisi, peyzaj mimarı dostlarımız Halide Edip Lisesi’nden mezun oldu. Şair yazar, edebiyatçı Vecihi Timuroğlu okulda müdürlük yaptı. Fevzi Sakçak gibi ilerici öğretmenlerin yüzlerce öğrencinin dünyaya bakışında etkili oldu, sonrasında bedelini ödediği, şair Zerrin Taşpınar’ın, Türk Sanat Müziği Sanatçısı Nalan Altınörs’ün, Yargıtay Üyesi yüksek yargıç Hüveyda Coşkun Karakış’ın okulu, güçlenmeye ve onarılmaya başlıyor.

Ağaçların arasında, ıhlamur kokuları altında eğitim verilen Halide Edip Lisesi mezunlarına, orada anı biriktirenlere, Yenimahalle ve Cumhuriyet sevdalılarına ithaf ettiğimiz mücadele ile restorasyon sürecinin yakın takibi, hepimizin sorumluluğunda olsun. Okullarımıza sahip çıkmak kendi hakkımız, kentli hakkımız.