Asgari ücret arttı ya… O zaman “zamlar gelecek, asgari ücretli, artışı enflasyonla geri ödeyecek.”

Ha bir de madem enflasyonla mücadele ediyoruz, bu artışlar uyuyor mu? Faiz artacak, para politikası sıkılaşacak, maliye politikasının desteği nerede kalıyor?

“Asgari ücret zamlanmasın” mı demeye getiriliyor?

“Yok” diyorlar – o kadar da merhametsiz değiller – “artsın tabi de... Sarmala giriyoruz.”

Fakat kimsenin merhametine başvurulmuyor, matematiğe, istatistiğe, iktisada başvuruluyor ve sonuç gösteriyor ki… Bizdeki enflasyonu açıklayan şey ücret artışları değil. Daha da artırsanız yeri var gözüküyor.

Bir kere enflasyon rakamları şüpheli. O, seçimlerin yüzü suyu hürmetine yapılan babayani artışların enflasyonu karşılayıp karşılamadığından o kadar da emin değiliz.

Diğer bildiklerimiz ise şöyle:

1. Milli hasılada işgücü payı düşüyor. (Son çeyrek tartışmalı artışı atlamıyorum.)
2. Şirketlerin emek maliyeti düşüyor.
3. Gelir dağılımında asgari ücretlilerin de içinde yer aldığı en yoksul yüzde 20’nin payı düşüyor.

Peki ya iç talep? Büyümenin iç talep ağırlıklı olduğu görülüyor. Bir miktar yeni zam beklentisiyle öne çekilme etkisini varsaymalıyız ama üstte saydığım üç faktör bu talebin daha çok yüksek gelirli gruplar kaynaklı olduğunu göstermiyor mu? Çıktı içerisinde işgücü payı azalırken talebin asgari ücretli kesimden geldiğini söylemek gerçekçi durmuyor.

Bizdeki enflasyon aşırı “kar çekişli” olabilir mi?

Merkez Bankamız, 4 nedenle enflasyon olur diyor: Talep, maliyet (bir nedenle arzın azalması), para arzı ve beklentiler. Yüksek karlar nedenler arasında sayılmıyor ama dünyada bu tartışılıyor. ECB raporlarında da ele alınıyor. “Şirket karlarının enflasyonda ücretlerden daha fazla etki oluşturduğu” belirtiliyor. Ciro ve miktar endeksleri de bunu düşündürüyor. 2022 BİST şirket karları enflasyonun çok üzerinde geldi. İşte haberi:

“2022 yıl sonu bilançolarını açıklayan 117 şirketin ilk verileri, karlılıktaki artışların cirolardaki artışlardan misliyle fazla olduğunu gösteriyor. Cirolar 2.5 katına çıkarken karlılıklar 4 katına çıkmış durumda. Şirketlerin net kar marjı 2021 sonundan ortalama yüzde 9’dan 2022 sonunda ortalama yüzde 15’e çıkmış.”(Ekonomi Gazetesi)

“TCMB tarafından yayınlanan şirket bilanço ve gelir tablosu verileri ile mali analiz, eğilim analizi ve çeşitli seçilmiş oranlar ile şirketlerimizin genel durumuna bakıldığında, 2016’dan 2021’e net dönem karının özsermayeye oranı ile bulunan sermaye karlılığı yüzde 5,29’dan yüzde 12,02’ye çıkmış.” (Cüneyt Dirican)

Şimdi isterseniz, İktisatçı Menekşe Yılmaz’ın son asgari ücret artışını Koç Holding verileriyle incelediği bilgiselin özetini görelim:

• “Net asgari ücret %34 artışla 11.402 TL oldu. Net asgari ücrette yıllık artış oranı %107 olarak gerçekleşti denebilir. Bu artışın kendisi enflasyonist değil doğrudan, lakin dolaylı olarak enflasyon yaratacak. Tartışalım:

• Türkiye'nin en büyük sermaye grubu olduğu için Koç Holdingi aldım ben, Sabancı da olur, Anadolu da olur hepsi ile ilerleyebiliriz. Aşağıda Koç Holdingin net kâr marjını görüyorsunuz mesela. Bu oran şunu gösteriyor; söz gelimi 100 liralık satış yaptığında bu satışın ne kadarı cebine kalıyor? Yaklaşık 3 sene önce 3 lirası cebine kalırken şu an yaklaşık 8 lirası kalıyor. Demek ki satış fiyatlarını maliyetlerinin çok ötesinde artırmış.

Şimdi önce şuna bakalım. Toplam maliyetleri içerisinde emek ödemelerinin payı nedir; asgari ücret artışı maliyetlerini artıracak mı, ne kadar artıracak?

Personel gideri toplam giderler içerisinde %5.37 paya sahip 2022 itibariyle. 2021'de %6.67'ymiş. Yani ücretler bırakın %34'ü, %234 artsa dahi şirketin maliyeti bu sebeple ancak %12.5 artar. %34'luk artışın etkisi ise %2 bile değil.

Toplam maliyetler içerisinde %5.37 paya sahip olan işgücü ödemelerinin çoğunluğu da beyaz yakaya. Bu da ayrı bir tartışma. Yani emek maliyeti ile ilişkisi yok pek. Yani sırf “ücret arttı diye fiyat artırımı "gereksiz.

Gelelim ücret artışı ve enflasyona…

Memur ve emekli maaşları da düzeltilecek ve dolayısıyla özel sektörde de ücretler genel olarak düzeltilecek Temmuzda. O da kısmen düzeltilecek. Yani reel bir artış olmayacak esasen, eriyen kısım kısmen düzelecek. 1 sene önce 400 liraya dolan pazar sepeti, şu an 1000 liraya doluyorsa; 1 sene önce 1000 lira olan ücret 2000 lira olacak. Talebin artması mümkün mü, bu sebepten?

Lakin piyasa gücüne sahip firmalar, ürünlerine talep esnekliği düşük olduğu için ücret artışları karşısında fiyatlarını (dolayısıyla kar marjlarını) artıracaklar. 100 liraya sattığı ürünün 8 lirası kârken 9 liraya çıkacak mesela. Bununla bitmiyor ki; buradan girdi sağlayanlar ve diğerleri de aynı eğilimi gösterecek. Şöyle düşünün; kombine gelirim GSYH'nin %9'u diyor Koç ve net kâr marjı 3 senede %200 artmış. Kârın büyüklüğünü düşünün. Bu kâr artışının başka nasıl bir açıklaması olabilir? Elbette tüm işletmelerin emek maliyeti böyle düşük değil, özellikle düşük katma değere sahip reel kesim firmaları ile hizmetler sektöründe emek maliyeti çok daha fazla. Lakin sorun derin.

Piyasa gücüne sahip firmaların kâr marjlarını artırmaları enflasyonist. İSO 500 2021 sonuçları belli. 2022 sonuçları ile eminim küçük dilimizi yutacağız. 2021’de GSYH içindeki paylarını artırmadan kar marjlarını çok çok artırmışlar. Başka bir ifade ile çıktı içerisindeki paylarını artırmadan daha fazla kar etmişler.

İktisat politikası, para politikasından ibaret değil, faiz indir kaldır tartışması değil, maliye politikası önemli dememiz bu yüzden. Yani gelirin ve servetin yeniden dağıtımına odaklı bir maliye politikası tasarımı konuşan yok.”

Alman, 4 katı asgari ücretle nasıl en büyük ihracatçılardan biri olabiliyor?

Bizim patronlar ilginç adamlar. Her seferinde olduğu gibi yine demeçleri patlattılar. “Asgari ücret artışı tüm ücretleri yukarı çekerek maliyetleri yükseltecek. Uygun maliye politikalarıyla çalışanların ve üreticilerin desteklenmesi, istihdamın ve üretimin korunması açısından çok önemli” dediler.

Asgari ücret arttıysa o zaman maliyetini kamu üstlensin.

Bu yapmazsanız işçi çıkarırız demeye getiriyorlar.

Asgari ücret kaç lira oldu? Net 440, brüt 519 euro!

26 Avrupa ülkesi içinde brüt asgari ücret sıralamasında 23’üncü sıradayız.

Lüksemburg’da Türkiye’dekinin 4,6 katı asgari ücret ödeniyor. Almanya, Belçika, Hollanda, Türkiye’nin 3.8 katı asgari ücret veriyor. İrlanda 3,5 katı, Fransa 3 katı fazla asgari ücret ödüyor. Yunanistan’da 832 euro, İspanya bin 167 euro ödüyor. Türkiye’den daha düşük asgari ücret ödeyen Sırbistan, Bulgaristan ve Arnavutluk var. Bizim ihracatçı 300 – 400 dolar arasında asgari ücret talep ediyordu. Rekabet gücü gerekçesiyle! Her duyduğumda şu soruyu sorasım gelir: Şu Almanya, 4 katı asgari ücret ödeyerek, nasıl oluyor da dünyanın en büyük 3. ihracatçısı olabiliyor?

Birkaç ay sonra açıklanan en düşük açlık sınırının bile altında kalacak asgari ücretin tartışılmasını nereye koyabilirsiniz? Çalışanların yüzde 40’ı asgari ücretli. Bu milyonlarca hane ediyor. Bir ekonomi, hanelerine hiç olmazsa yoksulluk sınırı üzerinde bir hayat vadetmemeli mi? Yanlış bir şey tartışmıyor muyuz? Bir ev kirası etmeyen asgari ücretin neyini tartışıyoruz?